Het zal onze klimaatgeïnteresseerde lezers niet zijn ontgaan, de afgelopen maanden werden er meerdere verontrustende klimaatrecords genoteerd. Het zee-ijs rond Arctica groeide veel trager dan in de afgelopen decennia, waardoor het jaarlijkse maximum veel lager uitviel dan eerder is gemeten. Het noordelijke deel van de Atlantische Oceaan was extreem warm. En datzelfde gold en geldt voor de gemiddelde wereldtemperatuur. Ook de (voorheen?) favoriete temperatuurreeks van pseudosceptici, samengesteld op basis van satellietmetingen door de Universiteit van Alabama in Huntsville, ontkomt niet aan die vaststelling. De temperatuur van afgelopen van september ligt nog net geen volle graad boven het gemiddelde over de periode 1990-2020.
De vraag is wat deze records zo verontrustend maakt? Gaat het allemaal veel sneller dan de wetenschap had verwacht, zoals op social media door nogal wat mensen wordt beweerd? De meeste door de wol geverfde klimaatwetenschappers denken van niet. Zij vinden het verontrustend omdat er precies gebeurt waar ze al decennia voor waarschuwen. Door de doorgaande opwarming krijgen we meer en meer uitschieters die we nooit eerder hebben gezien.
Klimaatvariabelen schommelen van jaar tot jaar, met zo nu en dan een uitschieter. Maar die uitschieters komen nu bovenop een opwarmende trend. Waardoor uitschieters aan de warme kant steeds extremer worden. Natuurlijke variabiliteit speelt zeker mee bij de huidige uitschieters. El Niño heeft invloed op de gemiddelde wereldtemperatuur en mogelijk ook op het Antarctische zee-ijs. Vermoedelijk is er ook een effect van de uitbarsting van de onderzeese vulkaan Hunga Tonga, die een grote hoeveelheid waterdamp in de stratosfeer bracht. Overigens reageert de door satellieten gemeten temperatuur trager, maar wel sterker op El Niño’s en La Niña’s dan oppervlaktemetingen. De piek ligt daar meestal in januari of februari. Dat is niet echt een geruststellende gedachte. Maar El Niño’s verlopen niet allemaal identiek, dus misschien heeft deze vroeg gepiekt. We zullen het af moeten wachten.
In deze Open Discussie kunnen zaken worden besproken die geen betrekking hebben op specifieke blogstukken, zolang ze maar iets te maken hebben met klimaatverandering.
Klimaatverandering 
Hans, ik heb een vraag over de opwarming van de polen.
De Noordpool steekt heel anders in elkaar dan de Zuidpool. De koude massa op de Zuidpool is vele malen groter, het wordt omgeven door veel grotere oceanen, de stromingen van die oceanen zijn anders, de oceaaninhoud van het zuidelijk halfrond is veel groter dan die van de noordelijke, etcetera.
De Noordpool warmt 4 keer sneller op dan het wereldgemiddelde. Betekent dat dat de Zuidpool uiteindelijk na verloop van tijd toch ook in dezelfde mate gaat opwarmen, en dat het verschil puur betrekking heeft op vertraagde effecten? Waar Zuidpool en Noordpool namelijk gelijk zijn, volgens mij, is de verhouding tussen zonnewarmte (stralingswarmte) en broeikaswarmte (globale warmte). Gezien zij beide even ver van de evenaar afliggen, zal die verhouding op beide polen toch niet anders kunnen zijn?
LikeLike
Jaap,
Het is een behoorlijk complex verhaal, waar meerdere factoren in meespelen. Een belangrijke is de ijs-albedo-feedback. IJs weerkaatst veel meer zonlicht dan land of open water. De kilometersdikke ijskap op Antarctica zal voorlopig nog wel grotendeels in stand blijven. In het noordpoolgebied smelt zee-ijs tot op behoorlijk hoge breedtegraden, waardoor het zeewater daar (vooral in de zomer, als de zon er niet onder gaat) veel warmte opneemt.
Daarnaast is er rond Antarctica veel uitwisseling tussen het oceaanoppervlak en de diepe oceaan, waardoor daar veel warmte naar de diepte wordt afgevoerd. En wind en oceaanstromingen circuleren daar rond het continent, wat het in zeker zin isoleert van de rest van de wereld. In het noordpoolgebied wordt veel warmte aangevoerd door (vooral) de Atlantische Oceaan; zoiets gebeurt bij Antarctica niet. De ozonlaag doet ook nog mee. Convectie is ook nog van belang en ik kan me voorstellen dat dat bovenop een hoge ijskap anders uitvalt dan op zeeniveau, maar dat weet ik niet zeker. Samengevat: knap ingewikkeld.
Overigens warmt Antarctica volgens een recent artikel wel sterker op dan tot nu toe werd gedacht. Ik heb dat artikel niet gelezen, maar ik heb het idee dat het hier wel goed wordt uitgelegd. Het artikel zelf staat hier, achter de betaalmuur van Nature.
LikeLike
Nog een dienstmededeling: ons spamfilter is de laatste tijd hyperactief, waardoor reacties soms niet direct verschijnen.
LikeLike
Op weer- en klimaatforum Weerwoord.be heb ik een overzicht gezet met de laatste gegevens (o.a. smeltseizoen 2022 – 2023) van de ijskap van Groenland. Er was opnieuw een fors massaverlies, maar het was niet meer dan gemiddeld in de laatste 10 jaar. Er viel meer sneeuw dan normaal, maar dat werd teniet gedaan door een forse afsmelt langs de randen.
https://www.weerwoord.be/m/3037758
LikeLike
Bart, ik neem aan dat er wel onderzoek is gedaan naar de extreme uitschieter van 2012 wat betreft massaverlies. Is daar iets over bekend?
LikeLike
Jaap,
Hier is er het nodige te vinden over die uitschieter. Het had vooral te maken met een hardnekkig hogedrukgebied, waardoor Groenland de hele zomer warmer was dan normaal.
Overigens was er dat jaar ook heel weinig zee-ijs in het noordpoolgebied. Het laagterecord uit dat jaar staat nog steeds. Als ik het me goed herinner speelde dat hardnekkige hogedrukgebied daar ook een rol, omdat de bijbehorende wind ijs vanuit de Noordelijke IJszee naar de Atlantische Oceaan blies.
LikeLike
Wellicht speelde de zogenoemde Great Arctic Cyclone van begin augustus 2012 ook een rol in het record massaverlies van het zomerijs dat jaar: https://en.wikipedia.org/wiki/Great_Arctic_Cyclone_of_2012
LikeLike
Lennart,
Ja, dat klopt. Dit plaatje laat het wel mooi zien. Tot aan die storm, begin augustus, liep het vrij gelijk op met het vorige laagterecord uit 2007. Daarna kwam er nog een extra afname.
LikeLike
Hans,
“Die piek in september zou simpelweg ‘weer’ kunnen zijn…”
Zou het? Metereologische verschijnselen (het ‘weer’) volgen per definitie klimatologische verschijnselen. Omgekeerd kan ook: massale ijssmelt, als voorbeeld, vanwege metereologische omstandigheden is een (potentiele) hevel voor klimatologische vgerschuiving.
Ergens wringt bij mij het begrip metereologie met het begrip klimatologie. Heb je enige opheldering in petto?
LikeLike
Een goede analyse van het september-extreem (dat misschien niet zo veelzeggend is als het lijkt), in dit draadje:
LikeLike
Goff,
Met ‘weer’ bedoel ik de variabiliteit op korte termijn (van dag tot dag, maand tot maand en jaar tot jaar) die er altijd is geweest en altijd zal blijven. De toestand van het klimaatsysteem verandert, maar rond die verandering zitten nog schommelingen. Die schommelingen vormen het weer.
Jaap,
Antwoord op de vraag die je elders stelde: de piek van El Niño ligt normaal gesproken in januari of februari. Dus is het aannemelijk dat dat nu ook zal gebeuren. Bij mijn weten zijn er geen aanwijzingen dat de huidige Niño al aan het verzwakken is.
LikeLike
Hans, Lennart,
Het zou mij niet verbazen als de lijn van omvang Arctisch zeeijs 2023 tegen eind oktober de lijn van 2012 aantikt, dus dat op basis van de huidige trend de zeeijsaangroei in oktober trager zal zijn dan die in 2012. https://climatereanalyzer.org/clim/seaice/
LikeLike
Hans,
dank voor de heldere toelichting.
LikeLike
Hier https://www.neh.gov/article/storm-patrol een interessant artikel over de 19e eeuwse voorgeschiedenis van de USA National Weather Service. Er komt veel info (cursorisch) langs: de grote en actieve! metereologische belangstelling van menig Founding Father, de introductie van de morse-seintechniek, de rol van de Smithsonian Institution, de eerste weerstations, de rol van het leger en van de Ministry of War, de controverse onder metereologen over ‘The Problem of American Storms’ en meer. Aanradertje.
LikeGeliked door 1 persoon
In het rapport van Clintel over de verdwenen hittegolven lees ik dat er in de gemeten temperatuurreeks van de Bilt (1901-aug. 1951) 23 hittegolven zitten en dat na de homogenisering 7 overbleven (2e versie van het rapport, blz 5) .
Ik heb aan de hand van de bestanden op de KNMI website (https://www.knmi.nl/nederland-nu/klimatologie/gemeten-reeksen) dat eens nagekeken en ik kom tot slechts 20 hittegolven in de gemeten temperatuurreeks van de Bilt van 1901 t/m augustus 1951.
Het zou me niet verbazen als ik ergens een fout gemaakt heb maar dan heb ik die fout vier keer achter elkaar gemaakt en dat zou me eerlijk gezegd wel verbazen.
LikeLike
Eddie,
Er is een heleboel aan te merken op dat rapport, maar ik verwacht niet dat ze daarmee hebben zitten knoeien. Zou het met afronding te maken kunnen hebben? Misschien hebben zij halve graden en hoger naar boven afgerond en jij niet? De enige andere verklaring die ik kan bedenken is een tikfout. Dat is nooit helemaal uit te sluiten.
LikeLike
Ik lees het volgende in dagblad Trouw: https://www.trouw.nl/duurzaamheid-economie/wetenschappers-zijn-klaar-met-aarzelend-klimaatbeleid-en-komen-met-oplossingen~b1fe438e /
Dat is een brief aan het demissionair Kabinet van top tien NL klimaatwetenschappers die suggesties/adviezen voor beleidmakers op een rijtje zetten. Ze doen precies wat ik hier https://klimaatveranda.nl/2016/04/19/coherentie-beleidsmatige-terughoudendheid-van-klimatologen-onder-de-loep/ in een gastblogstuk van zeven jaar geleden voor pleitte: dat beleidsmatige terughoudendheid van klimatologen geen stand houdt. Het gastblogstuk leidde tot 214(!) verhitte reacties. Ik heb mijn poot stijf gehouden.
Nog iemand hier die anno 2023 bezwaar heeft tegen Advies van klimatologen voor beleidmakers? En let wel wel, presentatie van klimatologische scenario’s is iets anders dan beleidadvies.
LikeLike
Goff,
Voor zover ik weet hebben we hier nooit bezwaar gemaakt tegen advies voor beleidsmakers door klimatologen. We hebben er wel op gewezen dat beleidsadvies en wetenschap verschillende dingen zijn. En dat wetenschappers dus het onderscheid tussen die twee zouden moeten kunnen begrijpen. Maar daar hebben we nooit de consequentie aan verbonden dat ze geen beleidsadvies zouden mogen geven, of dat ze hun persoonlijke opvattingen voer beleid niet zouden mogen geven.
Mocht daar misverstand over zijn, dan is dat hopelijk nu opgehelderd.
LikeLike
Hans,
“We hebben er wel op gewezen dat beleidsadvies en wetenschap verschillende dingen zijn.”
Dat klopt dus niet. De wetenschappelijke bevindingen impliceren inherent maar één handelingsperspectief: mitigatie en adaptatie. Dat inherente handelingsperspectief is de strekking van het gastblogstuk waar ik naar verwees en waarop zeven jaar geleden nogal wat bezwaren werden aangetekend. Die exercitie hoeft voor mij niet herhaald te worden, liever niet.
Laat ik het anders zeggen: zeven jaar geleden was het not done dat top-klimatologen zich publiekelijk tot de regering wenden en zich niet alleen expliciet uitspreken over de beleidskwesties maar ook en vooral over de organisatie van de beleidmakers.
De brief van de NL klimatologen is een oorvijg verpakt als ‘advies’ voor de NL beleidmakers.
LikeLike
Goff,
B volgt uit A is een andere stelling dan B is gelijk aan A. Dat is elementaire logica.
Dat (top-)wetenschappers zich publiekelijk uitspreken over klimaat en noodzakelijk beleid is ook niet nieuw. Er waren in 1979 al twee rapporten die dat deden: van de Amerikaanse commissie van Jule Charney en van de WMO.
Natuurlijk zijn dergelijke uitspraken tegenwoordig veel dringender. En zijn wetenschappers in de loop van de tijd vaker ook op persoonlijke titel dergelijke uitspraken gaan doen, in plaats van alleen in formele rapporten. Omdat het probleem nu eenmaal steeds urgenter is geworden en het beleid achterbleef. Het gebeurde ook het meest in landen waar het beleid het meeste achterbleef, zoals de VS.
Maar het feit op zich is niet nieuw. Wel is het zo dat veel wetenschappers het ongemakkelijk vinden om zich op deze manier uit te spreken. Ik heb in mijn boek beschreven hoe klimaatwetenschappers (collectief en individueel) al vanaf de jaren ’50 hun weg hebben gezocht in dat ongemak. En hoe de manier waarop ze zich uitspreken sindsdien langzaamaan is veranderd.
Toen Stephen Schneider in 1976 (heel voorzichtig) waarschuwde voor een toekomstig klimaatprobleem kreeg hij enorm op zijn donder van een aantal collega’s. Destijds was het inderdaad ‘not done’ om zich zo uit te spreken. Maar vrij snel daarna begon dat al te veranderen. Zeven jaar gelden wat het taboe al lang verdwenen.
LikeLike
Hans,
“B volgt uit A is een andere stelling dan B is gelijk aan A. Dat is elementaire logica.”
Dat klopt helemaal. Mijn stelling was/is dan ook niet dat B gelijk is aan A maar dat A geen andere conclusie voor de onderzoekers toelaat dan B.
Nog iets over de relatie wetenschap/beleid. Economen hebben decennialang de dienst uitgemaakt (advies!) bij kabinetbeleid met verontachtzaming van lang bekende info van klimatoloog en ecoloog. Nu is de beurt aan klimatologen om de rommel te reparen met ‘advies’.
LikeLike
Goff en Hans,
1. “Wetenschappers … komen met oplossingen.”
2. “Ze zijn verbaasd dat hun ‘belangrijke boodschappen’ over de ernst van de klimaatcrisis slechts ‘spaarzaam doordringen bij publiek en overheid’.”
Ad1. De oplossingen in het artikel genoemd, daarvan sla ik nog niet stijl achterover. Jullie wel?
Ad2. De verbazing van die klimaatwetenschappers: in hoeverre moeten we anno 2023 nog verbaasd zijn over het feit dat de dingen gaan zoals ze gaan? Zijn er geen wetenschappers te vinden die juist dat onderzocht hebben en met plausibele verklaringen komen?
LikeLike
Jaap,
ik zie geen ‘oplossingen’ in de brief behalve de suggestie/advies om op elk departement de functie van een klimaatambassadeur te introduceren. De rest lees ik als het bekende gehamer op urgentie en tempo van interventies. Wat betreft de functie van klimaatambassadeur, je kunt het idee weghonen als de zoveelste schakel in de burokratische molen. Maar dwaas is het niet onder de voorwaarde dat de opdracht van de ambassadeur op elk departement luidt: organiseer jaarlijks een mini-burgerberaad over een voor het betreffende departement nijpend vraagstuk. Waarbij de ambassadeur bepaalt wat ‘nijpend’ is. Nou ja, tot zover mijn duit in het zakje.
Dat de klimaatwetenschappers tot jouw verbazing naar hun eigen zeggen ‘verbaasd’ zijn lees ik als burokratisch eufemisme van ‘woedend’. In hun brief verwijzen ze (terecht) naar de IPCC bevindingen en de daaraan gelieerde lange reeks COP sessies. Er is door wetenschappers al lang onderzocht hoe het zo gekomen is en wat er de plausibele verklaring van is: collectief en wereldwijd fossiele energie slurpen.
Anders gezegd: de ingezette en trage energietransitie is een kantelpunt in de nationale en mondiale maatschappelijke orde. Wat mij betreft hadden de briefschrijvers die context wel mogen uitlichten en benadrukken en dat ze wel weten wat te doen staat maar eigenlijk niet weten hoe. Persoonlijk vind ik dat het meest zorgelijk: onderwaardering van onwetendheid over het ‘hoe’ en overschatting van effectiviteit van beleid over het ‘wat’. Maar ik snap ook dat je daarmee als klimaatambassadeur geen punten scoort op een ministerie of als volksvertegenwoordiger in het parlement.
LikeGeliked door 1 persoon
Goff, smorgensvroeg ben ik woedend, savondslaat heb ik medelijden.
Er zijn wetenschappelijk verantwoorde verklaringen die verder gaan dan wat jij noemt “collectief en wereldwijd fossiele energie slurpen.” Of beter gezegd: theorieën die juist weer dat gulzige, onmatige, verslavende, hardnekkige slurpen proberen te verklaren. Er is plausibele theorie over hoe de mensheid zichzelf in de nesten wist te werken – JUIST door SUCCESVOL te worden. Exponentiële demografische en economische groei zijn beide het gevolg van succes. Waardoor, zo moge inmiddels duidelijk zijn, onontkoombaar grenzen worden bereikt. Onontkoombare grenzen, het kan niet eeuwig doorgaan, want de middelen groeien niet in dezelfde mate mee. Als we ze wel mee weten laten groeien, b.v. door intensivering van landbouw en door fossiel-technologische industrialisering, dan is dat tijdelijk, want uiteindelijk resulterend in roofbouw. Met een geweldig boemerangeffect tot gevolg. De voordelen op de kortere termijn vormen nadelen op de langere termijn. Die voordelen willen we graag zien, die nadelen willen we graag niet onder ogen zien. Dat is de tragiek van de horizon: de mens van nu ‘regeert’ over zijn graf heen. Onder andere de cliodynamica, de DST (demografische structuur theorie) en de colapsologie, bieden wel aardige verklaringen.
LikeLike
Jaap,
voor de globale opwarming is er maar 1 verklaring: toevoeging van reeds miljoenen jaren oud fossiel opgeslagen koolstof aan de slechts eeuwenoud jonge koolstof cyclus.
Persoonlijk heb ik niks met pseudo-academische ‘verklaringen’ van cliodynamica, dts of calapsologie. Ik heb er geen ambitie, laat staan puf, voor maar ik zou er nog een pseudo-academische Goffologie aan kunnen toevoegen. Alle gekheid op een stokje: over de opwarming zijn de geleerden het wel eens. Razendsnelle GhG concentratie in de atmosfeer is het probleem en voor mij is dat verklaring van het probleem genoeg. Oplossingen weet ik niet, pretendeer ik ook niet te hebben. Zoals ik al zei: een mini-burgerberaad o.l.v. een klimaatambassadeur op de relevante departementen is misschien iets.
LikeLike
Goff,
deze site betreft uiteraard klimaatverandering, dat is logisch. Jij en ik bevonden ons echter inmiddels in een bredere discussie. Nu trek je je stiekem weer terug op je barricade van slechts één planetaire grens, namelijk de globale opwarming. En je zet gerenommeerde wetenschappers die wel de bredere samenhang onderzoeken ten onrechte weg als ‘pseudo-academici’. Da’s niet leuk Goff.
Zij ((Richardson, J., Steffen W., Lucht, W., Bendtsen, J., Cornell, SE, Rockström, J., Noone, K., Persson, Å., et.al.) kwantificeren negen processen die de stabiliteit en veerkracht van het aardsysteem reguleren. Deze negen planetaire grenzen werden voor het eerst voorgesteld door Johan Rockström en een groep van 28 internationaal gerenommeerde wetenschappers in 2009. Sindsdien is hun raamwerk verschillende keren herzien. Nu heeft de laatste update niet alleen alle grenzen gekwantificeerd, maar wordt ook geconcludeerd dat ZES! van de negen grenzen reeds zijn overschreden. Het overschrijden van grenzen vergroot het risico op grootschalige abrupte of onomkeerbare veranderingen in het milieu. Drastische veranderingen zullen niet noodzakelijkerwijs van de ene op de andere dag plaatsvinden, maar samen markeren de grenzen een kritische drempel voor het vergroten van de risico’s voor mensen en de ecosystemen waarvan we deel uitmaken. Grenzen zijn onderling verbonden processen binnen het complexe biofysische aardsysteem.
Let op Goff: dit betekent dat een mondiale focus op klimaatverandering alleen niet voldoende is (in het licht van onze discussie). In plaats daarvan is het begrijpen van de wisselwerking tussen grenzen, vooral het klimaat en het verlies aan biodiversiteit, van cruciaal belang in de wetenschap en de praktijk.
Zie https://www.stockholmresilience.org/research/planetary-boundaries.html
LikeLike
Jaap,
en wat doen we hier dan mee?
https://interconnectedrisks.org/
Het gaat hier om zes onderling verbonden ‘risk tipping points’. Oa die van biodiversiteit staat erbij, grote hitte, maar ook het ruimtepuin, waardoor je straks met satellieten niks meer kan (zeker als Musk zo door gaat). En twee gaan er over water, het gebrek eraan.
Groet.
LikeLike
Frank,
Ruimteschroot lijkt mij een mooi voorbeeld van de gevolgen van de moderne mondiale industriële technologische energie-afhankelijke informatiesamenleving die we geworden zijn. Het typeert de interconnectiviteit van subsystemen. We zijn in hoge mate afhankelijk van satellieten terwijl we bij de toenemende risico’s op langere termijn nauwelijks stilstaan.
Ook de andere genoemde mondiale grootschalige bedreigingen geven goed weer de onderlinge verwevenheid (kluwen) van oorzaken, gevolgen en risico-omslagpunten op fysisch, biotisch, ecologisch, psychisch, politiek, sociaal, economisch, ethisch gebied. Vanuit wetenschappelijk oogpunt vergt dat een interdisciplinaire benadering.
De in het rapport van UNU-EHS genoemde oplossingen, daar ben ik sceptisch over. Er is een toenemende kloof tussen ‘is’ en ‘ougth’, verschil tussen theorie en praktijk, wensdenken, enz.. Zelfs in een ‘gaaf’ land als Nederland zien we dat het probleemoplossend politiek-bestuurlijk vermogen afneemt naarmate de problemen toenemen. Geologische tijdperken (veranderingen op geologische schaal) zijn overmachtig aan menselijke oplossingen.
LikeLike
Jaap,
het is een andere insteek: we, de mensheid, en dat verschilt per gebied, zijn nabij zes ‘risk tipping points’, die, eenmaal overschreden, onze capaciteit om te reageren, om te leven, ernstig kunnen aantasten. Zo lees ik het. In the Guardian nog een uitleg: https://www.theguardian.com/environment/2023/oct/25/climate-crisis-threatens-tipping-point-of-uninsurable-homes-says-un
Dat kan heel snel gaan en al onze generatie aangaan, niet eens die van onze kinderen, bij wijze van spreken nu al.
gletschers vallen stil: geen rijst meer, oplopende prijzen op wereldmarkt voor bijvoorbeeld diervoeders of brood, armoede hier;
verzekeringen trekken zich terug, geen vangnet meer bij overstromingen (kunnen zomaar in bijvoorbeeld Nederland plaats vinden door een stagnerend weersysteem);
door ruimtepuin (is kennelijk zeer nabij) zien wij niks meer en kunnen geen weersvoorspellingen meer doen;
plotselinge hitte (denk maar aan die 50°C bij Lytton, Canada, ter hoogte van Londen) kan zomaar dodelijk worden, zeker als de stroom uitvalt door gebrek aan koelwater;
die van de biodiversiteit is wat mij betreft (maar ik denk het wel te snappen) het moeilijkst te zien: door opéénvolgende processen kunnen ecosystemen er ineens mee ophouden: denk aan een bodem, die door droogtes en/of overstromingen ineens nauwelijks nog landbouwopbrengst geeft, waarbij dan ook nog ziektes en plagen, die veel sneller reageren op veranderende omstandigheden, hard toeslaan.
LikeLike
Jaap,
ik ben inderdaad zeer skeptisch over de zinvolheid van kwantificering van kwaliteit, nog afgezien van de forse methodologische kritiek door historici op kwantitatief historisch en futurisch onderzoek.
Dat planeet aarde (incl. homo sapiens) een kluwen is van ‘interconnectieve’ oorzaken, gevolgen en kwetsbaarheden op diverse schaalgroottes en soorten schalen is anno 2023 een academisch open deur die met kwantitatief onderzoek echt niet verder open gaat. En meer scenario’s voor de toekomst van planeet aarde levert helemaal niks meer op dan we al weten: dat ook aan de geindustrialiseerde civilisatie een einde komt. Bovendien, en je zei het zelf al: “Er is een toenemende kloof tussen ‘is’ en ‘ought’, verschil tussen theorie en praktijk, wensdenken, enz..” En let wel, die kloof is onderdeel van de interconnectieve kluwen. Zie er maar eens uit te komen, mij lukt het niet.
Dat ik me ‘terugtrek [jouw kwalificatie] op de barricade van de opwarming’ heeft als eenvoudige en voldoende reden dat klimatologen de enige interdisciplinaire werkgemeenschap vormen die proefondervindelijk verstand heeft van wat voor alle levensvormen op planeet aarde de conditio qua non is: inkomende zonne-energie en de letterlijk globale distributiekanalen -klimaat is de verzamelnaam- van die energie. Thermodynamica rules op planeet aarde en niet homo sapiens maar dat weten al lang.
LikeGeliked door 1 persoon
Goff,
“kwantificering van kwaliteit”. Dat ligt toch net een beetje anders. De door Rockstrom et al in kaart gebrachte zogenoemde ‘planetaire grenzen’ zijn gewoon kwantificeerbaar: de opwarming van de aarde, het verlies van biodiversiteit, de stikstofkringloop/fosforkringloop, het gat in de ozonlaag, oceaanverzuring, waterschaarste, landgebruik, chemische verontreiniging en deeltjes in de atmosfeer.
“een academisch open deur”. Wie het systemisch evolutionaire procesdenken van onder andere Whitehead en Prigogine serieus neemt komt vast wel tot een andere conclusie, in het licht van bovengenoemde planetaire grenzen en het naderen dan wel overschrijden daarvan.
“klimatologen de enige interdisciplinaire werkgemeenschap … “ Oei, dat gaat wel ver. Je laat dan wel heel veel buiten beschouwing. Of stop je alle wetenschap in de klimatologie? Stop je ook de ‘is’-‘ought’-kloof in de klimatologie? Stop jij de volle concrete werkelijkheid in “klimaat als verzamelnaam”? Da’s een nieuwe interpretatie van klimaat die ik nog niet eerder had gehoord.
Om uit die tegenstrijdigheden van jouw uitspraken te komen, mij lukt het niet. Ook Detlef van Vuuren niet. “We zitten in een situatie waarin we te maken hebben met meerdere milieucrises tegelijkertijd. HET KLIMAAT IS ER ééN VAN.” Aldus hoogleraar Detlef van Vuuren van de Universiteit Utrecht en het Planbureau voor de Leefomgeving. Zijn uitspraak anno 2023 vind jij “een academisch open deur”?
LikeLike
⭐️
LikeLike
Jaap,
met ‘kwaliteit’ doelde ik op de verwevenheid, de kluwen zoals je het treffend noemt, van diverse kantelpunten. Ofschoon elk individueel kantelpunt/grensoverschrijding kwantitatief beschreven kan worden kan dat bij de verwevenheid van die individuen gewoon niet. En daar ligt precies mijn scepsis over de zinvolheid van kwantitatieve exercities als Collapsology.
Nogmaals, de genoemde verwevenheid is voor elke weldenkende onderzoeker een open deur. Dat de klimatologie het enige interdisciplinaire project met verstand van en focus op de thermodynamica van planeet aarde is ook een open deur. Dat de warmtehuishouding op planeet aarde conditio sine qua non is voor alle levensvormen op die planeet is ook een open deur. En dat de klimatologie primo inter pares is is daarom wat mij betreft eveneens een open deur.
Ik citeer uit mijn geheugen (dus niet letterlijk) een oud blogstuk van klimatoloog Bart Verheggen (en initiator van deze site) waar hij stelt dat globale opwarming de versterker/aanjager is van maatschappelijke en ecologische problemen/vraagstukken. Anders gezegd: de opwarming is geen probleem onder andere, het is de aanjager van allerlei ander gedoe.
Je snapt wel, Jaap, ik ben verstokt fan en volger van de ontwikkelingen in de klimatologie. Thermodynamische facts first. De rest huppelt er achter aan 🙂
LikeGeliked door 1 persoon
Goff,
Het hangt ook af van het perspectief waarmee je ernaar kijkt.
Redenerend vanuit de natuurkunde kan ik je goed volgen. Verandering van de energiehuishouding van de atmosfeer is iets dat zich afspeelt op wereldschaal. De energiehuishouding verandert overal en dus zijn er ook overal gevolgen. Andere problemen, zoals rond biodiversiteit, zijn meer versnipperd. Wat er op wereldschaal gebeurt is een optelsom van regionale oorzaken en gevolgen.
Maar je kunt het bijvoorbeeld ook vanuit evolutionair perspectief bekijken. En dan zie je één bijzonder succesvolle soort die zijn habitat ingrijpend verandert. En is de verandering in de samenstelling en energiehuishouding van de atmosfeer alleen een deel van dat grote geheel. Met een geologenblik zou je ongeveer hetzelfde zien. Het gaat daar niet voor niets over het Antropoceen.
LikeGeliked door 1 persoon
Goff, ik kan de reactie van Hans onderschrijven. Ik wil in dit kader graag verwijzen naar: https://www.ipsnews.be/artikel/medische-parameters-van-de-planeet-kleuren-dieprood-we-komen-op-onbekend-terrein
“Maar liefst 20 van de 35 parameters vertonen recordcijfers, en soms met grote marges. Volgens de auteurs (William Ripple et al) moet het onderliggende probleem worden aangepakt van de “ecologische overshoot”: wanneer de mensheid meer van de aarde vraagt dan ze kan geven. Dat resulteert in een waaier aan ecologische crises, waaronder de teloorgang van soortenrijkdom. Zo lang die druk op de planeet aanhoudt, IS DE AANPAK VAN EEN DEELPROBLEEM ZOALS CO2-UITSTOOT EEN DRUPPEL OP EEN HETE PLAAT.”(KAPITALEN van mij, JL)
Bij niet-klimatologische parameters kun je denken aan Bevolkingsaantal, Vruchtbaarheidscijfer, Aantal herkauwersvee, Vleesproductie per hoofd van de bevolking, Wereldbbp, Verlies van boombedekking, Verloren gegane financiële investeringen, …
Ripple volgend zou je kunnen zeggen: stel nu dat morgen het probleem van broeikasgassen is opgelost, terwijl alle niet-klimatologische trends NIET veranderen, dan nog blijven we meer van de aarde vragen dan ze kan geven.
LikeLike
Hans,
Dat homo sapiens evolutionair gezien een ‘bijzonder succesvolle soort’ is is een gedachte die ik ver van me werp. Homo sapiens is ecologisch gezien weliswaar bijzonder invasief maar dat heeft met ‘succes’ helemaal niets te maken. De evolutietheorie gaat over overleven onder selectiedruk van omgevingsfactoren. Als homo sapiens onder de selectiedruk van de globale opwarming gedecimeerd zou worden blijft homo sapiens gewoon als een soort onder de andere voortbestaan, wellicht minder invasief dan nu.
Jaap,
fris je historische geheugen effe op. CO2- en ander GHG-gehalte is geen deelprobleem. Het is de historische spin in het ecologische web van onze planeet. Overigens: dat de aarde ‘geeft’ en homo sapiens ‘vraagt’ is een wel erg onnozele framing van de thermodynamische werkelijkheid. Binnen dat frame kun je voor hetzelfde geld beweren dat de aarde iets nodig heeft wat homo sapiens kan geven. Het is excusez le mot antropocentrisch gebabbel.
LikeGeliked door 1 persoon
Goff,
Volgens mij ben je best in staat om te snappen wat ik bedoel. Maar heb je daar blijkbaar geen zin in. Dan houdt het op.
LikeLike
Met je eigen woorden zeg je het zelf al Goff “Als homo sapiens onder de selectiedruk van de globale opwarming gedecimeerd zou worden blijft homo sapiens gewoon als een soort onder de andere voortbestaan, wellicht minder invasief dan nu.” En dat is precies wat men met deze woorden bedoelen kan: hij gaat aan zijn eigen succes ten onder. Uitleg voor Goff in de woorden van Goff: hij decimeert zichzelf door zo ‘invasief’ te zijn. Dus zijn we het eens.
“CO2- en ander GHG-gehalte is geen deelprobleem.” Klopt. Dus kan je het enkel en alleen, zoals jij doet, THEORETISCH ABSTRAHEREN uit de concrete werkelijkheid. Dus zijn we het eens.
“wanneer de mensheid meer van de aarde vraagt dan ze kan geven.” Zegt Riple. En dat klopt. Wel eens gehoord van ‘grenzen aan de groei’? Riple heeft het natuurlijk niet over jouw theoretisch geabstraheerde “thermodynamische werkelijkheid”. Als je dat kan inzien, dan zijn we het ook hier over eens.
LikeLike
Hans,
misschien praatten we langs elkaar heen?
Je schreef “Het hangt ook af van het perspectief waarmee je ernaar kijkt” en het is me bij nader inzien niet duidelijk wat je met ‘het’ bedoelt. Bij mijn weten heeft de evolutie der soorten geen invloed op de thermodynamische wetten en is warmte(distributie) de conditio sine qua non van alle soorten levensvormen op aarde. Wat betreft de geologenblik geldt m.i. hetzelfde: warmte(distributie) in, onder en boven de aardkorst is bepalend voor plaattectoniek, voor erosie/aanwas van ijsmassa’s en gebergtes, voor de beweging van watermassa’s, etc..
P.s. je snapt net als ik het verschil tussen succesvolle soort en invasieve soort.
Jaap,
ik heb een leesfout gemaakt bij je citaat “wanneer de mensheid meer van de aarde vraagt dan ze kan geven.” Ik las het woordje ‘ze’ als dat de mensheid iets te geven zou hebben terwijl bedoeld wordt dat de aarde door ons ‘overvraagd’ wordt. Suf van mij.
Overigens ben ik van mening dat‘wij’ niet de aarde overvragen maar onszelf. De aarde kan het nog 3 miljard zonjaren ook af zonder ‘ons.’
LikeGeliked door 1 persoon
Goff,
“Overigens ben ik van mening dat ‘wij’ niet de aarde overvragen maar onszelf.” Mee eens. Riple had natuurlijk veel meer context moeten geven aan zijn uitspraak en veel zorgvuldiger moeten formuleren. Maar dan was zijn tekst 10 keer zo lang geworden met een cursus voor Jan en Alleman over dissipatieve systemen, de theorie van Prigogine, evolutie en geologische tijdperken – terwijl het aan wat hij bedoelde niets veranderde. De mensheid is wellicht de meest geraffineerde vorm van een dissipatief systeem. Hij ondermijnt zijn eigen fundament. En heeft daarbij zoveel ‘macht’ dat hij het holocene aardsysteem weet te werpen in een volgend geologisch tijdperk. De aarde ontneemt hem zijn macht. Zo komen we onlosmakelijk van de thermodynamica (fysisch aspect) via de evolutie van het leven (biotisch aspect) in de poëzie (gevoels- en taalaspect) terecht – allen aspecten van de ene in concreto onlosmakelijke werkelijkheid. In ieder geval, Goff, via omwegen blijkt maar weer eens dat jij en ik het op alle punten eens kunnen worden!
LikeLike
Goff,
Ik had het over wat je, in jouw woorden, kunt zien als aanjager van allerlei ander gedoe.
LikeLike
Goff,
“Dat de warmtehuishouding op planeet aarde conditio sine qua non is voor alle levensvormen op die planeet is ook een open deur.”
Dat zegt niets. In de afgelopen 3,5 heeft het leven met heel wat verschillende warmtehuishoudingen en co2 gehaltes en zelfs o2 gehaltes weten om te gaan.
Daarbij heeft het leven zich aan de warmtehuishouding aangepast, maar ook diezelfde warmtehuishouding cruciaal beïnvloed.
Kortom, het leven zelf is niet in geding bij de huidige klimaatcrisis, alleen een fors deel van het leven zoals wij dat kennen.
En omdat in onze horizon dat leven er toe doet, en wij er deel van zijn, maken we ons zorgen. Die zorgen worden verergerd als we ons focussen op de menselijke cultuur, want die wordt nog meer bedreigd dan het leven, en een hoop dingen waar wij in die sfeer waarde aan hechten staat op het spel.
Maar: de mensheid lijdt, en heeft meer geleden onder andere problemen dan het klimaat: ziekte, oorlog, uitbuiting. Vooral uitbuiting heeft met stip, en kwantitatief veel menselijke levensjaren gekost, en in kwaliteit doen inboeten. Voor een groot deel van de mensheid is dat een acuter probleem dan het klimaat.
Bovendien kunnen schaarste aan drinkwater, luchtvervuiling, en het verlies aan biodiversiteit voor acutere problemen zorgen die meer mensen op korte termijn raken dan de klimaatverandering.
Zelf vind ik de strijd om de klimaatverandering te stoppen heel erg belangrijk, maar het heeft niet de absolute prioriteit als je het vergelijkt met de strijd tegen uitbuiting, tegen vervuiling, en voor biodiversiteit.
Dan nog dit
“Bij mijn weten heeft de evolutie der soorten geen invloed op de thermodynamische wetten en is warmte(distributie) de conditio sine qua non van alle soorten levensvormen op aarde”
Het leven heeft natuurlijk wel invloed op de warmte distributie, het draagt bij aan de koolstof cyclus. Het leven heeft zelfs invloed op sedimentatie patronen, en draagt geologisch gezien bij aan de plaattektoniek en het vulkanisme.
Het leven is een factor in systeem aarde die niet alleen gevolg is van de de fysieke verschijnselen op aarde, maar ook die systemen grootschalig en langdurig beinvloedt.
“Homo sapiens is ecologisch gezien weliswaar bijzonder invasief maar dat heeft met ‘succes’ helemaal niets te maken.”
Natuurlijk is dit wel succes in evolutionaire zin. Een soort van gemiddeld 70kg per individu zou niet in miljardvoud op aarde moeten voorkomen. Dit is een dramatisch en rampzalig evolutionair succes.
Een andere maat voor evolutionair succes is hoe lang een soort het volhoudt, maar dat is discutabel. Er zijn soorten die zolang bestaan dat ze anachronismen geworden zijn, maar ondertussen heeft de evolutie voor hen stil gestaan. Of dat nu succes is?
Dus Goff, als ik deze serie reacties van je lees op buitengewoon zinnige overwegingen van Jaap Lont, dan zie ik eigenlijk alleen maar rookgordijn rondom beweringen die veel helderder zijn.
Waarom je dat doet, dat blijf ik me afvragen. Het valt me op dat je vaak termen gebruikt als X is niets anders dan Y. Taal die ik ken van verstokte reductionisten. Zij hebben moeite met complexen van factoren, en duiden liever een kernachtige, heldere oorzaak voor de verschijnselen aan. Klimaatverandering als dé oorzaak van ellende.
Maar dat wringt met de werkelijkheid. Geef mij maar het zoeken en tasten, wikken en wegen, en de pogingen om uit allerlei standpunten en theorieën iets nuttigs te halen.
En het goed kijken naar waar mensen werkelijk onder lijden, en naar alles wat het systeem aarde uit balans brengt.
LikeLike
Dirk,
ik kreeg en krijg van Jaap Lont niet de indruk dat hij mijn bijdrage aan de gedachtenwisseling ‘ rookgordijn vindt.
Overigens kan ik er wel tegen dat je me terminologie voor de voeten werpt (“X is niets anders dan Y”) die je zelf bezigt met de kwalicatie ‘alleen maar’ rookgordijn.’ Hoeven we het verder niet over te hebben maar ik wil er wel op gewezen hebben.
LikeLike
Goff, met dit verschil dat er bij mij een subjectieve kwalificatie aan voorafgaat: “ik zie alleen maar rookgordijnen”. Als jij dat ook doet, volg ik je beter. Maar ik denk dat het je temperament is.
LikeLike
Ik wil het deze keer eens opnemen voor Goff Smeets. We betreden onbekend terrein. We naderen een klif die we niet duidelijk voor ons kunnen zien. We proberen te “zoeken en tasten, wikken en wegen, [ in onze] pogingen om uit allerlei standpunten en theorieën iets nuttigs te halen.” Ieder met zijn eigen temperament, zijn eigen vooronderstellingen en zijn eigen meer of vooral minder rationele reactiepatronen. In mijn eigen directe omgeving wordt ik vaak ‘beschuldigd’ van het berijden van het ‘klimaatstokpaardje’. Laten we proberen om plausibele theorieën te zoeken met verklarende waarde omtrent hoe het zover heeft kunnen komen en met voorspellende waarde omtrent waar het naar toe gaat. Maar ja, dat blijft allemaal maar theorie. Misschien komt het er uiteindelijk op aan hoe we ons verhouden tot wat wij denken te zien omtrent de toekomst en wat we daarbij voelen. Omdat het ons niet onverschillig laat, niet onverschillig kan laten. Er staat heel veel op het spel – hoewel velen verschijnselen van uiterlijke onverschilligheid vertonen en dat is vast ook wel weer te duiden. Goff is zeer betrokken.
LikeLike
Jaap,
Persoonlijke reactie:
aardig gebaar van je, de adhesiebetuiging. Maar of ik ‘zeer betrokken’ ben, zoals je schrijft, is niet relevant. Relevant in een publieke gedachtenwisseling zijn argumenten.
Inhoudelijke reactie op je toelichting op de adhesiebetuiging:
– Je zegt “We betreden onbekend terrein.”
Dacht het niet want we bevinden ons al denennika-lang op bekend terrein namelijk de door GHG-aangejaagde globale opwarming en de gevolgen daarvan voor ecologische niches, regionale samenlevingen, migratiestromen, geldstromen, energietransitie. Het terrein is globaal bekend, hoe geaccidenteerd het terrein in detail ook mag zijn of nog worden.
LikeGeliked door 1 persoon
Dirk,
PERSOONLIJKE reactie op het niveau waarop je me aanspreekt:
Laat mijn temperament er hier svp buiten, het is helemaal niet relevant in een publieke gedachtenwisseling, net zomin als jouw temperament. Alleen argumenten zijn relevant in een publiekelijke gedachtenwisseling als deze. Mocht je iets willen weten wat ikzelf van mijn temperament vind en/of jij iets wilt meedelen over het jouwe kun je me privé aanschrijven, de moderator heeft mijn e-adres en mag wat mij betreft het desgevraagd aan je doorgeven.
INHOUDELIJKE reactie op het niveau waarop je me aanspeekt:
“…met dit verschil dat er bij mij een subjectieve kwalificatie aan voorafgaat…”
Niemand spreekt hier ex cathedra dus ook ik en jij niet. Je verwacht toch niet dat ik aan mijn inhoudelijke bijdragen steeds de kwalificatie ‘ik vind…etc’ laat vooraf gaan? Het zijn de argu8menten die ik aandraag. Niks meer of minder.
LikeLike
Dirk,
Je zegt: “… de mensheid lijdt, en heeft meer geleden onder andere problemen dan het klimaat: ziekte, oorlog, uitbuiting. … Voor een groot deel van de mensheid is dat een acuter probleem dan het klimaat. Bovendien kunnen schaarste aan drinkwater, luchtvervuiling, en het verlies aan biodiversiteit voor acutere problemen zorgen die meer mensen op korte termijn raken dan de klimaatverandering. … de strijd om de klimaatverandering te stoppen [is] heel erg belangrijk, maar het heeft niet de absolute prioriteit als je het vergelijkt met de strijd tegen uitbuiting, tegen vervuiling, en voor biodiversiteit.”
Er lijkt mij hier een grote complicatie in te zitten. We weten dat we alles op alles zouden moeten zetten, namelijk drastische mitigatie, om het acute massale lijden in de toekomst te voorkomen of op z’n minst te verminderen. Dat zou onze eerste prioriteit moeten zijn. De dagelijkse actuele ellende die miljoenen (miljarden) mensen in toenemende mate zullen gaan ervaren gaat mitigatie als eerste prioriteit in de weg zitten. De prioriteiten verschuiven, waardoor actuele chaos en ellende zich exponentieel kan verspreiden. Het zou mij niet verbazen als schoksgewijze maatschappelijke instorting snel verloopt.
LikeLike
Dirk,
Niemand beweert hier dat klimaatverandering ‘’absolute prioriteit’ heeft. Er wordt wel beweerd dat klimaatverandering de problemen die er al waren en nog steeds zijn (je noemt terecht uitbuiting etc.) intensiveert en eventuele oplossingen ervoor ingewikkelder maakt. Jaap Lont attendeerde je er al op.
LikeLike
Goffie, ik ben het 100% met je eens dat klimaatverandering de problemen intensiveert. En toch roep ik je op (want je levert een belangrijke bijdrage aan deze discussie): kijk nou eens verder en breder dan je verstopte neussie lang en breed is. Reductionisme, rationalisme resulterend in a-logicisme, argumentisme resulterend in ‘argumentisme’ … ’t isme allemaal wat.
Jij zeg dat GHG voor jou genoeg verklaring is. Nou, dan heb je al minstens de helft van de keutel te pakken, namelijk het thermo-dynamische deel en da’s niet niks. Ik daag je uit: Vraag je vervolgens af, hoe kan het dat de mensheid dit al decennia weet en desondanks niet in staat blijkt om het tij te keren? Graag verneem ik je plausibele verklaring over dat deel van de keutel. Ik stel voor: dan gaan we daarna proberen om het verloop en de mogelijke uitkomsten van het cynische spel van COP28 in scenario’s te modelleren.
LikeLike
Jaap,
“…hoe kan het dat de mensheid dit al decennia weet en desondanks niet in staat blijkt om het tij te keren?”
Om te beginnen, die vraag veronderstelt dat het tij gekeerd kan worden en dat is maar de vraag want het tij is nu +1,5°C met vertraagd nog wat meer in de fysische pijplijn.
Maar goed, ik ga in op je vraag. Eén verklaring is dat de wetenschap het weliswaar weet maar de mensheid niet. Ook een verklaring is dat de fossiele industrie decennia lang gelogen en bedrogen heeft over wat ze wist over het ‘tij’. Een andere verklaring is dat landen en de geglobaliseerde civilisatie grotendeels nog altijd gebaseerd is op fossiele energie. Nog een andere verklaring is dat niemand een oplossing weet omdat het allemaal zo complex is.
Kortom, het idee ‘keren van het tij’ is m.i. een illusie. Het tij is wat het het is: +1,5°C en die teller loopt voorlopig nog op. De lange serie COP-sessies illustreren de kwestie: gezamenlijk probleem en geen oplossing voor handen.
Mijn handen ga ik er niet aan branden, het ontbreekt me aan denkkracht (informatie & fantasie) om iets zinnigs te zeggen over keren van het tij.
LikeLike
Goff, dank dat je er op ingaat.
“… die vraag veronderstelt dat het tij gekeerd kan worden en dat is maar de vraag … ” Mee eens, waardoor staande blijft: het tij kan nog vertraagd worden, versneld worden, of in gelijkblijvend tempo doorgaan. COP28 zal zich concentreren op het versnellen van de overstap naar schone energiebronnen, om de uitstoot van broeikasgassen vóór 2030 te verminderen. Maar hoe werkt dat? Er zal vermoedelijk op de valreep een ‘onderhandelingsresultaat’ (lees: slechts een tekst) verschijnen. Eén mogelijk scenario mijnerzijds: het spanningsveld tussen eigen(lands)belang en gezamenlijk belang zal leiden tot een ontoereikend compromis waarbij de woorden ‘afbouw’ en/of ‘uitfasering’ en/of ‘volledig afschaffen’ per die en die datum er toe doen. Dat spanningsveld, en naar hoe dat ‘spel’ ‘gespeeld’ wordt, dat vind ik persoonlijk wel interessant om op voorhand naar te kijken.
Je geeft meerdere verklaringen.
“Eén verklaring is dat de wetenschap het weliswaar weet maar de mensheid niet.” Dit roept de vraag op: ligt dat dan aan de wetenschap of aan de mensheid? Welke factoren spelen hier een rol?
“Ook een verklaring is dat de fossiele industrie decennia lang gelogen en bedrogen heeft over wat ze wist over het ‘tij’. Dit roept de vraag op: toen de mensheid daar gaandeweg achter kwam (zeg vanaf 30 jaar geleden – de wetenschap wist het al langer), was het toen te laat om het tij te keren?
“Een andere verklaring is dat landen en de geglobaliseerde civilisatie grotendeels nog altijd gebaseerd is op fossiele energie.” Dit roept de vraag op: wat gebeurt er met de geglobaliseerde civilisatie als er adequaat gehandeld wordt ten aanzien van emissies?
“Nog een andere verklaring is dat niemand een oplossing weet omdat het allemaal zo complex is.” Ik vind het wel toepasselijk om juist die complexiteit proberen te duiden. Welke aspecten (technologische, psychologische, sociologische, politieke, ethische, (ir)rationele, enzovoorts) spelen hierbij een rol? In dat licht is het wel interessant dat Hans zijn blog over struisvogelgedrag besloot met: “… en als het dan onvermijdelijk misgaat een zondebok aanwijzen.”
Zelf vind ik ook wel verklarend (lees: ontnuchterend) de stelling van vandaag in de Telegraaf, zie https://www.telegraaf.nl/watuzegt/1092519125/uitslag-stelling-klimaat-heel-erg-gehypet.
“Het is Nationale Klimaatweek. Een initiatief dat op weinig enthousiasme kan rekenen bij de stellingdeelnemers: 81% van de respondenten zegt zich geen zorgen te maken over de opwarming van de aarde. Eenzelfde percentage deelnemers geeft aan in het dagelijks leven geen rekening te houden met het klimaat, bijvoorbeeld door minder vlees te eten. Veel van hen zijn ervan overtuigd dat de opwarming van de aarde niet iets is waar wij mensen iets aan kunnen veranderen. „Het klimaat doet al 4 miljard jaar wat het zelf wil. De natuur gaat zijn eigen gang.””
LikeLike
Jaap,
n.a.v. je reactie op mijn antwoord een paar gedachten.
– COP is een geo-politieke jaarmarkt waar met gesloten beurs onderling beloftes uitgewisseld worden. Een ruilmarkt dus. Boven die markt cirkelt het IPCC vliegtuigje dat pamfletten uitstrooit met de maatstaf voor de ruilhandel MINIMAAL +1,5°C MAXIMAAL +2°C. De ruilhandelaren erkennen die maatstaf en doen hun best naar die maatstaf te streven. De makke van het COP-project wordt m.i. eenvoudig samengevat door de Wet van Goodhart (kun je opzoeken). Die wet luidt dat als een maatstaf het te bereiken doel wordt dan is het geen maatstaf meer.
– Wat betreft globalisering zonder fossiel stoken verwijs ik naar de studie (getiteld The year 1000) van prof. Valerie Hansen. Ze beweert met historische en archeologische argumenten gestaafd dat rond het jaar 1000 de globalisatie is begonnen met drukke handelsroutes tussen de continenten op aarde. Die studie laat zien dat de globalisering destijds 100% dreef op windkracht voor de zeilschepen op zee en spierkracht van lastdieren en slaven op land.
– Los van dat alles, mij lukt het niet om een ‘toepasselijke duiding’ (jouw woorden) van de huidige complexiteit op te tuigen. Bij mij is de leercurve wat dat betreft afgevlakt.
LikeLike
Goff, ik doe ook een (vergelijkbare) duit in het zakje.
De mensheid weet en komt daarom jaarlijks samen, met wetenschappers erbij, tijdens een Heilig Ritueel. Een niet onbelangrijk agendapunt van COP28 is het leveren van geld voor klimaatactie van rijkere aan armere landen, en werken aan een nieuwe deal voor ontwikkelingslanden. Een volgens mij niet-onmogelijk scenario wat de mensheid t.a.v. dit agendapunt daar ten tonele gaat opvoeren is het volgende:
De onderhandelingen zullen BEGELEID worden met globale goede uitspraken over klimaatrechtvaardigheid en GELEID worden door onuitgesproken mechanismen over ‘rechtvaardigheid’ versus eigenbelang. ‘Noord’ en ‘Zuid’ hebben een gezamenlijk (eigen)belang: dat de tropische bossen (hun CO2opslurpfunctie) blijven behouden; dat de wereldvoedselproductie overeind blijft; dat er niet nog meer migratiestromen op gang komen, enz. . Het belang van globaal ‘Zuid’ is praktisch van aard: geen tijdverlies, nu bindende afspraken, kom op met dat geld.
‘Noord’ zal woorden kiezen als: zorgvuldigheid, aanvullende analyses, definitiekwesties over wie tot de betalers behoren en wie tot de ontvangers, routekaart, verplichte rapportage, monitoring en verificatie, implementatiegaranties, werkende mechanismen opbouwen, een transitietraject, partnerschappen voor natuurbehoud, procedures voor het zoeken naar alternatieve financieringsfondsen, garanties van inclusiviteit voor de inheemse bevolking, enz. enz. enz.
De complexiteit van de zaak. Welk deel van de mensheid wil de rol van Gekke Schenkie op zich nemen? Retorische vraag (Rv). Zitten er mogelijk free-riders tussen? Rv. Vertrouwt de mensheid van ‘Noord’ elkaar wat dat betreft? Rv. Speelt het sentiment (d.w.z. kiezers) in eigen land mee? Rv. Spelen de staatsschulden en de economische problemen in eigen land mee? Rv. Spelen geopolitieke belangen mee? Rv. Speelt het voorkomen van juridische bindendheid mee? Rv. Speelt imago mee? Rv. Enzovoorts.
Welke ‘afspraken’ daaruit rollen? In dit scenario zullen een groot deel van de afspraken over benodigde financiële geldstromen, die nu al dramatisch tekortschieten, vooruitgeschoven worden naar de volgende top.
LikeLike
Goff en Jaap,
– dan laten we de temperamenten maar voor wat ze zijn-
Waarom het klimaatprobleem zo slecht oplosbaar is, … hm. Jaap wijst op de belangenfactor. Even daarop voortborduren.
Hoe kan het dat 7 miljard mensen op aarde leven zonder dat ze massaal continu oorlogvoeren?
We worden in het gareel gehouden door wetten en regels die onze belangen afwegen tegen die van anderen. Een groot deel van die regels is gemaakt door bedrijven om hun investeringen veilig te stellen. En de overheden hebben de taak die regels te handhaven, whatever it takes.
Dat regelsysteem is enorm, en de kracht erachter ook. Voor het individu heeft het iets onaantastbaars. De meeste mensen hebben de werkelijkheid met deze regels geïnternaliseerd, en hun handelingsperspectief is erop aangepast.
Om het klimaatprobleem op te lossen (en ook uitbuiting en oorlog) moeten grote groepen mensen buiten die geïnternaliseerde kaders kunnen denken. Dan komen ze met voorstellen die absurd lijken voor mensen met het gangbare handelingsperspectief. Dat zal tot repressie leiden.
Maar als je daadwerkelijk lukt om te morrelen aan die kaders is de kans levensgroot dat je het systeem verliest dat de mensen nu in het gareel houdt. Chaos dreigt. Dat voelen mensen intuitief aan. Dan kun je halverwege het traject erachter komen dat het middel erger uitpakt dan de kwaal.
Elke stap richting een ideaal/oplossing krijgt te maken met een sociale corioliskracht: je kunt nooit lang de richting naar een betere wereld volgen, altijd trekt iets je weer naar links of naar rechts.
Het zal de sociale thermodynamica zijn die gaat bepalen of, en hoe we het klimaatprobleem oplossen. De wetten van die dynamica zijn niet zo fraai omschreven als die van de echte thermodynamica.
En daarom weten wij niet hoe wij collectief en effectief een globaal probleem moeten aanpakken. We hebben te weinig grip op onszelf als mensheid.
LikeGeliked door 1 persoon
Dirk,
Het is moeilijk om de toekomst te voorspellen. Maar het is nog moeilijker om de toekomst niet te voorspellen. De fysische- biologische- ecologische- demografische dynamiek verandert, dat doen we zelf en die trend, daar zie ik nog geen ommekeer in. We verslechteren daarmee onze leefbare basisvoorwaarden waarbinnen sociale, economische, juridische, morele standaarden en regelgeving zich konden ontwikkelen. Ik denk dat meespeelt dat ‘we’ ons niet kunnen voorstellen hoe we onszelf voorbij die holocene leefbaarheidsgrenzen knikkeren. ‘we’. want ‘we’ is een gespleten persoonlijkheid. In zijn nieuwste blog schrijft Arthur Oldeman: “… met urgente klimaatactie is het […] mogelijk dat we toch 1,5°C opwarming behalen.” Hij vindt het (niet onlogisch) belangrijk om doemdenken te voorkomen, ik vermoed omdat hij bang is dat we anders in fatale inertie vervallen. Post-doemdenken is wat mij betreft ook mogelijk.
LikeLike
“Ik denk dat meespeelt dat ‘we’ ons niet kunnen voorstellen hoe we onszelf voorbij die holocene leefbaarheidsgrenzen knikkeren.”
Nou Jaap, we kunnen dat tamelijk goed dankzij de berichtgeving in woord en vooral beeld (journaal, massamedia, etc.) over de wereldwijde materiele schade en menselijke wanhoop door gestaag toenemende weers*extremen* en ecologische verschraling/aftakeling. En dat bij net iets minder dan +1,5°C.
Er is voldoende gegronde en rationele reden voor doemdenken. Het is te laat om doemdenken te voorkomen, het is er gewoon -ook bij mij. En voor alle duidelijkheid: ik zet na ruim een halve eeuw e.e.a. gevolgd te hebben mijn geld in op instorting van de geglobaliseerde civilisatie. En niet op instorting van de biosfeer, dat gebeurt volgens de geleerden nog tot de zon zelf ermee ophoudt.
LikeLike
Goff, klein detail, ik schreef niet we maar ‘we’ met als toevoeging dat ‘we’ een gespleten persoonlijkheid is. De Goff’s van deze wereld laten het tot zich doordringen, er zijn ook heel veel niet-Goff’s. Ze hebben wel een gehoord van kantelpunten, maar ja, waar staan die dan, ken je die eten dan? Eerder zei je al: “Eén verklaring is dat de wetenschap het weliswaar weet maar de mensheid niet.” ‘We’ heeft als vastgeroest (en ook wel weer verklaarbaar) referentiekader: onze historie van de laatste pak ‘m beet 12.000 jaar. Daar hoort een soort van lineaire voorstelling bij, voor sommige ‘we’ nog steeds de Hegeliaanse voorstelling van vooruitgang.
Wat betreft je opmerking over de kennelijke duurzaamheid van de biosfeer: huidige bio-ecosystemen, waar onze geglobaliseerde samenleving in hoge mate van afhankelijk is (onlosmakelijke relatie), STAAN op instorten. En wetenschappers hebben beschreven dat juist bij de grotere samenhangende ecosystemen (bv. Amazonewoud) de instorting zeer snel kan verlopen, vanwege de interne afhankelijkheid van de vele soorten (domino-effect). Ook hier: wil ‘we’ wel beseffen wat er op het spel staat?
Wat betreft de nabije toekomst, een niet onmogelijk scenario van COP28 op het agendapunt van CO2-uitstoot is de volgende:
Guterres opent de bijeenkomst met de woorden ‘we must act now!’. De luisteraars beseffen in hun achterkwab dat de beste man gelijk heeft, dat de wereld gebaat is bij snelle reductie en ze zullen ook een warm applaus geven. De aanwezige vertegenwoordigers van de mensheid beseffen in diezelfde kwab ook wel dat ons gezamenlijk wereldbelang in wezen het meest gebaat zou zijn met het expliciet opnemen van bindende afspraken met daarbij oplegbare, afdwingbare sancties als landen zich niet aan de overeenkomst houden. En men weet in hun voorkwab, hoewel dat natuurlijk niet expliciet wordt uitgesproken, dat het in de echte wereld zo niet werkt. De EU en klimaatgevoelige staten zullen aandringen op een volledige uitfasering, maar er zijn belangen (waaronder die van de VS) die er voor zullen zorgen dat het woord ‘volledige’ niet in de tekst wordt opgenomen. En ook de EU zal er dubbel instaan, kan dus niet al te hard op de trom slaan, er zijn namelijk apocalyptische scenario’s denkbaar waarbij de olieprijzen met 75% zullen stijgen, terwijl de EU zijn fossiel-industriële capaciteit om oorlog te voeren versneld moet opvoeren. Er zijn sterke prikkels voor bepaalde landen om afdwingbaarheid te voorkomen. Met adequaat internationaal klimaatbeleid zouden we gezamenlijk beter af zijn, maar nog beter is het voor bepaalde individuele landen om zich aan de afspraken te onttrekken wanneer de andere landen zich er juist aan houden. Het is een pokerspel. De top zal een dag verlengd worden. En in de allerlaatste nachtelijke uurtjes zal er een tekst verschijnen die iets weg heeft van een compromis. Op naar de volgende top.
LikeLike
Dirk,
“Het zal de sociale thermodynamica zijn die gaat bepalen of, en hoe we het klimaatprobleem oplossen.”
Ik snap wat je bedoelt maar houd het erop dat ontwikkelingen in het globale klimaatsysteem op basis van +1,5°C bepalend zijn voor het ‘of’ en ik zie ik geen sociaal-dynamische aanwijzingen dat dat gaat lukken.
Toelichting:
– ontwikkelingen in het klimaatsysteem vormen nu, anno 2023, al een onoplosbaar probleem waar ‘ons’ enkel aanpassing aan de gevolgen ervan overblijft.
– het gaat (o.m. bij de COP-conferenties) steeds over de toekomst terwijl de toekomst van -tig jaar geleden is gearriveerd. Opruimen van de huidige rommel die -tig jaar geleden is veroorzaakt door de grote GHS-leveranciers (Europa en USA) is een geen agendapunt. Vreemd wel, om morgen te kunnen koken zul je toch de afwas van gisteren hebben gedaan.
Je snapt wel Dirk, ik snap je argumentatie over sociale dynamiek maar ben er skeptisch over. Het is politieke dynamiek. De landen die onder de huidige globale opwarimng het zwaarst zuchten hebben de zwakste stem en er staat hen niet anders te doen te kiezen met hun voeten: massale migratie naar USA en EU of onderwerping aan Cina, de huidige kolonialist van dienst.
LikeLike
Ik zal niet zeggen dat dit de complete verklaring is voor wat er misgaat, maar het is wel een significant onderdeel van het probleem. Een onthutsend citaat uit dat lange stuk:
‘Nordhaus has opined that agriculture is “the part of the economy that is sensitive to climate change,” but because it accounts for just 3 percent of national output, climate disruption of food production cannot produce a “very large effect on the U.S. economy.”‘
Dit soort verhalen maakt het best lastig om niet cynisch te worden. Want dit gaat niet over zomaar iemand, maar over iemand die wordt gezien als een van de belangrijkste klimaateconomen van de afgelopen halve eeuw. Maar ik blijf toch maar proberen om niet toe te geven aan die neiging. Want met cynisme schiet je ook niks op.
LikeLike
Hans,
terechte reminder. Nordhaus’ idiote analyse was (en is?) een kompas voor beleidmakers. Hij kreeg er ook een Nobelprijs voor en dat vat de rommel wel samen. Pff.
LikeLike
Goff, ik ben ook niet optimistisch over het halen van de 1.5 graad.
Daardoor beginnen er ook andere vragen te rijzen.
Namelijk: bij welk scenario zijn de mensen die 200 jaar na ons leven het beste af? (En 500 jaar en 1000 jaar verder)?
1. We blijven binnen de 2 graden met een redelijk geslaagde energietransitie, waardoor de mensheid grosso mode blijft opereren als nu, waardoor andere grenzen aan de leefbaarheid beginnen op te spelen, waardoor de vooruitzichten over 200 jaar slechter zijn dan die van ons nu.
2. We falen compleet, waardoor onze markteconomieën instorten, de levensvoorwaarden voor 7 miljard mensen in het geding komen, en via een eeuw van catastrophes en oorlogen komen we in een situatie met 2 miljard mensen die met pre-industriële middelen ploeteren om te overleven. Waarbij het systeem aarde begonnen is zich te herstellen van de plaag van de mensheid.
Ik weet het niet. Het succes van de toekomst bouwt vaak voort op het falen van het verleden. (Zoogdieren komen waar dinosauriërs uitsterven). Misschien geeft scenario 2 ruimte aan een nieuwe menselijke subcultuur die na 1000 jaar dominant wordt en meer succes (echt succes) heeft dan de onze. Zoals de onze meer succes heeft gehad dan die van het Romeinse rijk.
Maar wat doet het er toe? Ik geloof niet in geo-engineering, en nog minder in social-engineering. Ik denk niet dat we met wetenschap en goede bedoelingen onze sociale werkelijkheid zo kunnen kneden dat we een door ons geplande richting kunnen inslaan. En al zouden we dat kunnen, dan geloof ik niet dat een door ons geplande richting ook een door ons gewenste richting zou kunnen zijn.
En toch hoop ik dat de energietransitie gaat slagen.
Jaap, de gespletenheid van de mensheid, qua motieven, idealen, en handelingen voel ik ook in mezelf.
LikeLike
Hans,
nog even over het artikel waarnaar je hierboven verwees. Ik begrijp eruit dat Nordhaus bizarre prutswerk ook in de IPCC rapportages (bijvoorbeeld AR6 Impacts, Adapatation and Vulnerability) is doorgelekt. Dat roept vragen op over de kwaliteitscontrole van wetenschappelijke publicaties bij de IPCC rapporteurs, in het artkel zinspeelde prof. Steve Keen daar woedend op. Terecht lijkt me, die woede, en een goed alternatief voor cynisme.
Dirk,
helemaal met je opmerkingen eens.
Een persoonlijke voetnoot wat betreft je hoop op slagen van de energietransitie. Zelf hoop ik niet op een ‘slagen’, ik zie de energietransitie als onvermijdelijke aanpassing aan de klimatologische feiten, wat er met die aanpassing ook uit mag komen. Want er zijn nog een paar andere transities ingezet die e.e.a. compliceren: in de biochemie (dna manipulatie), in de publieke informatievoorziening (oprukkende deep-fake technologie), etc. etc.
LikeLike
Post-doem; een scenario; een terugblik
Begin 21e eeuw werd nog een bevolkingstoename verwacht naar meer dan elf miljard wereldbewoners. In de jaren ’20 werd dat aantal bijgesteld naar tien en een half miljard rond 2070. Maar dat aantal werd, zoals we nu weten, niet bereikt. Zo rond het midden van de eeuw begonnen de vroegtijdige sterftecijfers het te winnen van de geboortecijfers. De curve vertoonde, opgeteld op mondiaal nivo, een mooie opgaande en vervolgens nog mooiere neergaande lijn, op lokaal nivo waren de curves echter veel grilliger.
Het aantal mensen in de shit nam sterk toe, maar gelukkig daalde dit later omdat er niet meer mensen in de shit kunnen raken dan dat er mensen zijn.
De details waren her en der bloederig maar ook bleef veel bloed binnenboord door hongerdood en ziekte-uitbraken. Inmiddels zijn de weinige overgebleven geleerden er over eens dat in de periode die toendertijd de 21e en 22e eeuw Na Christus (wie kent ‘m nog?) werd genoemd een Noodzakelijke Correctie had plaatsgevonden. Aan de canon der Grote Evolutionaire Omwentelingen werd er eentje toegevoegd.
LikeLike
Goff,
Het IPCC is niet in de positie dat ze een bepaalde stroming in de (in dit geval) economische wetenschap buiten kunnen sluiten. De neoklassieke economie is nu eenmaal zeer aanwezig in de vakliteratuur. En het is niet de taak van het IPCC om scheidsrechter te spelen tussen stromingen binnen een vak.
Overigens heeft het IPCC andere visies dan die van Nordhaus altijd ook meegenomen. Zijn beweringen over wat ‘optimaal’ zou zijn, zijn dan ook nooit zomaar overgenomen.
LikeLike
Wat Nordhaus doet lijkt mij een symptoom van een breder probleem, vooral in de psycho-, socio-, economische wetenschap. Isoleer één aspect van de werkelijkheid en relateer dit aan één ander geïsoleerd aspect. Puur abstractisme. De verborgen misleiding wordt versterkt wanneer correcte statistische methoden worden gebruikt. De ‘Roos Vonk-methode’.
LikeLike
Ik heb inmiddels wel het een en ander gelezen van Nordhaus en geestverwanten. Wat me het meest opvalt is dat ze vaak in een inleidend kwalitatief verhaal wel oog hebben voor de grote onzekerheden. Maar dat ze vervolgens toch aan het rekenen slaan en de uitkomst presenteren als een betrouwbaar resultaat. Terwijl een zorgvuldige onzekerheidsanalyse nogal eens ontbreekt. Het probleem is dat die cijfers dan een eigen leven gaan leiden.
LikeLike
Zoals toegezegd aan Goff zou ik iets melden over COP28-scenario’s. Een niet-onwaarschijnlijk scenario over de inzet van de EU op COP28 (waarbij voor enige context opgemerkt dient te worden 1. dat de EU 1/16 deel van de wereldbevolking vertegenwoordigt; 2. dat de interne problemen waaronder de op termijn onhoudbare schulden van zuidelijke EU-landen en de opkomst van autocratieën in oostelijke EU-landen vooralsnog worden onderdrukt om eenheid uit te stralen naar externe bedreigingen; 3. dat er schaarste en afhankelijkheid is van fossiele energie; 4. dat er schaarste en afhankelijkheid is van voor de energietransitie benodigde grondstoffen; 5. dat de ecologische waarden in eigen gebied zwaar onder druk staan; 6. dat er toenemende polarisatie, armoede, ontevredenheid onder de eigen bevolking heerst):
De EU zal vanuit haar vooroplopende of ‘vooroplopende’ positie de URGENTIE VAN KLIMAATACTIE benadrukken. Ze gebruikt daarbij de volgende taal: spreekt haar diepe bezorgdheid uit over … ; dringt aan op oplossingen die het potentieel hebben om … ; roept dringend op tot … ; herinnert eraan dat er bij alle partijen is aangedrongen op herziening en versterking van hun langetermijn ontwikkelingsstrategieën zoals de EU heeft gedaan … ; onderstreept dat alle grote economieën de ambitie van hun plannen moeten verhogen zoals de EU heeft gedaan … ; dringt aan op een zo spoedig mogelijke afschaffing van subsidies voor fossiele brandstoffen die niet gericht zijn op een (tactisch woord:) rechtvaardige transitie … ; benoemt nogmaals dat haar eigen maatregelenpakket de EU in staat zal stellen haar doelen uit te voeren overeenkomstig ‘Parijs’; Roept partijen nogmaals op om tot hetzelfde ambitienivo als de EU te komen.
Het bovenstaande betreft het agendapunt ‘emissiereductie’. De slottekst hierover die uit de top rolt zal meer of minder vertrouwenwekkend zijn. Het scenario aangaande ‘financieringssteun aan ‘zuid’ – daarover hoeven we het al nieteens meer te hebben, zo blijkt uit de nieuwsberichten. Zie https://www.trouw.nl/duurzaamheid-economie/na-een-jaar-stroef-onderhandelen-eindelijk-besluit-over-klimaatschadefonds-waarbij-geen-enkel-land-wint~b290e37f/ Zie ook: https://www.carbonbrief.org/qa-the-fight-over-the-loss-and-damage-fund-for-climate-change/
LikeLike
Reactie op Lennart van der Linde | 17 november 2023 om 22:26 |onder “De pogingen van ExxonMobil om het IPCC te beïnvloeden”
Lennart, ik vind je laatste reactie niet zo inhoudelijk beargumenteerd. Je enige repeterende argument is “Alleen door ons best te doen de kans op een positieve uitkomst te benutten …
“ Wie is ‘ons’, wie zijn ‘we’? Bedoel je met ‘ons’ de gehele mensheid (waarvan ik, volgens mij niet uit de lucht gegrepen, beweer dat duidelijk te zien is dat die in zichzelf ernstig verdeeld is)? Bedoel je met ‘ons’ een deel van de mensheid (bv. het grassroots deel, waarvan ik beweer dat die geen doorslaggevend effect kan hebben)?
Je geeft geen commentaar op mijn inhoudelijke argumenten. Ik daag je uit om dat eens te doen. En om eens even los te komen van jouw veel te statistische benadering over kansverdeling (het gaat immers om niet om wetenschappelijke wiskundige statistiek, het gaat meer om vertrouwen in wat we denken te zien en aannemelijkheid over wat er aan de hand is). Geef eens een inhoudelijke toelichting over wat er volgens jouw aan de hand is: de werkelijke trends van bijvoorbeeld de afgelopen dertig jaar met daarbij je verwachtingen en inschattingen daaromtrent voor de overzienbare (laat zeggen de komende 6 jaar, want daar zijn zeer aannemelijke voorspellingen over). Een niet onaannemelijke argumentatie over de overzienbare toekomst, daar draait het toch om?
Er is ook aannemelijk historisch materiaal over wat er gebeurd wanneer samenlevingen en beschavingen in de knel komen door klimaat-/demografisch gerelateerde problemen (waarbij ik beweer, mijn voorbehoud, de huidige situatie kent geen precedent qua schaalgrootte en mogelijke (on)omkeerbaarheid.
LikeLike
Jaap,
Mijn laatste reactie was een poging om de kern van ons verschil van inzicht, zoals ik dat inschat, samen te vatten. Natuurlijk kunnen we preciezer gaan kijken waar dat verschil van inzicht uit voortkomt, zoals we dat in eerdere reacties al deels geprobeerd hebben. Ik heb daarbij aangegeven wat ik een aantal kansrijke en nuttige benaderingen en analyses vind, waar jij kanttekeningen bij plaatst die voor mij eerlijk gezegd nog weinig overtuigend en onderbouwd zijn.
Ik voel me daarin gesteund door wetenschappers die denk ik dit soort vragen een stuk fundamenteler analyseren dan jij en ik, en voor zover ik zie vooralsnog ook niet verder komen dan een kwalitatieve inschatting van risico’s en kansen, zonder daar een precieze kwantitatieve kansverdeling op te kunnen plakken. Dan lijkt het me enigszins hoogmoedig om op basis van een eigen inschatting daar al te stellig over te zijn. Het staat je vrij natuurlijk, maar overtuigend is het voor mij niet, los van allerlei details waar we dieper op in kunnen gaan.
Ik heb bv eerder gevraagd of het voorbeeld van de Europese Unie, waarin staten steeds meer soevereiniteit overdragen tbv effectievere samenwerking, op termijn niet ook op mondiaal niveau navolging kan krijgen. Dat zou m.i. heel veel constructieve energie kunnen vrijmaken, die we (als mensheid) heel hard nodig zullen hebben om onze collectieve veerkracht te vergroten en de collectieve ecologische druk op de mondiale samenleving nog zoveel mogelijk te beperken. Je kunt daar sceptisch over zijn, maar kunnen we uitsluiten dat dit desondanks mogelijk is? Misschien zoals velen ook het einde van Apartheid in Zuid-Afrika of van de Sovjet-Unie niet zagen aankomen? Zelfs wetenschappers blijken vaak te stellig in hun vaktechnische overtuigingen, heb ik wel eens uit wetenschappelijk (klimaat-) onderzoek begrepen.
Ik heb dacht ik ook gewezen op het onderzoek naar (onzekere) social tipping points, die in een race verwikkeld lijken met (eveneens onzekere) ecologische tipping points. De uitkomst van die race is voor veel (de meeste?) wetenschappers vooralsnog blijkbaar te onzeker om een enigszins heldere kwantitatieve kansverdeling aan te verbinden. Ze geven daar tal van redenen voor, te veel om hier in korte tijd allemaal te behandelen, voor zover die uberhaupt te overzien zijn. Maar we kunnen er wel voorbeelden uitkiezen en daar per geval wat dieper op ingaan.
Earth for All wijst bv op het belang van verminderen van politiek-economische ongelijkheid. De New Deal in de VS in de jaren ’30 heeft voor zover ik kan zien m.n. door vermindering van ongelijkheid heel veel constructieve energie vrijgemaakt, die in Europa is verspild aan WO2. Ondanks de schade van WO2 was vervolgens het ontstaan van constructieve Europese samenwerking best opmerkelijk, mede onder invloed van Noord-Atlantische militaire samenwerking en Amerikaanse Marshall-hulp. Waarom zou er door enigszins verlichte leiders en sociale bewegingen niet aan een mondiale Green New Deal gewerkt kunnen worden, zoals dat ook op regionaal Europees en Amerikaans niveau gebeurt (hoewel nog onvoldoende)? In principe lijkt me dat goed mogelijk, hoewel er in de praktijk nog wel wat belemmeringen bestaan. Maar waarom zouden die niet overwonnen kunnen worden, zelfs als de kans daarop minder dan 50% zou zijn?
Tot zover maar even voor nu.
LikeGeliked door 2 people
@ allen
Sta mij toe om het de (interessante) discussie samen te vatten (zo ver ik dat kan). Enkelen zijn meer geneigd te beweren dat de globale uitdagingen (klimaat, uitbuiting en oorlog) uiteindelijk (al dan niet door noodzaak) zullen uitgeklaard worden en andere zijn er meer niet dan wel van overtuigd.
Het volgende wil ik nog even benadrukken als het al niet duidelijk was dat “we” (de G20 met 80% van alle rijkdommen) vast zitten in het economische model (het kapitalisme) dat alle andere facetten van ons leven domineert:
door @ Dirk beschreven als volgt “We worden in het gareel gehouden door wetten en regels die onze belangen afwegen tegen die van anderen. Een groot deel van die regels is gemaakt door bedrijven om hun investeringen veilig te stellen. En de overheden hebben de taak die regels te handhaven, whatever it takes.
Dat regelsysteem is enorm, en de kracht erachter ook. Voor het individu heeft het iets onaantastbaars. De meeste mensen hebben de werkelijkheid met deze regels geïnternaliseerd, en hun handelingsperspectief is erop aangepast.”
Het komt erop neer dat het kapitalisme dat enkel goed (stabiel) kan functioneren als er GROEI (economische) gewaarborgd wordt. Dit is NIET compatibel met de strategie (bestrijding van de CO2 uitstoot) om de ongewenste klimaatverandering te bestrijden.
De CO2 vrije energie die nodig is om de Paris 2015 doelstellingen te halen is niet te verwezenlijken rekening houdend met de DEAD-lines (een beetje drama is hier wel op zijn plaats, ik heb een vreemde zin voor humor, I know)!
Volgens mij is het dan logisch en nuttiger of zelfs levensnoodzakelijk om na te denken hoe we onze maatschappij/samenleving in de transitie willen organiseren wetende dat we zullen moeten consuMINDEREN, ook wetende dat het bestaande economisch model zal moeten vervangen worden (al dan niet tijdelijk).
CONCLUSIE:
ik ‘geloof’ dat de nood-‘zakelijke’ veranderingen zich gaan voordoen zodra (hopelijk snel) de G20 in overlevingsmodus schiet. Indien snel (binnen de 3 jaar) dan zal het nog steeds een pijnlijke affaire worden. Indien minder snel zal het een catastrofale transitie worden voor 80% van de mensen op aarde.
Wat het verschil is tss pijnlijk en catastrofaal staat open voor discussie….
Het welslagen (en dan bedoel ik een vreedzame transitie) zal vooral op een “GREAT MINDSHIFT” neerkomen.
LikeGeliked door 1 persoon
Jaap, Lennart
aan jullie laatste gedachtenwisseling heb ik niet zinnigs toe te voegen. Ik lees het als een ‘confrontatie’ tussen skepsis over mogelijke oplossingen van multimega vraagstukken (Jaap enerzijds) en naarstig zoeken naar wat er wel nog mogelijk is (lennart anderzijds).
Ik kan me goed vinden in de skepsis van Jaap. Ik kan me ook goed vinden in de strijdvaardigheid van Lennart.
Waar ik trouwens een sik van krijg is de m.i. irrelevante precisie waar het allemaal mee gepaard gaat: balletje rolt met 5% of 95% kans naar links, balletje rolt met 50% kans naar rechts. Dat is niets anders (daar kom ik weer stellig) dan koffiedik-kijken en dat is wat ik een paar dagen geleden bedoelde met mijn door Jaap gewraakte opmerking dat ik me hoeden wil voor ‘kans’fantasietjes.
Wat ik wel kan toevoegen is een observatie. Big Oil en de andere grote vervuilers annex klanten van Big Oil zijn juridisch opgetuigd en afgedekt terwijl ze zelf wisten wat ze aanrichtten in de biosfeer van planeet aarde. Ik ben het met Jaap eens dat gelatenheid over de hoogst onzekere toekomst een deugd is. Ook ben ik het met de strijdvaardigheid van Lennart eens. Maar ikzelf zou de strijdkrachten richten op waar het allemaal op berust: juridische aanpak van juridisch opgetuigde ecocide-praxis. Tot zover mijn duit in het zakje.
Dirk,
ik zag jouw taoistisch angehauchte reactie op Lennart. Het punt is dat niemand niets-doet en onmogelijk kan doen want ook 0 (nul) is immers informatie. Effe doordenken. Dat is overigens het epistemologische échec van Lao Tse (welke van de -tig hertalingen en in welke taal van die anonieme tekst volg je?). Ik snap wel wat je bedoelt maar na Lao Tse is e.e.a. prercieser uitgevogeld : we weten het niet en niets-doen is geen optie.
LikeGeliked door 1 persoon
Walter,
“Het welslagen (en dan bedoel ik een vreedzame transitie) zal vooral op een ‘GREAT MINDSHIFT’’ neerkomen.
Tja dat is vragen om/hopen op een deus ex machina. Persoonlijk zie ik niks in een weldadige ‘mindshift’. Dat ding ken ik van religieuze en ideologische missionarissen all over the world. Mindshifts komen na een débacle, niet ervòòr.
LikeLike
Excuus, ik heb mijn bijdrage in de verkeerde afdeling geplaatst. Daarom alsnog dezelfde reactie alhier want inderdaad: de discussie moet open zijn …
Dirk ziet een leuke parallel met zeilen: “een zeilboot komt vooruit dankzij twee zeilen: eentje in de lucht en eentje in het water, de kiel en de zwaarden [tot en met] en dan pas kan de grootschoot van het klimaatzeil aangetrokken worden.”
Dirk, kan jij tot een analyse komen vanuit welke hoek de wind waait? Hoe sterk deze is (een flauw briesje of orkaankracht)? Kan je er tegenop zeilen? Wanneer denk je dat we de grootschoot aan kunnen trekken?
Lennart, ik ben verheugd te constateren dat het mij gelukt is om jou te prikkelen.
Walter, je zegt: “Het volgende wil ik nog even benadrukken als het al niet duidelijk was dat “we” (de G20 met 80% van alle rijkdommen) vast zitten in het economische model (het kapitalisme) dat alle andere facetten van ons leven domineert: Volgens mij is het dan logisch en nuttiger of zelfs levensnoodzakelijk om na te denken hoe WE onze maatschappij/samenleving in de transitie willen organiseren wetende dat WE zullen moeten consuMINDEREN.”
Ik neem aan dat je met alle drie keer ‘we’ steeds dezelfde ‘we’ bedoeld? Duidt dit dan niet op een contradictio in terminis ofwel een superspagaat? Is de ‘macht’ van de G20 niet tegelijk haar onmacht wat het klimaatprobleem betreft?
Goffie, nu noem je het plotseling ‘kans’fantasietjes. Verleg de doelpalen niet jongen! Kijk je eigen eerdere reacties er nogeens op na om te beoordelen wat je er eerder met fantasietjes en borrelpraat bedoelde.
LikeLike
@ G.J. Smeets
je hebt groot gelijk, waarschijnlijk gebeurt “MINDSHIFT” voor de meeste mensen NA het debacle, gelukkig hebben we de meeste van hen niet nodig om de richting van het “containerschip” te veranderen… Ik heb ergens gelezen dat minder dan 20% voldoende zou zijn…
zie beyond growth 2023 conference voor inspiratie
LikeGeliked door 1 persoon
Lennart, je zegt: “Ik voel me daarin gesteund door wetenschappers die denk ik dit soort vragen een stuk fundamenteler analyseren dan jij en ik.”
1. Onderschat je jezelf daarmee niet Lennart?
2. Je maakt (wel vaker) gebruik van het autoriteitsargument daar waar het gaat om kwesties die veel breder zijn dan puur wetenschappelijk. Denk je niet dat dat een vorm van sciëntisme is? Schiet ook niet het (per definitie abstracte, theoretische) weten van wetenschappers per definitie tekort in kwesties die zoals gezegd veel breder, dieper, existentiëler zijn dan wetenschappelijk weten? (Waarbij uiteraard nog een onderscheid valt te maken tussen theoretisch weten en wetenschappelijke methoden.)
Met vriendelijke groet, Lont J.C. et al
LikeLike
Walter, je zegt: “gelukkig hebben WE de meeste van HEN niet nodig…”Ik heb het gevoel dat je nu met ‘we’ iets anders bedoelt dat met ‘we’ in je vorige bijdrage. Wie bedoel je deze keer met ‘we’? En wie bedoel je met ‘hen’?
Overigens lijkt me (dat ben ik dus) dit een veel voorkomend algemeen communicatieprobleem, die woordjes als ‘we’ en ‘hen’ en ‘ze’ enz. Aan de borreltafel van Goff misschien niet zo problematisch want dan kan je er lekker al je vrije invullingen en fantasietjes op loslaten, ‘ze’ doen maar, ‘ze’ zoeken het maar uit, maakt mij dat uit wat hullie ervan denken, doe mij nog maar een neut. Maar misschien is het alhier toch wel zo handig om iets specifieker te zijn om een wederzijds begrip te bevorderen.
LikeLike
Jaap,
Over autoriteit en scientisme: als ik me in mijn analyse gesteund voel door wetenschappers die m.i. fundamenteler met dit soort analyses bezig zijn dan ik, dan is dat denk ik geen bewijs dat die analyse klopt, maar vooral een inschatting dat mijn eigen analyse redelijk overeen lijkt te komen met de mij bekende best beschikbare wetenschap. Ik geloof niet dat dit een (onjuist) beroep op autoriteit is, als ik bv kijk wat Wikipedia daarover zegt: https://nl.wikipedia.org/wiki/Beroep_op_autoriteit
Of die wetenschappers deze vragen ook fundamenteler analyseren dan jij, kan ik niet al te stellig beweren, maar is mijn voorlopige inschatting obv je m.i. soms al te stellige woordkeuze zonder daarbij voldoende onderbouwing te geven. Vragen om onderbouwing lijkt me een gezonde wetenschappelijke houding, maar ik ben het met je eens dat wetenschap niet op alle vragen het laatste woord kan hebben. Dat zou inderdaad een vorm van scientisme zijn, als ik bv weer even naar Wikipedia kijk: https://en.wikipedia.org/wiki/Scientism
Aan de andere kant zijn beweringen zonder voldoende onderbouwing misschien een vorm van borrelpraat (oneerbiedig gezegd). Maar borrelpraat kan natuurlijk wel het begin zijn van een grondiger gesprek, zoals wij dat hopelijk proberen te voeren.
LikeLike
Lennart, jij vind het recente blogstuk van Arthur Oldeman kennelijk onvoldoende onderbouwd? Ik neem aan dat je zijn artikel tot je door hebt laten dringen. Daarin schrijft hij “Specifiek presenteert het IEA drie verschillende scenario’s: een net-zero scenario in 2050, dat in lijn is met het 1,5 °C doel, een aangekondigde beloftes scenario, en een scenario dat huidig beleid volgt.” Het verschil tussen die laatste twee is het verschil tussen wat een overheid ZEGT (targets en doelen) en wat een overheid DOET (daadwerkelijk beleid en plannen). Bij het beleid-pad zouden we uitkomen op een opwarming van 2,4 °C aan het eind van de eeuw. Bij lange na niet genoeg om de Parijs doelen te halen dus.”
En daarbovenop, zo zegt Arthur ook dat het BELOFTES-pad van IEA zou leiden tot 1,7 °C terwijl dat een stuk optimistischer is dan de schatting van de Climate Action Tracker (CAT), die op basis van de wereldwijde klimaatBELOFTES en targets een opwarming van zo’n 2,0 °C verwacht.
Dat verschil zou er (maar dat is nog een voorlopig vermoeden mijnerzijds, deels wel bevestigd, maar deels ook nog im-frage) mogelijk mee te maken kunnen hebben dat IEA gezien haar specifieke functie enkel het MAGICC-klimaatkoolstofcyclusmodel meeneemt, die in hoofdzaak de relatie tussen antropogene CO2-equivalent en opwarming modelleert.
“Geen woorden maar daden.” Dat is goed Rotterdams voor “het zijn niet de woorden die tellen maar de daden”. Oftewel het is aannemelijker dat de daden het winnen van de woorden.
Laat ik de boel daarom nogmaals eens op scherp zetten: het is, rekening houdende met de DADEN steeds minder aannemelijk dat de opwarming van de aarde onder de 2 graden blijft.
En wat is opwarming van 2 graden of meer anders dan de voortzetting van oorlog met vrijwel dezelfde middelen?
LikeLike
(vervolg)
Lennart,
Arthur schrijft dat Climate Action Tracker (CAT) op basis van de wereldwijde klimaatBELOFTES en targets een opwarming van zo’n 2,0 °C verwacht. De schatting van CAT op basis van DAADWERKELIJK huidig beleid, daarvan zeggen zij zelf: “Het huidige beleid zal volgens onze gecombineerde schatting in 2100 leiden tot een opwarming van 2,7°C (met een range van 2,2 tot 3,4), maar zal ook na die datum blijven stijgen. Dit betekent dat het huidige beleid de opwarming niet beperkt tot het niveau van 2,7°C. Alleen al rekening houdend met de hoge schatting van onze huidige beleidsprojectie zou dit leiden tot een opwarming van 2,9°C en een stijging, terwijl de lage schatting resulteert in een gemiddelde opwarming in 2100 van 2,6°C en een stijging.”
Ik begrijp uit je reacties dat je dit soort realistische schattingen hooghartig en stellig vindt.
CAT heeft (laatst bijgewerkt 6 november 2023), de KLIMAATDOELSTELLINGEN (lees BELOFTES) op een rijtje gezet. NDC-updates sinds 2022: 38 landen hebben een update ingediend, waarvan 5 met sterker NDC-doel; 7 landen hebben hun ambitie niet verhoogd; 157 landen hebben hun doelstelling niet bijgewerkt.
Trouwens, in tegenstelling tot mijn eerdere vermoeden dat CAT mogelijk ook andere modellen mee zou nemen: dat is niet zo. Zij gebruiken ook het koolstofcyclus-/klimaatmodel (MAGICC6 ) . Het wordt meerdere keren uitgevoerd om een waarschijnlijkheidsverdeling van de wereldgemiddelde temperatuur en de bijbehorende centrale mediaanschatting en bijbehorende overschrijdingskansen te verkrijgen. Arthur zegt: “Het verschil [tussen IEA] met de CAT ‘thermometer’ komt dus waarschijnlijk uit de manier van berekenen, en waar de grens tussen beleid en belofte precies wordt getrokken. Mijn vermoeden is dan: het verschil komt vermoedelijk niet uit de manier van berekenen tenzij IEA de geüpdate versie MAGICC7 heeft gebruikt. ‘Waar de grens tussen beleid en belofte precies wordt getrokken’ zou dan betrekking kunnen hebben op een verschil aan input.
Ik zal dit nog bij Arthur navragen.
LikeLike
Jaap,
Het jongste stuk van Arthur is een prima onderbouwde update van iets wat iedereen die het klimaatnieuws volgt al jaren weet: dat tussen woorden en daden een groot verschil zit, en dat zelfs met ambitieuze daden de kans groot is dat we over de 2 graden opwarming zullen gaan.
Wat in het stuk van Arthur niet aan de orde komt, is wat staten en sociale bewegingen kunnen doen om de mondiale samenwerking zodanig te verbeteren dat enerzijds de opwarming alsnog zoveel mogelijk beperkt blijft en anderzijds de gevolgen daarvan zo goed mogelijk opgevangen kunnen worden.
Mijn inschatting, obv de onderzoeken en voorstellen die ik ken, is dat we als mensheid een grote onbenutte potentie voor veel verdergaande mondiale samenwerking hebben dan vaak wordt gedacht. Indien we die potentie op tijd meer/voldoende weten te benutten dan is de huidige neerwaartse sociaal-ecologische spiraal misschien, hopelijk, waarschijnlijk (?) nog om te buigen naar een opwaartse sociaal-ecologische spiraal.
Kun jij deze redenering obv van jouw bekende onderzoeken cq ervaringen volledig uitsluiten? Of zie je hiertoe meer of minder grote mogelijkheden die het waard zijn om ons als burgers, die onderdeel zijn van een mondiale samenleving voor in te zetten (indachtig Erasmus: “Heel de wereld is mijn vaderland”, of “Heel de aarde is je vaderland”, zoals op de Rotterdamse bibliotheek te lezen valt.)?
LikeLike
Walter,
één rottende appel tast de hele mand aan.
Ik bedoel deze metafoor als indicatie dat rottende appels niet zijn te vermijden, ook niet met pesticiden en insecticiden. Want nota bene: bacterie en insect zijn zeer behendig in aanpassing aan hun bestrijding. Nogmaals, het is een metafoor.
De kwestie wat mij betreft is wat je met rotte appels doet. In de context van Big Oil en zijn verslaafde industriele klanten zie ik wel iets in de juridische internationele weg. Meedogenloze en goed geinformeerde juristen. Als 20% van de wereldbevolking (door jou gesuggereerd percentage) het verschil kan maken kan dat percentage ongetwijfeld wel een paar miljard Euro crowd funded geld ophoesten om juridisch tot het gaatje te gaan. Wie niet luisteren wil moet maar voelen, geraakt worden waar het pijn doet: in de portfolio’s van investeerders, aandeelhouders klein en groot in de Big Oil maffia.
Ik besef dat bovenstaande een fantasietje is. Ik besef ook dat mijn kwalificatie van Big Oil als maffia ongeloofwaardig is voor (jouw resterende) 80% van de mensen. En ik besef ook dat ik zelf boter op mijn hoofd heb. Want ik vul tweewekelijks de tank van mijn vrachtautootje (Piaggio, model Porter, bouwjaar 2000, onlangs grondig gereviseerde motor) met 20 liter stinkende diesel om boodschappen te doen voor mij en mijn sociale netwerkje en om de rest-rotzooi van onze boodschappen (plastics, etc.) af te voeren naar wat hier waar ik woon&werk in Italie ‘Isola Ecologica’ wordt genoemd. In NL heette dat vroeger ‘Gemeentewerf’.
LikeLike
Lennart, “” Kun jij deze redenering [dat er nog iets om te buigen valt] … volledig uitsluiten?”. Korte antwoord: nee. Lange antwoord:
De systemische sociodynamiek is geen statisch gegeven en staat niet los van alle andere dynamiek. Kijk naar de indicatoren ervan en hoe die zich ontwikkelen. Die indicatoren zijn er bij de vleet. Bij ALLE politieke besluitvormingsprocessen die betrekking hebben op ELK procesvlak (ruimtelijk-fysisch-eco-politiek-economisch-juridisch-etcetera) spelen de socio-aspecten een rol waaruit trends zijn af te leiden. Bijvoorbeeld: het besluit van de EU waardoor er nu nog tien jaar langer glyfosaat gebruikt mag worden. Welke socio-aspecten hebben zich afgespeeld achter de EU-besluitvorming rondom de sterk afgezwakte natuurherstelwet? Welke socio-indicatoren kun je alvast afleiden uit de Nederlandse verkiezingspeilingen (en straks de uit de uitslag en vervolgens uit het formatieproces)? Welke socio-indicatoren kun je alvast afleiden uit de berichtgeving omtrent COP28? Enzovoorts, enzovoorts.
Je kunt dus zowel terugkijken, als naar de huidige processen kijken, als naar de overzienbare toekomstige processen kijken om de trends op het gebied van socio-aspecten (specifiek: de mogelijkheden tot samenwerking) af te leiden.
Ik krijg een sik van de sik van Goff als hij dit hardnekkig borreltafelpraat en fantasietjes blijft noemen.
LikeLike
Jaap,
Momenteel lees ik “End Times” van Peter Turchin in Nederlandse vertaling “Eindtijd”: https://www.bol.com/nl/nl/p/eindtijd/9300000145313353/?bltgh=uyRMTbNmyKryzgPhPQZHTQ.2_6.7.ProductTitle
Turchin geeft een interessante analyse, gebaseerd op een historische database, van de oorzaken van politieke desintegratie en mogelijkheden om zulke desintegratie te voorkomen. Zie voor een beknopte toelichting van Turchin op zijn boek, via Youtube: https://www.youtube.com/watch?v=sH7wqxjUi8Y
Zie voor een wetenschappelijke onderbouwing van zijn aanpak bv Turchin et al 2018: https://escholarship.org/uc/item/0g05k07v
Daarover zeggen ze kort samengevat:
“The premise of this paper is that a transdisciplinary approach to forecasting social breakdown, recovery, and resilience is entirely feasible, as a result of recent breakthroughs in statistical analysis of large-scale historical data, the qualitative insights of historical and semiotic investigations, and agent-based models that translate between micro-dynamics of interacting individuals and the collective macro-level events emerging from these interactions. Our goal is to construct a series of probabilistic scenarios of social breakdown and recovery, based on historical crises and outcomes, which can aid the analysis of potential outcomes of future crises.”
Mijn vraag aan jou zou zijn: als de totale ondergang van onze mondiale samenleving ook volgens jou nog niet geheel uit te sluiten is, wat zouden dan de meest urgente stappen zijn die we als burgers, sociale bewegingen, politieke partijen kunnen zetten om de kans op die ondergang nog zoveel mogelijk te verkleinen?
LikeGeliked door 1 persoon
Lennart, met Turchin doe je een beroep op autoriteit. Turchin is vast niet de eerste de beste. Van mijn kant een paar wedervragen:
Lennart, wie of wat is de autoriteit als het gaat om ongekende existentiële ontwikkelingen op ongekende schaal met een ongekende onomkeerbaarheid *1? Welke autoriteit is competent op dat gebied? Moet hij een hoge uitstraling, prestige, positie of populariteit hebben? Kan deze autoriteit in wezen ook niets anders dan trachten zo goed mogelijk scenario’s op te stellen en voorspellingen te suggereren, meer of minder vertrouwen wekkend, meer of minder aannemelijk?
Turchin zegt in deze tekst dat een BENADERING VAN VOORSPELLEN volkomen haalbaar is *2. Dat riekt naar sciëntisme daar waar het gaat om de sociale aspecten van mogelijk herstel.
Hij zegt: “Ons doel is om een reeks probabilistische scenario’s van sociale ineenstorting en herstel te construeren, gebaseerd op historische crises en uitkomsten, …”. Daarmee ziet hij over het hoofd dat de huidige crisis geen historisch precedent kent.
Wat betreft je laatste vraag: stel nu dat ik een profeet was van bijbelse proporties, dan zou ik zeggen: “deze waanzin mag en kan niet langer voortduren. COP28, en december 2023 moet het moment zijn waarop we de koers corrigeren. In mijn knusse bijbelse tijd kenden we het begrip “ground zero” nog niet. Ook kende ik nog niet het onomkoombare nivo van 430 ppm en hoger. Had ik die begrippen wel gekend, dan zou ik voorspellen: ruim voor de 2°C is bereikt zullen we de verwoestende effecten zien. En deze effecten zullen op z’n minst gevolgen hebben voor de komende tienduizenden jaren.”
*1 (onomkeerbaarheid in ieder geval al op het gebied van de cryosfeer, dat is al overduidelijk aannemelijk gemaakt door de cryowetenschappers)
*2 (hij zegt dus niet dat herstel volkomen haalbaar is)
LikeLike
Jaap,
Als ik zeg dat Turchin een m.i. interessante analyse geeft, dan doe ik geen beroep op autoriteit maar verwijs ik je naar iemand die hier al wat langer en grondiger mee bezig is dan ikzelf, die daarover wetenschappelijk publiceert, en waar ik naar mijn ervaring van kan leren. Wellicht anderen ook. Misschien jij niet?
Als je zegt dat we op COP28 de koers moeten corrigeren, wat zijn dan de belangrijkste afspraken die volgens jou gemaakt moeten worden om de koers te corrigeren? En wat kunnen we als burgers doen om te zorgen dat dit gebeurt, als niet op COP28, dan op een later moment? Of is het voor jou niet relevant wat burgers doen?
LikeGeliked door 1 persoon
@G.J. Smeets @Jaaplont
We zijn de G20 (dus jij en ik ook). Wanneer m.i. de mindshift zal plaatsvinden zal het via de politieke macht gebeuren onder grote druk vanuit de samenleving (stakingen, sociale initiatieven, wetenschappers, strijdlustige jeugdigen, vakbonden, ngo’s, burgerraden, gemeentepolitiek, etc).
De overheid zal “restricties en regelgeving” opleggen aan de ‘rotte appels’ ifv de klimaatdoelstellingen en andere planetaire uitdagingen. Deze zijn terug te vinden in de literatuur hierover en geconcretiseerd in de COP’s.
Hoe?
Ik “fantaseer” nu wat;
Uitstappen uit het economisch model van kapitaalaccumulatie en overstappen naar een model van waarde-creatie
Democratisering van de werkplek
De economische maatgetallen herdefiniëren
Alle activiteiten op welke markten dan ook zijn enkel gewenst als zijn welzijn bevorderend zijn en rechtvaardig.
LikeLike
Lennart, trek je hardloopschoenen aan, dan ben je nog net op tijd in Dubai en kan je ze mooi ff vertellen wat ze moeten doen. Breng vervolgens ff verslag uit op deze mooie site zodat ook wij kunnen meegenieten van de positieve veranderingen voor de wereld die jij heb teweeggebracht.
LikeLike
In aanvulling op de suggesties van Walter nog een verwijzing naar een ander interessant paper van Turchin en collega’s, te weten Hoyer et al 2022 over “Flattening the Curve”: https://osf.io/preprints/socarxiv/hyj48/
Zij zeggen in hun samenvatting:
“The world is experiencing myriad crises, from global climate change to a major pandemic to runaway inequality, mass impoverishment, and rising sectarian violence. Such crises are not new, but have been recurrent features of past societies. Although these periods have typically led to massive loss of life, the failure of critical institutions, and even complete societal collapse, lessons can be learned from societies that managed to avoid the more devastating and destructive outcomes. Here, we present a preliminary analysis of outcomes from periods of crisis in 100 historical societies and examine closely four cases of averted crisis in world history, highlighting common features. A key observation is that the structural-demographic cycles that give rise to societal crises typically incorporate a ‘gilded age’ during which more future-minded governance could avert future crises. To accomplish more forward-thinking public policy, capable not just of ‘flattening the curve’, but of actually breaking the cycle that produces societal crises in the first place, we argue that systematic quantitative analysis of patterns in world history is a necessary first step.”
LikeGeliked door 1 persoon
Jaap,
Het gaat niet om mij, maar om de duizenden of miljoenen mensen overal in de wereld die een positieve bijdrage proberen te leveren aan de grotere en kleinere problemen van onze tijd. Zie bv ook wat Marten Scheffer e.a. zeggen over het belang van ongelijkheid en instituties om al te grote ongelijkheid te voorkomen/beperken: https://www.pnas.org/doi/10.1073/pnas.1706412114
“Most societies are economically dominated by a small elite, and similarly, natural communities are typically dominated by a small fraction of the species. Here we reveal a strong similarity between patterns of inequality in nature and society, hinting at fundamental unifying mechanisms. We show that chance alone will drive 1% or less of the community to dominate 50% of all resources in situations where gains and losses are multiplicative, as in returns on assets or growth rates of populations. Key mechanisms that counteract such hyperdominance include natural enemies in nature and wealth-equalizing institutions in society. However, historical research of European developments over the past millennium suggests that such institutions become ineffective in times of societal upscaling. A corollary is that in a globalizing world, wealth will inevitably be appropriated by a very small fraction of the population unless effective wealth-equalizing institutions emerge at the global level.”
LikeGeliked door 1 persoon
Lennart,
Scheffer zegt: “De patronen die we beschrijven roepen de vraag op of de overeenkomsten tussen natuur en samenleving toeval zijn of kunnen duiden op universele onderliggende processen.” Zijn conclusie is bevestigend en dat lijkt mij niet onlogisch.
Voor de natuur geldt hetzelfde als wat voor de mensheid geldt, ze zijn onderhevig aan verandering en: ze worden uit het Holoceen gedrukt. Veerkracht en herstel komt in het Antropoceen in een heel ander temporeel perspectief te staan. Ik heb de Huizingalezing van Van Reybrouck gezien, waar je eerder naar linkte. Je hebt ‘m zelf ook gezien natuurlijk en tot je door laten dringen waar Van Reybrouck mee begon en waar hij mee eindigde: de ongekende voortrazende snelheid van uitsterving, nog nooit eerder vertoond in het Holoceen.
Evolutie op zowel eco- als socio-gebied kan binnen bepaalde bandbreedtes vrij lineair en geleidelijk en beheersbaar plaatsvinden. Dat paradigma is ons referentiekader en na lezing blijkt dat ook het referentiekader van Scheffer te zijn. Buiten die bandbreedtes is er echter sprake van niet-lineairiteit, schokken, onbeheersbaarheid, kantelpunten, onomkeerbaarheid en wat dies meer zij.
Scheffer heeft weliswaar een hoofdstuk over “Instabiliteit op lange termijn van egalisatiemechanismen”, maar daarover zegt hij, wat betreft de processen in de natuur: “Normaal gesproken wordt het evenwicht in de daaropvolgende decennia hersteld … .” Over de samenleving heeft hij het over CYCLI, op basis van historische gegevens. Cycli duiden op omkeerbaarheid. Historische gegevens duiden op eerdere kenbaarheden. De situatie nu is a-cyclisch wanneer niet binnen extreem korte termijn gebeurt wat ook in jouw ogen gebeuren moet.
Scheffer mist dus de HUIDIGE overheersende universele evolutionaire onderliggende processen. Ja, de hudige overheersende universele evolutionaire onderliggende processen zijn in zekere zin hooghartig, daar heb je gelijk aan. En dat geldt met name voor degenen die dat niet willen inzien en daar ook nog geen enkele keer inhoudelijk op zijn ingegaan, terwijl daar al ‘duizenden’ keren op is gewezen.
LikeLike
Lennart, ik heb doorgenomen de tekst waar je naar linkte “Flattening the Curve”: https://osf.io/preprints/socarxiv/hyj48/
In feite is hier hetzelfde aan de hand als met Scheffer. Er wordt herhalend gezegd van: “Dergelijke crises zijn niet nieuw, maar zijn terugkerende kenmerken van samenlevingen … .”;
“… terugkerende uitdagingen sinds mensen meer dan 6,000 jaar geleden grootschalige samenlevingen begonnen te vormen.”
“cycli [die] door perioden van groei, expansie en algemene cohesie gaan, afgewisseld met tijden van …; “verloop van deze cyclische crises”; “historisch terugkerende proces van dergelijke maatschappelijke crises“; “de basisdynamiek van deze cyclus waargenomen voor een groot aantal historische samenlevingen”;
“… zodat we de lessen van de geschiedenis kunnen leren en beter voorbereid zijn om de tekenen van dreigende problemen te herkennen voordat ze beginnen.”
De Structural Demographic Theory (SDT) is geen kattepis, laat ik dat voorop stellen. Maar … om deze (zonder meer) door te trekken naar het van het Holoceen zich fundamenteel onderscheidende Antropoceen, zoals Turchin en Hoyer doen, daarover heb ik in mijn vorige bijdrage mijn scepsis geuit.
Het verschil tussen Holocene en Antropocene omstandigheden hebben betrekking op de (overschrijding van, de grenzen aan) bandbreedtes op planetair niveau, op schaalgrootte, op (on)omkeerbaarheid, enzovoorts.
Die (on)omkeerbaarheid daarover kan natuurlijk nog vele jaren getwist worden. Maar als zou blijken dat COP28 geen perspectief en vertrouwen biedt op ommekeer, dan is er in feite al sprake van toenemende niet-ommekeer …
LikeLike
Jaap, je zegt:
“Scheffer mist dus de HUIDIGE overheersende universele evolutionaire onderliggende processen.”
In zijn artikel over ongelijkheid gaat hij inderdaad niet op die onderliggende processen in, maar veel van zijn andere werk gaat bij uitstek over die onderliggende processen, en m.n. over de kans op het bereiken van ecologische kantelpunten en de op (afzienbare termijn) onomkeerbare gevolgen daarvan. Over die kans zijn we het ook al van het begin eens volgens mij, dus daar hoeven we niet al te lang bij stil te staan.
Waar ons verschil van inzicht lijkt te zitten is bij inschatting van de kans dat sociale kantelpunten, zoals bv de totstandkoming van instituties die de ongelijkheid op regionaal en mondiaal weten te beperken, nog voldoende tegenwicht kunnen bieden om te voorkomen dat ecologische kantelpunten bereikt worden. Of dat, als die ecologische kantelpunten niet meer te vermijden zijn, sociale kantelpunten het adaptatievermogen cq de veerkracht van de mondiale samenleving zodanig kunnen versterken dat die samenleving niet volledig ineenstort of wellicht zelfs nog een redelijk tot goed niveau van welzijn kan realiseren.
Ik weet niet hoe groot die kansen zijn, misschien heel klein, of juist groter dan veelal gedacht, maar m.i. in ieder geval niet verwaarloosbaar, gelet op ontwikkelingen in het verleden, waarin samenlevingen door schade en schande wijzer geworden doorgaans (uiteindelijk) tot bestuurlijke vernieuwing wisten te komen waardoor de ongelijkheid een periode afnam en het welzijn van mensen weer een periode kon toenemen. Of dat in de komende periode met toenemende ecologische achteruitgang ook mogelijk is, zal moeten blijken, maar de potentie lijkt me zeker aanwezig.
Ook jij sluit die potentie als ik je goed begrijp niet helemaal uit, dus vandaar mijn meermaals herhaalde vraag welke acties burgers volgens jou het beste kunnen ondernemen om de kans op realisatie van die potentie zo groot mogelijk te maken.
LikeLike
Welke correlatie bestaat er tussen klima-eco-socio-krachten en kantelpunten? Daar zijn heel veel indicatoren voor om te zien of die krachten aan elkaar tegengesteld zijn of elkaar versterken. Kijk bijvoorbeeld naar de kwetsbare landen. Kijk naar de kwetsbare landen met toenemende waterschaarste. Kijk naar de kwetsbare landen met toenemende waterschaarste en ontbossing. Kijk naar de kwetsbare landen met toenemende waterschaarste en ontbossing en waar zich zeldzame aardmetalen bevinden, (waar de ‘rijke’ wereld in toenemende mate om gaat schreeuwen). En ga zo door.
“conflicten en politieke crises veroorzaken menselijk lijden op duizelingwekkende schaal. Een recordaantal van ruim 65 miljoen mensen is uit hun huizen verdreven en bijna 74 miljoen mensen kampen met acute honger, voornamelijk als gevolg van conflicten en geweld. De afgelopen tien jaar is het aantal oorlogen en het politieke geweld toegenomen, maar dat is niet de enige factor die aan deze trend ten grondslag ligt.” https://www.crisisgroup.org/humanitarian-fallout-conflict
Toenemende klima-eco-problemen verzwakken socio-oplossingen. Niet alle socio-conflicten hoeven klima-eco-gerelateerd te zijn. Ook daar waar ze dat niet zijn verzwakken ze oplossingen op regionaal klima-eco-gebied. Lees: er is geen eenzijdige oorzaak-gevolg relatie. Het is een kluwen van elkaar versterkende oorzaken en gevolgen.
Bij zorgvuldige lezing heb je deze tekst in 1 minuut gelezen. In die minuut zijn naar de uitspraak van Van Reybrouck de klima-eco-problemen alweer een fractie opgeschoven. Welke kant op? Zijn in die ene minuut de socio-krachten en oplossingen de andere kant op gegaan? Zo ja, dan is er in deze ene minuut een fractie meer hoop op “voldoende tegenwicht” ontstaan.
LikeLike
Jaap,
Of we als mensheid het systeem nog kunnen kantelen naar een opwaartse spiraal, hangt mede af van de keuzes van talloze individuen en het perspectief dat zij zien dat hun keuzes kunnen bijdragen aan zo’n constructieve systeemkanteling. Duizenden, miljoenen pioniers maken die keuzes al, maar dat is nog niet genoeg tegenwicht om het momentum om te buigen van de miljarden keuzes vanuit het huidige systeem die al die destructieve trends die je noemt versterken. Maar als wat klein begint exponentieel kan groeien, dan is die ombuiging wellicht toch nog mogelijk.
Met betrekking tot klimaat schetst het IPCC die mogelijkheid in het laatste Synthesis Report in figuur 6 op p.25 van de SPM: https://www.ipcc.ch/report/ar6/syr/downloads/report/IPCC_AR6_SYR_SPM.pdf
Die figuur neemt niet expliciet alle relevante factoren, zoals andere mondiale ecologische grenzen en mogelijke sociale tipping points mee, maar geeft kwalitatief misschien toch een redelijk overzichtelijk beeld van de situatie waarin we ons collectief bevinden. Het IPCC noemt in dit synthese-rapport ook tal van mogelijke keuzes die staten en andere actoren kunnen maken, individueel en collectief, om de kans op het stoppen of beperken van verdere neergang en op een positieve kanteling te vergroten. Hoe langer actoren die keuzes uitstellen, hoe groter de kans dat ergens in de komende jaren/decennia een point of no return bereikt wordt, waarna de schade alleen nog maar zoveel mogelijk beperkt kan worden (als dat nog niet bereikt is, waar moeilijk met grote zekerheid iets over te zeggen is).
Waar ik nog steeds vooral benieuwd naar ben is welke keuzes burgers volgens jou in de komende tijd kunnen maken om bij te dragen aan het vergroten van de kans op beperking van verdere neergang of zelfs kanteling naar een opwaartse spiraal. Goff wees eerder op de kansen van juridische actie: komend jaar worden bv uitspraken in enkele zaken bij het Europees Hof verwacht. Ook bij het Internationaal Gerechtshof is dacht ik een zaak in voorbereiding van kleine eilandstaten tegen grote vervuilende landen. Extinction Rebellion kiest voor burgerlijke ongehoorzaamheid en pleit voor een nationaal burgerberaad, waarmee Nederland komend jaar zal experimenteren. En zo zijn er nog tal van voorbeelden te geven van potentieel effectieve keuzes die opgeteld wellicht kunnen bijdragen aan het bereiken van sociale kantelpunten.
Welke keuze van burgers kunnen volgens jou daaraan het meeste bijdragen, zelfs als de kans op succes in jouw inschatting maar zeer beperkt is?
LikeGeliked door 1 persoon
Oké Lennart, jij bent zo’n burger, ik ook. Ik heb jou dan toch wel weer nodig om richting Dubai af te reizen. Te voet? Nee, dan had je een paar dagen eerder moeten starten, maar op je fietsje lukt het vast nog wel. Haak een karretje aan, gooi die vol met 40.000 rauwe biologische uien en 80.000 hardgebakken scharreleieren. Deel ze uit aan het zooitje aldaar, zij vreten, met hun kop naar Mekka en hun kont richting zon en jij op het juiste moment het commando geven: ‘LAAT NU ALLEN TEGELIJK EEN HARDE SCHEET!!” Dan zal je zien, de aarde is in de goede richting uit zijn baan geknald. Of voorzie jij (of Scheffer, of Turchin), onvoorzienbare risico’s? Het broeikasgehalte kan wie weet in 1 klap stijgen van 422 naar 448 ppm en dan gaat het om het resultaat per saldo.
LikeLike
Jaap,
Blijkbaar is de vraag naar wat burgers volgens jou kunnen doen om verdere ecologische neergang te beperken, geen vraag waar je echt serieus op in wilt gaan. In je vorige reactie veronderstelde je nog wel dat ecologische en sociale neergang elkaar vooral wederzijds versterken. Dat risico lijkt er zeker te zijn, maar toch lijkt ook niet uit te sluiten dat ecologische en sociale neergang op een gegeven moment aanleiding geven tot sociale keuzes die verdere neergang kunnen beperken of keren, voor zover het daarvoor nog niet te laat is.
Zoals ik in een eerdere reactie in de Exxon-draad al schreef: de risico’s op maatschappelijke ontsporing zijn moeilijk precies in beeld te krijgen, maar pogingen daartoe geven wel de grote urgentie aan om ze in ieder geval beter dan nu te analyseren en daaruit constructieve conclusies te trekken, volgens bv dit recente onderzoek van Laybourn et al 2023: https://esd.copernicus.org/articles/14/1171/2023/?fbclid=IwAR3Ai7UajKVH4YHP6uNs7dEBivbQB-XxlEC2bosLRWLiY0_vpL3NTotbQJM
Zij zeggen in de samenvatting:
‘[W]e develop a conceptual socio-ecological systems model that explores how the escalating consequences of changes in the Earth system impacts the ability of societies to undertake work on environmental action that, in turn, re-stabilises natural systems. On one hand, these consequences can spur processes of political, economic, and social change that could accelerate the growth in work done, as societies respond constructively to tackle the causes of a less stable world. Conversely, escalating demands to manage increasingly chaotic conditions could divert work and political support from environmental action, deepening changes in the Earth system. If the latter dynamic dominates over the former, the chance is increased of passing a planetary threshold over which human agency to re-stabilise the natural world is severely impaired. We term this “derailment risk”: the risk that the journey to bring the world back into a safe operating space is derailed by interacting biophysical and socio-economic factors.’
LikeLike
Lennart, ‘Als de laatstgenoemde dynamiek de eerstgenoemde domineert, wordt de kans vergroot dat een planetaire drempel wordt overschreden waarboven het menselijk vermogen om de natuurlijke wereld opnieuw te stabiliseren ernstig wordt aangetast. We noemen dit ‘ontsporingsrisico’: het risico dat de reis om de wereld terug te brengen naar een veilige operationele ruimte wordt ontspoord door op elkaar inwerkende biofysische en sociaal-economische factoren.’
Daar kan ik wel serieus op ingaan, want dat is precies hoe ik het zie. De laatstgenoemde dynamiek (een toenemend instabiele wereld) domineert in toenemende mate de eerstgenoemde (een te herstellen wereld richting stabiel), in samenhang met de demografische explosie. Op elkaar inwerkende biofysische, sociaal-economische, technoligische en demografische factoren, daar draait alles om. Grenzen aan de groei, Malthus is eeuwenlang bij het grofvuil gezet, de grenzen hebben we eeuwenlang kunnen oprekken, maar we kunnen inmiddels een standbeeld voor hem opzetten. Als de ene grens wordt opgerekt, komt de volgende op een gegeven moment in zicht, dan is er misschien, hopelijk nog een grensverleggende oplossing mogelijk, bijvoorbeeld CCS, duurzame energie (lees windmolens en zonnepanelen die over 20 jaren weer vervangen moeten worden … ), wie weet …, en komt zodoende dus de volgende weer in beeld. En als deze echt, eindelijk nadat het te laat is wordt ingezien: dan is het alweer te laat, maar nog niet laat genoeg om te blijven hopen op een volgende verlengende oplossing. Een oplossing is er wel, maar die ligt in de natuurlijke krachten en overmachten die ons te boven gaan en die overmachten zijn in zekere zin hooghartig. Dus daarom kan ik ook niet serieus ingaan op jou herhaalde vraag.
En het waarom daarvan daar kan ik wel serieus op ingaan. Of beter gezegd: niet zozeer de idealistische vraag wat burgers zouden kunnen doen, maar de vraag wat burgers feitelijk doen. Burgers zijn mensen. Mensen veroorzaken het probleem. Sommige burgers spelen pilootje of stuurmannetje of machinistje, anderen zitten als passagiertje in hetzelfde vliegtuigje of schuitje of treintje. Die passagiers worden vervoerd naar daar waar ze hun werk vervullen, hetzij als ‘oplosser’ op de COP-top, hetzij als bemiddelaar bij socio-conflicten, hetzij als werknemer bij een relatief ‘duurzaam bedrijf’, hetzij bij relatief ‘minder duurzame bedrijven’ als Tata-Steel of Shell of KLM, hetzij als CEO bij dezelfde bedrijven, hetzij bestuurder op een landbouwtrekker. En tussendoor willen ze vakantie vieren, of vervoerd worden naar een klimaatmars. Daarnaast moeten ze hun huis verwarmen maar nog meer in toenemende mate koelen. Eten willen ze ook nog van koetjes en kippetjes.
Wat is dan de beste oplossing wat burgers kunnen doen? Nou, de meest beste oplossing is zichzelf van kant maken. De tweede beste oplossing is om hun moeder te vragen om niet geboren te worden.
LikeLike
Jaap,
m.i. maak je met de link naar Mathus een kapitale logische-categie fout. Als het mensdom in aantal individuen zou decimeren zegt dat nog niets over de ecologische impact (stookgedrag, pesticiden spuiten, etc.) van het overgebleven percentage van de bevolking. Niet kwantitteit maar ecologische kwaliteit van de wereldbevolking is aan de orde. Toch?
LikeGeliked door 1 persoon
Jaap, je zegt:
“dat is precies hoe ik het zie”
Zo zie ik het ook, alleen heb ik met de auteurs van dat stuk blijkbaar nog iets meer vertrouwen dan jij in de rationaliteit en het organiserend vermogen van goedwillende burgers, die het ontsporingsrisico waarschijnlijk niet kunnen wegnemen, maar wel verminderen, als ze daartoe de juiste keuzes maken. Of ze dat gaan doen hangt mede af, hoe weinig dan ook, van mensen zoals jij en ik en het “realisme” waarmee wij deze mogelijkheid interpreteren en presenteren, lijkt me.
Zoals Howard Zinn eens zei m.b.t. grote onrechtvaardigheden: “You can’t be neutral on a moving train.” Zie bv: https://www.zinnedproject.org/materials/you-cant-be-neutral-book En: https://www.youtube.com/watch?v=mEuZ1dit1Gc
Wat is de zin van jezelf van kant maken? Je kunt ook proberen de huidige situatie samen met anderen zoveel als mogelijk te verbeteren, en in die poging ontdekken wat wel of niet mogelijk is binnen de ecologische grenzen van de aarde. Dat is wat mensen met vallen en opstaan altijd gedaan hebben, en hoe we gekomen zijn waar we nu zijn. Ik snap dat je bezorgd bent, maar begrijp minder goed waarom je schijnbaar nog zo weinig handelingsperspectief ziet.
Veel burgers doen inderdaad nog niet wat nodig is om tot systeemverandering te kunnen komen, maar voor zover ik zie proberen steeds meer mensen dat naar beste vermogen wel en staan anderen er ook voor open als de voorwaarden daartoe verbeterd worden. Of dat genoeg zal zijn in verhouding tot allerlei krachten en machten die onze collectieve vermogens (vooralsnog?) te boven gaan, weten we niet, maar we kunnen dat alleen ontdekken door het te proberen, zoals mensen de afgelopen millennia en langer steeds nieuwe vormen van techniek en samenwerking ontdekt/ontworpen hebben. Geen garantie dat dit opnieuw zal lukken, zoals dat in het verleden ook vaak mislukt is, maar ook niet uit te sluiten dat het ondanks alles ook deze keer (tot op zekere hoogte) nog mogelijk is.
Maar goed, ik weet niet of een herhaling van onze visies hierop nog veel gaat toevoegen aan het voorgaande, dus wellicht kunnen we het hier voor nu bij laten?
LikeLike
Goff, Malthus was inderdaad te eenzijdig, maar het veel ruimere basisprincipe is inmiddels wel weer overduidelijk aangetoond, in de jaren 1970 al door de Club van Rome en later meer en meer door de werkelijkheid zelf: Grenzen aan de Groei; Overshoot. Als de ene grens wordt opgerekt, bijvoorbeeld door medicijnen, landbouwtechnieken, grootschalige technologische industrie, enz. enz. dan geeft dat (opnieuw) ruimte voor verdere groei op allerlei gebied, bv. minder kindersterfte, comfortabeler leven, enz. enz. Dit kan zich herhalen maar het kan niet eindeloos zijn. De lieden die denken dat dat wel kan herhalen kunnen bestempeld worden als vooruitgangsgelovigen.
Trouwens, als je kijkt naar de grafieken van de mondiale bevolkingsexplosie, dan heeft Malthus achteraf gezien zeker gelijk gekregen, alleen hij zat wat mis op de relaties tussen beschikbaar land en groei van de bevolking. Er bleek veel meer mee te spelen. En zo zat ook in eerste instantie de Club van Rome mis op het gebied van het knelpunt van voorraden grondstoffen.
Maar dat doet niets af aan het principe: grenzen aan groei. Je kan dus de kwantiteit niet weglaten. Dat zou een abstractie zijn.
LikeLike
Jaap, misschien ook interessant voor jou deze conferentie morgen in het Europees Parlement over een Social & Green Deal ivm grenzen aan de groei: https://www.beyond-growth-2023.eu/?link_id=4&can_id=81324aacbcbf8f38f5d27b9ffa7994a4&source=email-beyond-growth-conference-follow-up-event-a-blueprint-for-a-social-and-green-deal&email_referrer=email_2121866&email_subject=beyond-growth-conference-follow-up-event-a-blueprint-for-a-social-and-green-deal
Gelukkig heeft nog niet iedereen het bijltje erbij neergegooid.
LikeLike
Niet morgen dus, maar op 7 december.
LikeLike
“wellicht kunnen we het hier voor nu bij laten?”
Is goed, Lennart. Bedankt, ook voor de links.
LikeLike
Jaap,
grenzen aan de groei, dat is evident. Wat ik bedoelde is dat minder mensen niet betekent minder ecologisch belastende groei. Dus ja, je kan kwantiteit niet weglaten.
Overigens een ‘zijspoortje’ om de wagons te rangeren. Het is nog maar de vraag of in het door jou aangehangen ‘antropoceen’ (kom ik zo op terug) fysisch calculeerbare kwantiteiten opwegen tegen kwalitatieve verhoudingen. Kort-door-de-bocht voorbeeld: zijn geheime diensten opgewassen tegen hackers? Ruim-door-de-bocht voorbeeld: wat doen breed uitgemeten ‘peilingen’ met zwalkende politici en met zwevende kiezers?
Wat betreft het ‘antropoceen’ een lapidaire opmerking. Ik denk dat ‘antropoceen’ in de geo-historische taxonomie thuishoort in de 19/20e eeuw. Dat was de periode dat homo sapiens zijn stempel drukte op het globale klimaatsysteem en op de ecologische balansen. In de 21e eeuw (nu dus) drukken de elementen hun stempel terug op homo sapiens. Kortom, ik zie geo-historisch helemaal niks in het concept ‘antropoceen’, het is m.i. antropocentrisme in het quadraat.
LikeLike
Goff,
Geologen voeren een keurige wetenschappelijke discussie over het Antropoceen. Een commissie binnen de Internationale Unie van Geologische Wetenschappen is daar al jaren mee bezig. Die commissie hanteert de criteria zoals die al lang worden toegepast bij het identificeren en definiëren van geologische perioden. Stratigrafie is daarbij leidend. Volgens die criteria zou de ‘great acceleration’ vanaf 1950 het meest voor de hand liggende beginpunt zijn van het Antropoceen.
Zie hier voor een wat uitgebreidere toelichting.
LikeLike
Goff, zoals jij het ‘antropoceen’ benoemt is niet onterecht, maar dan wordt het een definitie- of woordenkwestie. Misschien kunnen we proberen daar bovenuit te komen. Laat ik het zo zeggen: er is een kloof tussen het holocene paradigma versus het antropocene paradigma. Holoceen, op basis van zeg de laatste 12.000 jaar geeft een heel ander denkkader dan het antropocene denkkader. Dit hebben we wel eerder al besproken, het verschil heeft betrekking op zowel de ruimtelijke schaal (nu planetair versus eerder regionaal), alsook op ‘lineair-circulair’ denken versus ‘niet-lineair niet-circulair’ denken (de temporele schaal), alsook op (vooralsnog volgens mij en velen, met uitzondering van de vooruitgangsgelovígen, zichtbaar toenemend risico op) onomkeerbaarheid. En op bepaalde aardelementen al sprake daarvan zoals de zeespiegelstijging.
Ik zie veel goede en goed verwoordde analyses voorbij komen daar waar deze ‘onderscheidingsproblematiek’ (tussen ‘Holoceen’ en ‘Antropoceen’ wordt geduid. Maar ik zie en lees hoofdzakelijk vaagtaal door degenen die een oplossingsrichting proberen te duiden. Je zou er een taalkundig onderzoek naar kunnen doen, naar die vaagtaal. Jouw juridische oplossingsrichting is geen vaagtaal maar stuit op de weerbarstige praktijk, er is een oplossingsrichting die ook niet vaag is maar op dezelfde politieke weerbarstigheid stuit: belastingmaatregelen, een enkele subsidieregeling daargelaten: de regelingen voor elektrische voetruitgen worden een succes genoemd (voor mij twijfelachtig als je zo’n auto zou moeten optillen – en de zeldzame aardmetalen nog maar even daargelaten), maar daar wordt alweer net zo hard aan geknabbeld.
In het Holoceen bleken er in zekere zin nog ‘ontsnappingsmogelijkheden’ te zijn voor de mensheid. Ten aanzien van de huidige situatie is dat maar de vraag. Hoe kunnen we nog ontsnappen aan de ‘bekende onbekenden’: het risico op bekende tippingpoints (TP’s) die zich op onvoorspelbare momenten gaan voordoen? Wetenschappelijk onderzoek zal zich vast verdiepen om ze minder onvoorspelbaar te maken wat betreft de scenario-tijdspaden. TP’s zijn zowel fysisch- als beleidsafhankelijk georiënteerd, en vooral dat laatste is een kwestie van meer of minder vertrouwen.
Dan zijn er nog (hebben we het ook al eerder over gehad) de psychologische en emotionele factoren. Het spectrum tussen hoop en wanhoop, tussen angst en vertrouwen, tussen optimisme en pessimisme, enzovoorts. Mijn ‘oplossing’ is ‘gelatenheid in bewustzijn’, en ik haal dit bijvoorbeeld uit de teksten van Etty Hillesum. Zij voorzag dingen waar ze wanhopig, angstig en pessimistisch van kon worden, die fase zal ze vast ook wel hebben gehad, maar ze zag ze bewust onder ogen, en wist iets in zichzelf te ‘overwinnen’ waardoor ze toch vertrouwen had. In zekere zin een ‘overwinning zonder overwinning.’
LikeLike
Hans,
Zo kan ik me 2 aspecten aan het Antropoceen voorstellen:
1. een waardenvrij klinisch-formeel aspect en
2. een aspect betrekking hebbend op betekenis en gevolgen
Het 2e aspect kan niet waardenvrij zijn en aan gevolgen, waaraan (alle) subjecten onder-hevig raken, gaan de door Goff geduide oorzaken vooraf.
LikeLike
Jaap,
Die twee aspecten hangen heel nauw met elkaar samen. Dat het Antropoceen via objectieve, wetenschappelijke criteria te identificeren en de definiëren is, maakt het begrip zelf immers niet waardenvrij. Dat is waarschijnlijk de reden dat er binnen de IUGS nogal wat weerstand is tegen het formaliseren ervan. Weerstand die op zijn beurt ook niet waardenvrij is.
LikeGeliked door 1 persoon
Hans,
dank voor de link naar je blogstuk over dit thema, was ik vergeten. Mijn reactie vind je in het draadje achter dat stuk.
LikeLike
Jaap,
vaagtaal is wat het geo-historisch m.i. inderdaad is maar menig geo-historische expert denkt daar kennelijk anders over. Zie de blog https://klimaatveranda.nl/2022/12/21/leven-we-nog-in-het-holoceen-of-al-in-het-antropoceen/ van Hans.
Het is geen ‘definitie- of woordenkwestie’ (jouw woorden). Geo-historische taxonomie is gebaseerd op tijdschalen van -tig milennia. Incidenten gedurende een of twee eeuwen binnen een van die millenia zijn m.i. in geo-historische geschiedschrijving niet relevant. Massieve vulkaan-erupties en
massieve meteoor inslagen daargelaten. Als er toch prematuur een geohistorisch label geplakt moet worden ga ik voor ‘bekagaseen’ (afkorting voor broeikas gas) maar ghgsecene kan ook maar dat bekt niet zo lekker.
LikeLike
Goff,
je hebt niet goed gelezen. Vaagtaal heeft niet betrekking op geo-historisch, kijk nog maar even na.
“Het is geen ‘definitie- of woordenkwestie’ (jouw woorden). Geo-historische taxonomie …” Jij plaatste het in een periode voorafgaand aan de mogelijk periode waarover de geologen zich buigen. Tsja, dat daarmee maak je het zelf tot een definitiekwestie. Hier doe je dus weer hetzelfde als wat je wel vaker doet: je verlegt de doelpalen. Dat de oorzaken liggen in die voorafgaande periode en het op die manier definieert, daarvan kan ik beamen dat dat me niet onterecht lijkt. Echter die geo-historische taxonomie-periode van de geologen, daar ben je pas achteraf op gewezen (gecorrigeerd) en nu maak je er misbruik van.
LikeLike
Goff,
Je hebt het mis. Het is juist de tijdsduur die niet relevant is. De stratigrafie kijkt simpelweg naar sedimentlagen die duidelijk van elkaar te onderscheiden zijn. Of zo’n laag is ontstaan in een miljoen jaar of in een seconde doet er in principe niet toe.
LikeLike
Hans, Jaap,
ik heb inderdaad zitten knoeien/worstelen met dit thema. Dank voor de correcties.
LikeLike
Maakt niet uit Goff. Ik worstel er ook mee.
Waar het wezenlijk om gaat, daar zijn wij het denk ik wel over eens: een fundamentele structurele verandering met grote impact voor de mensheid. Deze verandering overstijgt het pure geologenperspectief. Alle aspecten van de werkelijkheid doen er in mee, we schieten buiten de ons bekende (geo)historische bandbreedte die ons referentiekader is/was.
Daarbij is het de vraag (voor mij een retorische, voor jou vermoed ik ook) of deze fundamentele verandering nog te keren is of niet. We hebben afgelopen woensdag weer een indicatie gezien van hoe het socio-sentiment-aspect meespeelt, en dat de ‘macht’ in democratieën, nu nog min of meer functionerende democratieën, eerder ligt bij kiezerburgers dan bij demonstrantenburgers.
We zullen zien wat COP28 ons brengt. De berichten wijzen volgens mij niet in een omkeerrichting. Als daar niet veel uitkomt, dan is dat (voor mij, en ik vermoed niet alleen voor mij) weer een indicatie en een bevestiging van het doorzetten van die fundamentele op alle fronten grootschalige verandering.
LikeLike
Reactie op G.J. Smeets | 27 november 2023 om 23:20 leven we nog in het holoceen of al in het antropoceen|
Goff, je verzet de doelpalen op 2 manieren. 1. Door heen en weer te hoppen tussen het ‘smalle’ perspectief en het ‘brede’ perspectief (beide zijn op zich terechte concepten). 2 door heen en weer te hoppen van semantisch nominalisme (betekenis van het woordbegrip) en daar waar het wezenlijk over gaat: de betekenisvolle gevolgen; leven in het Holoceen dan wel Antropoceen is niet zonder betekenis.
In het huidige tijdperk geldt: Antropogene oorzaken hebben antropogene gevolgen. De geologen vinden er de sporen van terug in de aardlagen, de klimatologen vinden er de sporen van terug in bv. de atmosfeer en de cryosfeer, de ecologen vinden er de sporen van terug in de ecosfeer.
LikeLike
Reactie op je blogstuk: leven we nog in het holoceen of al in het antropoceen
Hans, er is zowel een te billijken ‘smal’ concept als ook een te billijken ‘breed’ concept van het ‘antropoceen’. Het ‘smalle’ concept heeft wat de geologie betreft betrekking op de sporen ervan in de aardlagen. Het ‘brede’ concept heeft betrekking op de betekenisvolle gevolgen. Tussen die twee zit een spanning vervat, tussen de ‘objectieve’ dimensie en de ‘subjectieve’ dimensie. Hetzelfde valt volgens mij te zeggen over de klimatologie. De klimatoloog kan zich enkel bezig houden met de sporen en verschijnselen binnen zijn vakgebied EN hij kan het betrekken op de samenhang, betekenis en gevolgen van die verschijnselen. En hij/zij kan al dan niet besluiten om actie te voeren.
Of denk jij daar anders over?
LikeLike
Jaap,
Ik meen wat valse tegenstellingen te bespeuren in je reactie.
Wat mij betreft is het Antropoceen in principe een geologisch begrip. Bij het formaliseren ervan zullen daarom de procedures en richtlijnen van de IUGS gevolgd moeten worden. Maar dat het (hoogstwaarschijnlijk) mogelijk is om het Antropoceen te formaliseren, bevestigt dat we onszelf het Holoceen uit hebben gewerkt, het tijdperk waarin we zo welvarend en talrijk zijn geworden. De enorme consequenties die dat heeft (of op zijn minst kan hebben) liggen daar dus al in besloten.
En wetenschappers hebben een bepaalde expertise die zijn grenzen heeft, die ze moeten respecteren. Dat geldt ook voor klimatologen. Maar veel wetenschappelijke onderzoeken en rapporten zijn multidisciplinair, ook m.b.t. het klimaat. Om daar iets van te maken zullen disciplines echt moeten samenwerken, in plaats van met oogkleppen op alleen hun eigen stukje te verzorgen. De grenzen van je expertise respecteren is iets anders dan niet verder kijken dan je neus lang is.
Tenslotte, ik denk dat wetenschappers dezelfde rechten hebben als iedereen. Ze mogen dus actievoeren.
LikeLike
Jaap,
‘Antropoceen’ is een geoormerkt maar nog niet geratificeerd geologisch begrip. Dat is je inmiddels al een paar keer uitgelegd. Dat ‘wij’ te maken hebben met de gevolgen van wat ‘wij’ hebben aangericht is een open deur. Ik zie niet waar je op uit bent wat we hier niet allemaal al weten en uittentreure hebben uitgewisseld. What’s up and new?
LikeLike
Hans, ik ben blij dat je aangeeft dat er geen tegenstelling is. Mee eens. Maar dan moeten we ook niet terugvallen door te beweren dat het antropoceen-concept en debat alleen voorbehouden is aan de geologen (G.J. Smeets | 27 november 2023 om 10:25 |). Hetgeen onverlet laat dat op geologisch gebied de definitieve definitie van zo’n geologische term uit de geologie zal moeten komen. Op andere gebieden ligt dat anders. Als we kunnen afspreken dat we niet weer terugvallen, dan kunnen we verder. Akkoord?
Goff vraagt: “What’s up and new?”
Over het antropoceen-concept wordt volop gedebatteerd door historici, filosofen, antropologen enzovoort. Dat we in heel andere tijden verzeild raken betekent dat er specifieke, wezenlijke, onderscheidende kenmerken aan vast zitten. Maar het antropoceen-idee is uiteraard helemaal niet uitgekristalliseerd, en wel om 2 redenen: 1. Het debat is slechts relatief kort begonnen en 2. We zitten midden in die instabiele veranderingen, hetgeen het uitdagend maakt om dat in te (willen) zien en te duiden. Echter, die veranderingen vertonen inmiddels wel een duidelijke trend en ik vermoed dat wij het daar wel over eens kunnen zijn of worden. En dat die trend (voorlopig) niet gekeerd gaat worden, daar kunnen we het vermoedelijk ook wel over eens zijn.
Dat maakt de huidige zich onderscheidende tijd bijvoorbeeld ook politiek interessant, gezien alle verschillende, en tegenover elkaar staande, politieke posities. Er zijn miljoenen mensen actief politiek georiënteerd mee bezig zijn en er zijn miljarden mensen die, er frontaal, dus ook politiek gezien, er mee geconfronteerd (gaan) worden.
Maar nogmaals: alleen als we kunnen afspreken dat we niet opnieuw terugvallen zoals eerder genoemd, dan kunnen we verder. Om aan te stippen wat er wezenlijk radicaal nieuw aan is wat nog niet eerder in de discussies op deze site al is aangestipt.
LikeLike
Wat hebben twee winnaars van de Spinoza-premie (Marten Scheffer in 2009 en Joyeeta Gupta in 2023) hierover te zeggen?
Lenton & Scheffer 2023 over het Antropoceen: https://royalsocietypublishing.org/doi/full/10.1098/rstb.2022.0254
“We argue that to escape a bleak Anthropocene will require abruptly shifting from existing unsustainable ‘vicious cycles’, to alternative sustainable ‘virtuous cycles’ that can outspread and outpersist them. This will need to be complemented by a revolutionary cultural shift from maximizing growth to maximizing persistence (sustainability). To achieve that we suggest that non-human elements need to be brought back into the feedback cycles underlying human cultures and associated measures of progress… [T]he modernist notion of ‘progress’ equated with production may need to be abandoned in favour of a different notion of prosperity anchored in a new worldview that redefines what we depend upon—and need to politically defend—as the Earth’s life-support system. The resulting shift in cultural values towards cherishing our life-support system, quality of (all) life, and ‘Earth system justice’ (including multiple forms of social justice), would be profound indeed.
This may seem unrealistic, particularly given the thus far modest emergence of a new ‘ecological class’, and its struggles to mobilize popular support. However, there are powerful precedents of attitude shifts that are hard to explain from the strive for economic progress, wealth or power. For instance, despite formidable economic interests, the trans-Atlantic slave trade that flourished for centuries became globally abandoned within a few decades. After persisting for about a millennium, the practise of foot-binding in China was eventually abandoned within one generation. Smoking in public places was recently rapidly abandoned in most developed countries. Traditionally high fertility rates have halved within a generation in many countries. Drivers of such change of dominant attitudes often include growing awareness of dissonance between the practice and broader values held by society, and they typically involve cascading co-evolving change in attitudes and regulations. The transitions are typically preceded by long periods during which social movements and policy efforts pushed for change (seemingly) unsuccessfully.”
Ze verwijzen o.a. naar Gupta et al 2023, die zeggen: https://www.nature.com/articles/s41893-023-01064-1
“Living within planetary limits requires attention to justice as biophysical boundaries are not inherently just. Through collaboration between natural and social scientists, the Earth Commission defines and operationalizes Earth system justice to ensure that boundaries reduce harm, increase well-being, and reflect substantive and procedural justice. Such stringent boundaries may also affect ‘just access’ to food, water, energy and infrastructure. We show how boundaries may need to be adjusted to reduce harm and increase access, and challenge inequality to ensure a safe and just future for people, other species and the planet. Earth system justice may enable living justly within boundaries…
An example of how transformations in equality and governance could reduce harm would be to enforce liability for harm caused. Growing calls from social, environmental and climate justice movements focus on local to global environmental harm caused by powerful actors and relatively richer producers and consumers, and propose reparation or compensation for local pollution (for example, by extractive industry) or for loss and damage under climate change. Another just transformation might include maximum levels of consumption through, for example, consumption corridors, progressive consumption taxes or limits on the environmental footprints of countries.
Just transformations challenge power politics, which are often based on vested interests, cost-effectiveness and cost-recovery principles… This requires some difficult conversations on what structural reconfigurations need to take place to ensure a more just level of resource consumption so that the needs of all people can be met while also ensuring justice between species and a stable Earth system. We acknowledge that we have not been able to address all justice issues and especially the conflicts between different justice issues addressing different actors, levels, species and over time. Our narrative will clearly need to be discussed, debated, clarified and further refined. We hope that we have at least been able to argue that planetary and Earth system boundaries need to be discussed alongside considerations of justice.”
LikeLike
Jaap,
“…aan [te] stippen wat er wezenlijk radicaal nieuw aan is wat nog niet eerder in de discussies op deze site al is aangestipt.
Ik zou niet weten wat afgelopen weken hier in discussie draadjes over het hoofd is gezien. M.i. is alles aan de orde geweest in de uitgebreide gedachtenwisselingen tussen de diverse deelnemers (bloggers en reageerders). Met ‘alles’ bedoel ik de beschikbare wetenschappelijke feiten en bijbehorende onzekerheidsmarges; de (soorten) gevaren/risico’s die ‘we’ nu ontwaren en voor de toekomst voorzien/vrezen; onze persoonlijke mate van (on)bezorgdheid; de (on)zin van het COP project; en last but not least is ook de complexiteit en verwevenheid van dat alles de revue hier uitgebreid gepasseerd – met dank aan jouw bijdragen in de gedachtenwisselingen.
Wat wil je nog meer Jaap? Misschien zie ik iets niet wat jij wel ziet. Zo ja dan hoor ik het wel van je en graag met in achtneming van je eigen voorstel: geen herhaling van wat hier de revue al uitgebreid is gepasseerd.
LikeLike
Jaap,
Ik snap niet zo goed wat je punt precies is. Is het niet een puur semantische discussie?
Ik zou ‘het Antropoceen-debat’ vooral associëren met de discussie binnen de IUGS over het definiëren en formaliseren van dat begrip. En dan is het een geologen-kwestie.
Maar als je het Antropoceen ziet als een containerbegrip, dat dingen omvat die niet zoveel met geologie te maken hebben (duurzaamheid, degrowth, adaptatie, rechtvaardigheid) dan is dat anders. Maar dat is een open deur.
Ik denk wel dat ‘Antropoceen’ als containerbegrip verwordt tot een woord dat tegelijkertijd alles en niets kan betekenen. Want in principe zou je zo’n beetje alles wat er sinds midden twintigste eeuw is gebeurd, nu gebeurt, of in de voorzienbare toekomst kan gebeuren, in die container kunnen stoppen. Ik zou het jammer vinden als het die kant op gaat, want volgens mij hou je dan uiteindelijk niet meer over dan een vrij holle, modieuze term.
Ik zou er wel voor zijn om niet te ver af te dwalen van de oorspronkelijke betekenis. Een formele plek op de geologische tijdschaal zou daarbij kunnen helpen. Wie weet komt de IUGS binnen niet al te lange tijd zover.
LikeLike
Lennart,
ik zie niet wat je citaten hierboven toevoegen aan wat we al weten en hier uittentreure besproken hebben, inclusief talloze links/verwijzingen over en weer naar publikaties. Persoonlijk heb ik daar niets nieuws aan toe te voegen en ik zie niets in herhaling van zetten. Praatjes vullen geen gaatjes en ik wacht de nu lopende en zoveelste COP aflevering af. Ik ben skeptisch maar laat me graag verrassen of er iets uit resulteert dat de moeite waard is om over na te denken zonder herhaling van de overbekende zetten.
LikeLike
Hans,
helemaal met je eens met je opmerking dat ‘Antropoceen’ als containerbegrip verwordt tot een woord dat tegelijkertijd alles en niets kan betekenen. “Want in principe zou je zo’n beetje alles wat er sinds midden twintigste eeuw is gebeurd, nu gebeurt, of in de voorzienbare toekomst kan gebeuren, in die container kunnen stoppen.”
LikeLike
Zonder er mijn persoonlijke mening op los te laten (het gaat mij hier niet om discussie), wil ik aanstippen enkele zaken die, in ieder geval het laatste jaar, nog niet op die manier in de discussies op Klimaatveranda zijn aangestipt.
– De teksten die Lennart citeert verwijzen naar een visie op de mens die zichzelf ziet als een wezen met een morele missie. Lennart’s citaten hebben ook betrekking op hoe mensen tot nu toe konden – versus in de toekomst kunnen – ontsnappen aan onrechtvaardigheid, onderdrukking en ongelijkheid.
– Er is een visie die duidt dat mensen steeds minder kunnen ontsnappen naarmate de opwarming de mensheid meer en meer ‘gevangen’ zet. Het gaat ook om de vraag welke rol de politiek en de rede tot nu toe konden – versus in de toekomst kunnen – spelen.
– De ‘antropocene’ vraag dringt zich onontkoombaar op of het politieke vermogen onder druk komt te staan en de irrationaliteit (populisme) meer en meer de boventoon gaat voeren. De woorden ‘tot nu toe konden – versus in de toekomst kunnen’ verraden een veranderend mensbeeld in de tijd: het ‘ten goede kerend’ vermogen (ook richting emancipatie, richting vrijheid, richting democratisering) van de mens zelf veranderd.
– Het gaat ook over de ongemakkelijke kwestie (al dan niet onder willen zien), dat de mensheid als een actor onbewust het antropoceen in is gestommeld, niet bekwaam is om deze situatie om te keren, EN DUS ook GEEN verplichting heeft om dat te doen.
– In zowel filosofische als antropologische als historische discoursen leven nieuwe (‘antropocene’) kwesties en vragen. We leven met oude ideeën die ons denken blijven structureren zonder dat we ons er ten volle van bewust zijn. Bijvoorbeeld: we kunnen niet meer, zoals sommige klassieke (aard)wetenschappers nog plegen te doen via ‘linking’, ‘connecting’ en ‘coupling’ de systemen van de aarde en de mens nog voorstellen alsof het aparte realiteiten zijn. We hebben een alternatief narratief nodig, één die rekening houdt met de verstrengeling van wat klassiek-moderne wetenschappers uit elkaar trachten te houden.
– Het gaat over processen die geologen opsporen, die betrekking hebben op de onbedoelde gevolgen van het natuurlijke streven van de mens naar expansieve vrijheid (tot aan en over de grens van de natuurlijke limieten). Er wordt niet zomaar enkel een fysieke ‘laag’ toegevoegd, verwijderd of gewijzigd aan de fysieke realiteit: er komt een hele nieuwe dimensie bovenop. (nogmaals, bij alles wat hier staat gaat het niet om mijn mening, maar wat er in diverse discoursen zoal ter sprake wordt gebracht.)
– Het is niet enkel de categorie natuur die in vraag staat, maar ook alle andere humanistische noties, zoals die van macht, sociale orde, kritiek en politieke strijd. Het ‘antropoceen’ komt in een pakketje (een containertje, inderdaad Hans), en wanneer we één van haar elementen in vraag stellen, moet de rest volgen.
– De paradox is dat de mens nu een ‘dominante’ macht is die tot een tegenovergestelde conclusie zal gaan leiden (richting onmacht), namelijk dat het nu meer dan ooit, of beter gezegd opnieuw, duidelijk is dat de mens zich in een omgeving beweegt waarin bepaalde processen de handelingsruimte van de mens bepalen en begrenzen, in plaats van andersom. Terwijl we leefden/leven met ideeën van maakbaarheid.
– Het beeld over het onvermijdelijke traject van de mensheid wringt met het politieke debat dat slechts een deel van de menselijke bevolking verantwoordelijk geacht kan worden voor de klimaatopwarming.
– Er verschijnt een paradox in het ‘antropoceen’-narratief. Klimaatverandering wordt op het ene moment verplaatst van de sfeer van natuurlijke oorzaken naar die van menselijke activiteiten – om het volgende moment opnieuw te worden genaturaliseerd, wanneer het wordt afgeleid van een aangeboren natuurlijke eigenschap, zoals de natuurlijke (onontkoombare?) drang naar vrijheid, macht (vermogen) en expansie (bv. door het vermogen om vuur te beheersen).
– Er is debat over “the web of life”, waarin discussie is over endogene en exogene krachten.
– Er is debat over het groene denken (het ecoïsme, het ecomodernisme) dat opkwam in de jaren 1970 en tekortschiet, maar nog steeds her en der als oplossing wordt gepresenteerd.
Zo is er ook debat over geo-engineering.
– Er is debat over de (oor)zaken. Deze beperkt zich niet tot het domein van aardsysteemwetenschap, maar reikt ‘in het hart’ van de historische en antropologische analyse.
– Veranderingen op gebied van de geokrachten co-produceert macht en terwijl het zich bundelt met (even co-producerende) menselijke patronen van macht en productie.
– het debat over ‘antropoceen’ bevind zich op wisselende perspectieven omtrent macht en onmacht. De mens heeft ‘de macht tot’ versus ‘we zijn erin gestruikeld’.
– De huidige crisis overstijgt nationalistische identiteiten terwijl het (mede) het populisme, met zijn nadruk op nationale identiteit aandrijft.
– Het is een ‘gedeelde catastrofe’ waar we in gevallen zijn, tegenover ‘er moeten zondebokken worden aangewezen’, hetgeen vereist dat we op schalen moeten denken waarop de mensen één zijn, en tegelijk op schalen waarop ze ongelijk zijn
– We kunnen constateren dat rijken en armen niet op dezelfde manier getroffen worden. Maar DAT ze allen getroffen worden staat ook vast. Dit heeft ook financieel-politieke consequenties, waarbij het zijn eigen logica heeft dat benodigde geldstromen niet echt (of niet voldoende) op gang zullen komen. Klimaatverandering ontrooft de rijken (straks) net zo goed.
– We kunnen een traject van positieve menselijke ontwikkeling zien, zich ontplooiend vanaf de jager-verzamelaarsperiode via de industriële revolutie, tot de Grote Versnelling vandaag. Tegelijk zien we de Grote Ontkenning wanneer het gaat om onontkoombare achteruitgang.
– Enerzijds zijn bedreigende omstandigheden er altijd geweest (dus niets nieuws onder de zon) terwijl anderzijds er nu nieuwe vragen op ons afkomen. Er zijn steeds verstrengelingen geweest tussen het menselijke en het niet-menselijke, maar nu zijn het er meer en van een ‘grotere’ (verstorende) orde
– de menselijke muizenkracht is veranderd in een reusachtig vermogen, bv. door fossiele hefbomen te creëren – om op te bouwen terwijl die opbouw leidt tot vernietiging.
– we gebruiken het woord ‘antropoceen’ om een aanklacht te formuleren: het wordt dan wel gebruikt als geologisch begrip, maar in werkelijkheid is het juridisch of moreel geladen. Maar: wie te veel aanklaagt, klaagt niets aan.
– de natuur slikte alles. Als die zorgeloze vorm van externalisering en dissipatief systeem niet meer mogelijk is, verandert de manier waarop we in de wereld zijn.’
– Er is een overgang van kritiek naar zorg. Lennarts visie. Peter Sloterdijk: “Je ziet het overal: er is plotseling een nieuw ethos, van recycling, van plezier scheppen in de beperking in plaats van onvoorwaardelijke expansie. Er zijn tendensen tot nulgroei. Dat hangt allemaal in de lucht. We horen een stem die uit de crisis komt, die een nieuw perspectief geeft. Het begint bij het zien van het probleem, bij boodschappers die het zien en het formuleren. Zo ontstaat een nieuwe ethiek. Dat is het interessante van een nieuwe ethiek: de volgers zijn er nog niet. We worden opgeroepen door een verkondiging die steeds luider klinkt. Daarom moet je de toekomst denken als een roep, net als bij Augustinus. Alles wat gebeurt komt voort uit de roepende. Moraal wordt zo een resonantiefenomeen. De crisis roept, de gelovige volgt – of niet. Maar de roep wordt natuurlijk ook verstoord door de verstrooiing, de amusementsindustrie, de frivoliteit, maar ook door de hoop dat het niet zo erg zal worden, door de typisch menselijke neiging om zo’n imperatief te willen afzwakken.”
LikeLike
Jaap,
ben ik blij dat de enorme waslijst van onderwerpen die je opgeeft hier op Klimaatveranda niet aan de orde was. En hopelijk ook niet aan de orde komt. Er zijn genoeg bloggers en forums die daar hun licht op laten schijnen.
Dat je met dat citaat van veelschrijver Sloterdijk (Harari is er ook zo een) eindigt vind ik wel schattig. Ikzelf ben helemaal klaar met dat soort allesvretende teksten. Doe mij hier op Klimaatveranda maar gewoon metereologische en klimatologische info.
En trouwens, ook wat mij betreft is bovenstaande geen punt van discussie. Het is info van mij als bezoeker aan jou als bezoeker van klimaatsite Klimaatveranda.
LikeLike
Zoals Hans aan het begin van deze Open Discussie schreef:
“In deze Open Discussie kunnen zaken worden besproken die geen betrekking hebben op specifieke blogstukken, zolang ze maar iets te maken hebben met klimaatverandering.”
Naast fascinatie voor klimaatwetenschap op zichzelf, zal voor velen ook zorg om de implicaties van die wetenschap een reden zijn om dit blog en soortgelijke sites te volgen. Zo valt bv op de site van kleine eilandstaat Vanuatu te lezen welke adviesvraag de Algemene Vergadering van de VN op 29 maart 2023 heeft gesteld aan het Internationaal Gerechtshof: https://www.vanuatuicj.com/resolution
“Having particular regard to the Charter of the United Nations, the International Covenants on Civil and Political Rights and on Economic, Social and Cultural Rights, the United Nations Framework Convention on Climate Change, the Paris Agreement, the United Nations Convention on the Law of the Sea, the duty of due diligence, the rights recognized in the Universal Declaration of Human Rights, the principle of prevention of significant harm to the environment, and the duty to protect and preserve the marine environment,
(1) What are the obligations of States under international law to ensure the protection of the climate system and other parts of the environment from anthropogenic emissions of greenhouse gases for States and for present and future generations;
(2) What are the legal consequences under these obligations for States where they, by their acts and omissions, have caused significant harm to the climate system and other parts of the environment, with respect to:
(a) States, including, in particular, small island developing States, which due to their geographical circumstances and level of development, are injured or specially affected by or are particularly vulnerable to the adverse effects of climate change?
(b) Peoples and individuals of the present and future generations affected by the adverse effects of climate change?”
Voor sommige lezers waarschijnlijk niets nieuws, voor andere wellicht wel.
LikeLike
Jaap,
Je noemt een hele hoop belangwekkende punten, maar ik snap nog niet waarom die allemaal in één grote container zouden moeten. Het wekt een beetje de indruk dat je op zoek bent naar zoiets als een ‘theorie van alles’ over hoe we er voorstaan.
Ik vind het juist belangrijk om te beseffen dat er niet één theorie is, of één perspectief waarmee je alles kunt overzien. Er zijn verschillende perspectieven die naast elkaar staan, die allemaal hun waarde hebben, maar die je niet zomaar op een hoop kunt gooien.
Het Antropoceen, zoals voorgesteld door Paul Crutzen is een zo’n perspectief: niet antropocentrisch, op de schaal van de planeet en de tijdschaal van de geologie. Wat mij betreft is dat een waardevol perspectief. En je doet daar geen recht aan door er een vergaarbak van van alles en nog wat van te maken.
LikeLike
“… één grote container …”
Hans, Goff, ik zou er voor willen pleiten om ‘containerbegrip’ niet te verwarren met systemische verstrengeling.
LikeLike
Hans, Goff,
Met vergaarbak heeft het niks te maken, dat bestrijd ik. Daarom wil ik er toch 1 tekst uitlichten ter discussie.
Enerzijds zijn bedreigende omstandigheden er altijd geweest (dus niets nieuws onder de zon) terwijl anderzijds er nu nieuwe vragen op ons afkomen. Er zijn steeds verstrengelingen geweest tussen het menselijke en het niet-menselijke, maar nu zijn het er meer en van een ‘grotere’ (verstorende) orde.
Het heeft alles nog steeds te maken met klimaatverandering. Daarvan kun je alle overige aspecten niet loskoppelen. Als je ze loskoppelt en ze vervolgens weer aan elkaar plakt, ja, dan heb je een vergaarbak. Nieuwe vragen, in systemische samenhang, betrekking hebbend op onze volle werkelijkheid. Nieuw omdat de huidige situatie zich onderscheid van alle eerdere situaties waar de mensheid zich in bevond, we bevinden ons meer en meer op onbekend terrein. Benamingen van zich onderscheidende tijdsperioden zeggen op zichzelf niets, maar zijn te gebruiken in narratieven en communicatie.
LikeLike
Jaap,
Dat die aspecten met elkaar samenhangen lijkt me een open deur. Wat mij betreft staat dat dan ook niet ter discussie.
Blijkbaar praten we langs elkaar heen. Maar ik zie niet waar het misverstand zit.
LikeLike
Nou Hans, dat is dan wel mooi dat je inziet dat het geen vergaarbak en container is.
LikeLike
Jaap,
Je legt me nu woorden in de mond die ik niet heb gebruikt. Conclusie: we praten nog steeds langs elkaar heen.
LikeLike
Hans, die woorden heb je gebruikt. Je zegt: “ik snap nog niet waarom die allemaal in één grote container zouden moeten” en je zegt: “… die je niet zomaar op een hoop kunt gooien” en “… door er een vergaarbak van van alles en nog wat van te maken … .”
Laat ik het zo zeggen: een ‘vergaarbak’, een ‘container’, ‘op één hoop gooien’: die termen duiden erop dat je ‘van alles en nog wat’ daarin kunt gooien als zijnde losse, discrete, onderling gescheiden ‘dingen’.
En je zegt (wat ik met je eens bent): ‘Dat die aspecten met elkaar samenhangen lijkt me een open deur.’ Die laatste opmerking staat op gespannen voet met je eerdere opmerkingen.
Maak van die vergaarbak een vat, giet daar vloeistoffen in en zie hoe die vloeistoffen zich met elkaar (systemisch) vermengen tot een andere onlosmakelijke niet-discrete samenhangende samenstelling. Een andere verbeelding: een ballon, blaas daar verschillende atmosferische deeltjes in en zie hoe processen onlosmakelijk samenhangend, niet-gescheiden op elkaar inwerken.
Verbeeld vervolgens die processen terug naar daar waar het hier om gaat: een fysisch-eco-bio-maatschappelijke systemische radicale onscheidbare samenhangende verandering.
Over die verandering zelf zijn dan nog opmerkingen te maken over toenemende schaalgrootte en toenemende onomkeerbaarheid, maar die discussie hebben we al gehad.
LikeLike
Jaap,
Laat ik dan nog een keer mijn twee hoofdpunten samenvatten:
1. Het gaat over een enorm complex geheel, met een heleboel aspecten die allemaal op een of andere manier samenhangen. Als je dat geheel probeert te vangen in één begrip, wordt dat begrip zo veelomvattend dat het in feite betekenisloos wordt.
2. Het woord ‘Antropoceen’ komt oorspronkelijk vanuit een specifieke invalshoek waarmee dat complexe geheel benaderd kan worden. Het is dus niet de vlag die de hele lading dekt. En als je er wel die vlag van wilt maken, verwatert de oorspronkelijke betekenis. Ik zou dat jammer vinden.
LikeLike
Jaap,
‘systemische verstrengeling’ betekent gewoon ‘alles hangt met alles samen’. Dat is een tegeltjeswijsheid die elke tweedejaars student op de schoorsteen heeft staan.
Een containerbegrip is geen wijsheid, het is een verzamelnaam voor heel veel min of meer identificeerbare fenomenen/gebeurtenissen. Het Pleistoceen, De Klassieke Oudheid, Het Perzische Rijk, De Renaissance, De Democratie. Allemaal containerbegripppen/vergaarbakken.
Het antropoceen is ook zo’n containerbegrip/verzamelnaam/vergaarbak. De term ‘systemische verstrengeling’ is er trouwens ook zo een. Ze beschrijven/verklaren niets, het zijn etiketten.
Dat Homo Sapiens een invasieve soort op planeet aarde is geworden staat buiten kijf. So what’s new?
LikeLike
Hans, wat is er aan de hand met het systeem? Meestal word ik niet gevraagd om in te loggen en verschijnt mijn reactie gewoon. Soms word ik gevraagd om in te loggen en als ik dat doe dan verschijnt mijn reactie soms wel en soms niet.
LikeLike
Hans, Goff,
De term ‘antropoceen’ is niet meer weg te denken uit het bredere discours. Het is een existentieel geladen term geworden die nuttig is om het te kunnen hebben over onze uitzonderlijke situatie.
‘antropoceen’ kan je denk ik heel goed benoemen als ‘het antropocene overshoottijdperk van het aardesysteem’. En gedurende dat tijdperk zal blijken dat feedbackmechanismen elkaar systemisch versterken. Dit in tegenstelling tot ‘vroegere mensentijden’ waarin expansionistische tendensen werden tegengegaan door negatieve feedback.
Daarom is het een radicaal unieke onvermijdelijke onomkeerbare periode in de menselijke geschiedenis. Klimaatverandering is nu de Grote Versterker van wat de laatste eeuwen al gaande was: te weinig negatieve feedback tegenover expansiekrachten richting overshoot. That’s new.
LikeLike
Uitgebreid nieuw rapport van Tim Lenton & friends over mondiale tipping points, 15 jaar na zijn baanbrekende artikel Tipping Elements in the Earth’s Climate System (Lenton et al 2008): https://global-tipping-points.org/
Enkele hoofdboodschappen (nrs 6, 8 & 10):
“6: A scale and pace of action necessary to mitigate tipping
point threats can be achieved, partly because similar tipping dynamics exist in societies, and can work in our favour.
These positive tipping point opportunities can be exploited, whereby coordinated strategic interventions can lead to disproportionately large and rapid benefits that accelerate
the transition of societies toward sustainability. This is already happening in some cases. For example, targeted actions by innovators, governments, investors and companies have created economies of scale that are now propelling the exponential uptake of renewable energy worldwide, which has reached or exceeded cost parity with fossil fuel power generation.
8: Many areas of society have the potential to be ‘tipped’, including politics, social norms and mindsets. But these opportunities are not realised on their own. Concerted and coordinated action is usually needed to create the enabling conditions for triggering positive tipping points. Once near a tipping point, it may even be triggered by relatively small groups with targeted action. Appropriate governance can enable this process and is required to equitably manage its knock- on effects, so that all parts of society can engage with and benefit from tipping point opportunities.
10: The ultimate risk presented by Earth system tipping points is that they cascade, creating a growing momentum that undermines our collective ability to deal with the vicious cycle of escalating consequences. But both protecting and enhancing our collective ability to realise positive tipping point opportunities – even as damaging events escalate – can create a powerful counter effect, avoiding spiralling disaster. Doing so means urgently making our societies more resilient to this new era of rapid change and implementing equitable global governance.”
LikeLike
Jaap,
Wat de blogsoftware uitspookt hebben we niet onder controle. Ik weet ook niet wat ermee aan de hand is. Het enige dat ik kan doen is regelmatig het spamfilter controleren.
LikeLike
Lennart (en Hans en Goff),
Ik kan uiteraard alleen maar stellingen poneren als ik daar een onderbouwing voor heb. Dat doe ik hierbij. (daarmee reageer ik tegelijk op Hans en Goff, die elk hun eigen bedenkingen hebben, over aan wie de term Antropoceen is voorbehouden (Hans) en over ‘what’s new’ (Goff))
Antropogene overshoot leidt tot het ‘antropocene overshoot tijdperk’. Er zijn tientallen alternatieve benamingen bedacht voor de huidige toestand van de mensheid in het ‘bredere’ (het puur geologische overstijgende) discours wat gevoerd wordt. De benaming ‘antropoceen’ voert vaak de boventoon. Daarmee is het inmiddels een levende, niet meer weg te denken werkelijkheid geworden.
Wat er gebeurt ten aanzien van onderling verbonden feedbackprocessen specifiek op het gebied van het aardsysteem wordt onderzocht door o.a. het NESCC. “Het NESSC (Netherlands Earth System Science Centre) onderscheidt drie typen feedbackmechanismen: fysische feedback tussen de cryosfeer, atmosfeer en oceanen, feedback tussen de atmosfeer en de terrestrische biosfeer, en biochemische feedbacks tussen atmosfeer en oceaan.” (prof. dr. Michiel van den Broeke; nessc.nl/nl).
Ik beweer: dat kan niet het hele verhaal zijn t.a.v. feedbackprincipes. Ruimer dan dat (inter-systemisch verstrengeld met het aardsysteem), kan je onderling gerelateerde feedbackmechanismen bekijken tussen fysisch/biotische feedback en menselijke (systemen- en individu-)* feedback. Wat die menselijke (systemen en individu-) feedback betreft zal je daarin moeten meenemen alle onderling samenhangende mensenaspecten, zoals: het psychische; het analytische; het historische; het talige; het sociale; het economische; het esthetische; het juridische; het ethische; het geloofsaspect PLUS alle opgetuigde complexe instituties, organisatieverbanden en systeemvormen. Eenmaal opgetuigde instituties en systeemvormen hebben de evolutionaire natuurlijke neiging om in de loop van de geschiedenis complexer te worden. (Dergelijke) complexiteit loopt per definitie meer risico op degradatie en instorting dan primitievere vormen.
Zo is er een brede inter-systemisch verstrengelde feedbacksamenhang vanaf het fysische tot en met het volledig existentiële. Het ‘antropocene overshoot tijdperk’ kenmerkt zich door toenemende spanning op alle inter-systemische fronten en door de overheersing van verstoringen in dezelfde elkaar versterkende richting.
Toenemende, hardnekkige, structurele en uiteindelijk onomkeerbare verstoringen van bestaande orde in fysische en ecosystemen op planetaire schaal betekent (niets anders dan) uiteindelijk toenemende, hardnekkige, structurele en uiteindelijk onomkeerbare spanningen en verstoringen in maatschappelijke zin op planetaire schaal.
Ik beweer: we zijn inmiddels zover overschreden dat deze planetaire systemische overshoot (van fysisch t/m maatschappelijk) nog maar één richting kent, met een duidelijke aanhoudende trend. Het trendpatroon van die richting zou nog iets ten goede bijgesteld kunnen worden, wie weet, die menselijke invloed is er uiteraard nog steeds. Deze invloed is echter niet afhankelijk van moralistische ideeën of van wensdenken, maar van maatschappelijke krachten – waarvan getracht kan worden om ze realistisch te analyseren en te duiden. De verandering van de maatschappelijke krachten vertoont inmiddels dezelfde degraderende richting als de fysisch-biotische krachten omdat deze meer en meer trans-systemisch met elkaar verstrengeld zijn geraakt in het huidige ‘antropocene overshoottijdperk’, namelijk door die overshoot op alle inter-systemische fronten van fysisch tot en met maatschappelijk. Waardoor dit mensentijdperk zich onderscheid van eerdere mensentijdperken.
Over dit soort analyses en duidingen kan vervolgens weer getwist worden – des mensen eigen. Ik beweer op basis van trans-systemische onderbouwing: inmiddels is de planetaire overshoot zover gevorderd dat deze duidelijk overmachtig is over maakbaarheid, beheersingsideeën, wensdenken en twistgesprekken.
Over het onlangs verschenen rapport van Lenton en Powell lees ik op CarbonBrief. Zij zeggen: “De aarde bevindt zich op een “rampzalig traject” en er is “geen adequaat mondiaal bestuur” om het hoofd te bieden aan de omvang van de dreigingen die uitgaan van klimaatomslagpunten.” Echter, aan het eind schetsen Lenton en Powell een beeld alsof de sociale kantelpunten toch nog tegengesteld zouden kunnen zijn aan de klima-bio-kantelpunten. Dan vraag ik mij af: hoe dan? Ik zie bij hen een onderbouwing in de zin van: dat is zo omdat dat de enige mogelijkheid is om het tij nog te keren. Daar zit voor mij een innerlijke tegenstrijdigheid in, een wensdenken en een cirkelredenering.
* De innige relatie tussen menselijk individu- en menselijke systemenfeedback moge duidelijk zijn als we kijken naar het verschuivende sentiment en haar gevolgen voor politiek, rechtsstaat en praktisch bestuurlijk vermogen.
LikeLike
Jaap,
je herhaalt jezelf met te stellen dat ‘we’ globaal in een nieuwe fase zitten. So what’s new want dat weten we hier allemaal wel, ook dank zij jouw bijdragen.
Wat mij interesseert is: vanwaar de herhaling. Bezorgdheid? Missionaris-drift? Overtuiging van eigen gelijk? Plezier in discussie? Alle vier? Misschien nog een vijfde motief?
Zelf ben ik in verwarring over ‘de toestand in de wereld’ en ben skeptisch over wetenschappelijke verklaringen van die toestand en duidingen (inclusief de mijne) van die verklaringen. Mijn enige ‘houvast’ is dat de natuurwetten de dienst uiitmaken en juridische wetten van homo sapiens er acher aan huppelen.
LikeGeliked door 1 persoon
Hallo Jaap,
Over inlogproblemen: bij mij (Safari op MacOS) heb ik ook gemerkt dat het soms niet lukt om in te loggen. Soms ‘vergeet’ WordPress daarna dat ik al ingelogd ben.
Wat helpt, althans bij mij: in Safari naar het ‘Settings’ menu en dan op de ‘Privacy’ tab het vinkje UITzetten bij ‘Prevent cross-site tracking‘.
Blijkbaar blokkeert Safari anders het delen van de inloggegevens over de WordPress sites. Ben je eenmaal ingelogd en werkt alles weer, dan kan je dat vinkje beter weer AANzetten, vermoed ik. Bij mij moet ik dit periodiek herhalen.
LikeGeliked door 1 persoon
Bob, Jaap
het is wel raar. Bij mij (Firefox op Linux) gaat het doorgaans gladjes. Af en toe heeft mijn inlog vertraging totdat die door Hans uit de spamfilter wordt gevist. Ik ben allesbehalve ingevoerd op dit gebied maar mijn water zegt dat de spam-filtering niet helemaal o.k. is. Of kan zijn?
LikeLike
Goff,
je zegt “wat mij interesseert is: vanwaar die herhaling. …” Nou, je psychologische duiding, daar is niets mis mee. Maar inhoudelijk interesseert de kwestie je geen reet. Ik heb stellig gereageerd naar Lennart toe, en als ik dat doe moet ik dat naar hem toe ook onderbouwen. Jij vroeg steeds opnieuw: ‘so wat’s new?’ daar reageer ik vervolgens op door onderbouwing. Vervolgens wissel je nogal van stemming in je reacties. Hans zijn niet onterechte element in de discussie, daar reageer ik ook op door verdere onderbouwing. Dat het een voortschrijdend debat is in ‘open discussie’, dat ontgaat je kennelijk.
Dus: hou het inhoudelijk of zoek anders een ander restaurant waar je op je persoonlijke wensen en wenken kan worden bediend.
LikeLike
Jaap, je eindigt je laatste reactie met:
“[A]an het eind schetsen Lenton en Powell een beeld alsof de sociale kantelpunten toch nog tegengesteld zouden kunnen zijn aan de klima-bio-kantelpunten. Dan vraag ik mij af: hoe dan? Ik zie bij hen een onderbouwing in de zin van: dat is zo omdat dat de enige mogelijkheid is om het tij nog te keren. Daar zit voor mij een innerlijke tegenstrijdigheid in, een wensdenken en een cirkelredenering.”
Ik lees hun schets net iets anders; volgens mij maken ze de inschatting dat:
– INDIEN voldoende mensen het tij nog willen keren en daarom keuzes maken die via sociale kantelpunten de (onzekere cq onbekende) kans daarop zouden kunnen vergroten;
– DAN zal blijken of die keuzes en sociale kantelpunten wel of niet sterk genoeg zijn om het tij van de (eveneens onzekere cq onbekende) kans op een cascade van destructieve klima-bio-kantelpunten nog in meer of mindere mate te keren.
Dat lijkt mij geen wensdenken, maar een inschatting die zo (beperkt) realistisch is als in deze onzekere en complexe situatie mogelijk is. Dat jij blijkbaar per se wilt concluderen dat de kans op een nog kerend tij nul is, lijkt mij een vorm van doemdenken. De meer agnostische positie van Goff lijkt me dan realistischer.
Wellicht doorzie jij de complexiteit beter dan anderen en zullen de toekomstige ontwikkelingen je inzicht bevestigen. Of misschien kan jouw stelligheid in deze tot een self-fulfilling prophesy leiden, als te veel mensen daarin mee zouden gaan. In dat opzicht zit er m.i. wel degelijk ook een morele kant aan je redenering en de denkfout ik daarin nog steeds meen te zien.
LikeLike
Nog in aanvulling op het voorgaande: dat het tij misschien nog enigszins te keren valt, betekent ook dat we rekening moeten houden met de aanzienlijke kans dat dit niet meer het geval is. Daarom is het goed te benadrukken dat naast inzet op het versterken van de potentie van sociale kantelpunten ook voldoende inzet nodig/wenselijk is op het versterken van sociale veerkracht ofwel resilience. Zie bv ook dit stuk van Richard Heinberg over wicked problems waarvoor geen simpele oplossingen bestaan, zoals Goff op dit blog jaren geleden al uitgebreid betoogde: https://www.resilience.org/stories/2023-12-07/something-wicked-this-way-comes/
LikeLike
Jaap,
jawel hoor, de kwestie en de voortschrijdende gedachtenwisseling interesseert me in hoge mate.
Daarom liet ik je drie dingen weten: 1) dat ik persoonlijk in verwarring ben over ‘de toestand in de wereld’ en 3) dat ik in mijn verwarring ‘houvast’ heb aan de naruurwetten en mijn overtuiging dat menselijke wetten/afspraken daar achteraan huppelen. En 2) dat ik overwegingen (van jou, van Lennart, van mij) over ‘de toestand in de wereld’ met skepsis onder ogen zie.
Vandaar mijn vraag van man tot man wat de reden is dat je herhaaldelijk hamert op iets wat we hier mede dankzij jou allemaal al weten. Dus ik herhaal mijn vraag aan jou die je nog niet beantwoord hebt: vanwaar de herhaling. Bezorgdheid? Missionaris-drift? Overtuiging van eigen gelijk? Plezier in discussie? Alle vier? Misschien nog een vijfde motief? Laat je antwoord op mijn vraag maar weten als het je schikt.
LikeLike
Jaap,
Ik sluit me aan bij Goff. Ik begrijp ook niet goed wat je precies duidelijk probeert te maken met de herhaling van enkele punten die we helemaal niet bestrijden. Zoals ik al eerder zei, ergens lijkt er een misverstand te zitten, waar ik mijn vinger niet op kan leggen.
Dat wij, mensen, onderdeel zijn van het bijzonder complexe aardsysteem staat wat mij betreft niet ter discussie. Dat we een grote stempel op dat systeem drukken, waar we tegelijkertijd ook van afhankelijk zijn, ook niet. Je zou er nog aan toe kunnen voegen dat de mensheid zelf ook weer een complex systeem is; een van de complexe subsystemen van het complexe aardsysteem. In dat ingewikkelde geheel zijn op allerlei niveaus kantelpunten denkbaar, ook dat is evident.
Vanwege die enorme complexiteit lijkt het me overmoedig om te menen dat je de toekomst van het hele systeem met grote stelligheid kunt voorspellen. Het overschrijden van kantelpunten in het systeem kan catastrofaal uitpakken, maar het subsysteem ‘mensheid’ zou ook een kantelpunt kunnen bereiken dat tot ingrijpend ander gedrag leidt. (Misschien wijst alle onrust en politieke wispelturigheid in de huidige wereld daar zelfs wel op. Volgens de systeemtheorie zijn grote schommelingen in een complex systeem een aanwijzing dat het een kantelpunt nadert.)
De afloop hoeft ook niet noodzakelijk een van de twee uitersten te zijn: het komt allemaal goed of de totale ondergang van de menselijke beschaving. Het meest waarschijnlijke lijkt me dat we ergens tussen die twee uitkomen.
LikeLike
Goff,
Ik ben blij te horen dat het je in hoge mate interesseert. Je zegt: “1) dat ik persoonlijk in verwarring ben over ‘de toestand in de wereld’ en 3) dat ik in mijn verwarring ‘houvast’ heb aan de natuurwetten en mijn overtuiging dat menselijke wetten/afspraken daar achteraan huppelen.”
Bruno Latour, filosoof, kijkt daar anders tegenaan, meer inter-systemisch zou ik zeggen: “… mensen denken nog in het oude onderscheid ‘nature-nurture’. Die concepten kun je niet meer gebruiken.” Dat inter-systemische heb ik getracht te onderbouwen.
LikeLike
Hans je zegt:
“… om te menen dat je de toekomst van het hele systeem met grote stelligheid kunt voorspellen.”
Daar zit een misverstand. Ik doe beweringen, inderdaad, en stelligheid kan naar mijn mening de standpunten duidelijker maken in debat. Maar je zegt dat je niet de vinger kunt leggen op: “wat je precies duidelijk probeert te maken met de herhaling van enkele punten die we helemaal niet bestrijden.” Dat klopt niet want ik heb mijn standpunten niet zo zeer herhaald, als wel onderbouwd zoals ik dat voordien nog niet had gedaan.
Jij bestrijdt die standpunten en onderbouwing wel degelijk. Nou, dat kan. Ik beweer: ‘De verandering van de maatschappelijke krachten vertoont inmiddels dezelfde degraderende richting als de fysisch-biotische krachten.’ Ik volg daarin (onder andere) mede de mening van Bruno Latour dat je feitelijk geen onderscheid meer kan maken tussen nature en nurture. Dat is wat ik bedoel met het inter-systemische.
Jij beweert dat de nurture-kantelpunten toch nog de andere kant kunnen oprollen als de nature-kantelpunten. Wie weet. Maar je ziet kennelijk nog niet voldoende overshoot (waarvan ik beweer dat we dat overshoot-kantelpunt al gepasseerd zijn, gezien de inter-systemische verstrengeling (dus) ook op het nurture terrein.)
We hebben gelukkig dus wel een duidelijk verschil van mening. (Een verschil van mening is uiteraard niet leuk daar waar deze onduidelijk is.) Waar we het uiteraard over kunnen hebben. Misschien dat je nu iets met je vinger kan?
LikeLike
Lennart, je zegt: “– INDIEN voldoende mensen het tij nog willen keren en daarom keuzes maken die via sociale kantelpunten de (onzekere cq onbekende) kans daarop zouden kunnen vergroten;
– DAN … “
Dat is dus een voorwaardelijkheid. Jij mag onderbouwen waar ‘m de geloofwaardigheid van dat voorwaardelijke ‘INDIEN’ in kan zitten. Ik neem stelling ten behoeve van dit debat. Daarbij heb ik getracht mijn standpunten te onderbouwen. Jij mag het tegenovergestelde standpunt innemen, maar dan nodig ik je uit om ook (eens) met een onderbouwing daarvan te komen, anders dan ‘inschatting van een voorwaardelijkheid.’
Wat ik bestrijd zijn je opmerkingen: “Dat jij blijkbaar per se wilt concluderen dat de kans op een nog kerend tij nul is, lijkt mij een vorm van doemdenken. “ Nee, ik heb mijn standpunten naar mijn mening realistisch getracht te onderbouwen. Dat is geen doemdenken, of toon dat anders aan.
“Of misschien kan jouw stelligheid in deze tot een self-fulfilling prophesy leiden, als te veel mensen daarin mee zouden gaan. In dat opzicht zit er m.i. wel degelijk ook een morele kant aan je redenering en de denkfout ik daarin nog steeds meen te zien.”
Aha, dat zit er bij jou dus achter: angst voor een self-fulfilling prophesy. Alsof ‘het goede’ afhankelijk is van hoop. Ik denk dat de werkelijkheid zichzelf wel bewijst. Maar dat we allemaal verwarring voelen en proberen daar onze eigen draai aan te geven. Bruno Latour zegt daarover: “We weten helemaal niet wat we moeten doen. We kunnen verkennen, we kunnen leren, maar we weten het niet. Ik zou niet willen zeggen dat we weten wat we moeten doen en dat het aan de politici ligt die niet handelen. De politici handelen niet, dat is waar, maar wij doen het ook niet.”
Mijn stelligheid zit ‘m in dit debat, waarin ik inderdaad stellige bewoordingen gebruik. Stellingen. Dat je daar een moreel gevoel bij hebt laat ik aan jou. Hoe kunnen mensen ingaan tegen de realiteit? Wie ben ik tegenover die 70.000 mensen in Dubai? Toon s.v.p. mijn denkfout aan.
LikeLike
Jaap,
‘Jij beweert dat de nurture-kantelpunten toch nog de andere kant kunnen oprollen als de nature-kantelpunten. ‘
Nee, dat heb ik nergens beweerd. En ook nergens bedoeld te zeggen. Ik zie namelijk niet in hoe je zou kunnen spreken van nature- of nurture-kantelpunten. Bij kantelpunten in het complexe subsysteem ‘mensheid’ zullen beide een rol spelen. Dat is nou precies de crux van een complex systeem: de interactie van allerlei factoren.
(Overigens vraag ik me af of hier niet een nieuw misverstand dreigt. ‘Nature/nurture’ wordt meestal gebruikt om onderscheid te maken tussen aangeboren en aangeleerd gedrag. Ik weet niet zeker of jij het ook zo bedoelt.)
Verder is het zo dat kantelpunten lastig voorspelbaar zijn. Dat geldt zeker voor maatschappelijke kantelpunten, omdat daar nog niet zoveel over bekend is. Ik sluit vooralsnog niet uit dat we in staat zijn om als maatschappij voldoende te veranderen om het ergste te voorkomen. Al begrijp ik je pessimisme wel, kijkend naar de huidige toestand in de wereld.
LikeLike
Jaap,
We hebben deze discussie al eerder gevoerd en hoeven die wat mij betreft niet nog eens over te doen. Ik denk dat we te weinig met zekerheid weten om uit te sluiten dat mensen het tij misschien nog kunnen keren. Jij denkt dat je genoeg weet om dat wel met een zekere stelligheid uit te kunnen sluiten.
Daarbij ga je er blijkbaar vanuit dat toekomstige menselijke keuzes grotendeels vastliggen en dat mensen dus geen beslissende invloed (meer) kunnen uitoefenen op die toekomst. Dat lijken me allebei aannames die waar zouden kunnen blijken te zijn, maar ook onwaar.
Of de aannames waar of onwaar zullen blijken, kunnen we alleen ontdekken door te kijken wat er gebeurt als we proberen het tij nog te keren. Als we dat niet proberen dan zou sprake kunnen zijn van een self-fulfilling prophesy. Moreel gezien komt dat in mijn ogen neer op een vorm van nalatigheid.
Kort door de bocht concludeer ik vooralsnog dat jouw positie meer aan de kant van een auteur als Richard Heinberg lijkt te liggen, en die van mij meer aan de kant van auteurs als Tim Lenton en Marten Scheffer.
We zullen gaan zien of de mensen die proberen het tij nog te keren voldoende mensen mee kunnen krijgen om enigszins succesvol te zijn. Begrijp ik goed dat we daarbij niet (meer?) op jou hoeven rekenen? Of zie je nog wel mogelijkheden om het leed in ieder geval nog zoveel mogelijk te verzachten?
LikeLike
Jaap,
ik breek effe bij je in met (epistemo)logisch gereedschap.
Jij onderbouwt je stelling in het debat niet. Dat kan ook niet want het is je vòòronderstelling. Namelijk dat de mogelijkheid van kantelpunt-ten-goede in subsysteem ‘mensheid’ uitgesloten is. Daar weet jij niets van, net als niemand van ons, en de systeemtheorie al helemaal niet. Wat je doet is herhalen van die vooronderstelling.
Je verwart in dit debat (logisch gezien) de meta-analytische concepten van systeemtheorie met de zich ontwikkelende werkelijkheid. Kan gebeuren, de verwarring overkomt mij ook wel eens. En het kan zo maar zijn dat de systeem-theorie over -tig jaar doorgaat voor een wetenschappelijk modedingetje van de 20e eeuw.
Ofschoon je, zoals ik en Lennart en Hans, reden hebt om meer of minder te somberen over de feitelijke gang van zaken in de mensenwereld is dat geen reden om de mogelijkheid uit te sluiten dat… En daarmee kom ik terug op de vraag 8 december 2023 om 13:22 die ik je van man tot man stelde en die je nog steeds niet beantwoord hebt.
LikeLike
P.s. Jaap: de vraag van Lennart aan jou is relevant: “…zie je nog wel mogelijkheden om het leed in ieder geval nog zoveel mogelijk te verzachten?”
LikeLike
Jaap,
en nog effe drie punten op de i:
– ‘Systeemtheorie’ is een wetenschapstheoretische verzamelnaam, een contanerbegrip voor een grote diversiteit van praktijken in allerlei academische (inter)disciplines en denktanks.
– Wetenschaps*historisch* gezien is het een paradima in de strikt technische betekenis van T. Kuhn.
– Wetenschaps*methodologisch* heeft dat begrip geen andere betekenis dan dat alles met alles verbonden is, wat de bestaansreden is van de roemruchte onzekerheidsmarges in elk klimatologisch en socio-economische onderzoek.
Het punt, beste Jaap, is dit: het concept ‘kantelpunten’ hebben we te danken aan de systeemtheorie (zie boven wat ik daarmee bedoel). De systeemtheorie zegt echter helemaal niets over onmogelijkheid van specifieke kantelpunten in een deel-systemen zoals ‘homo sapiens’. Toch beweer jij dat – met beroep op ‘systeemtheorie’.
Ik snap wel dat je het op wilt stellen maar dan moet je het wat mij betreft wel het achterste van je tong laten zien en je niet verschuilen achter drogredeneringen over ‘systeemtheorie’. Trap ik niet in.
LikeLike
Goff,
Ik ben het met je eens dat systeemtheorie een verzamelnaam is, die afhankelijk van de context anders geïnterpreteerd kan worden.
In de context van deze discussie gaat het dan over de wetenschappelijke kennis over complexe systemen. Die kennis heeft wel wat meer om het lijf dan alleen maar het besef dat ‘alles met alles verbonden is’. Manabe, Hasselmann en Parisi hebben niet voor niets de Nobelprijs gekregen voor hun onderzoek op dit terrein.
Wel is het zo dat die kennis meestal niet los toepasbaar is. Hij moet gecombineerd worden met inhoudelijke kennis over de werking van het systeem. Op basis daarvan kunnen mogelijke kantelpunten worden aangewezen.
Dat er maatschappelijke kantelpunten bestaan lijkt me vrij goed aantoonbaar, op basis van de geschiedenis. De val van het communisme in het Oostblok, bijvoorbeeld. Of, op een ander niveau, de Tweede Wereldoorlog. Of de industriële revolutie.
LikeLike
Lennart, je zegt: “Jij denkt dat je genoeg weet om dat wel met een zekere stelligheid uit te kunnen sluiten.”
Ik denk dat je niet moet vergeten de lange evolutionaire ontwikkeling (inclusief ons miljoenen jaren oude reptielenbrein, die volgens mij behoorlijk bepalend is) waardoor de menselijke natuur zo in elkaar steekt als dat ie in elkaar steekt, en dat we gekomen zijn waar we nu zijn. Dat gaat om iets anders dan voorzichtige (bèta)wetenschapsbenaderingen, die keurig van toepassing zijn op specifiek gebied. En op andere terreinen logischerwijs tekort schiet. Nee, ik weet niet genoeg en ja, die zekere stelligheid breng ik in t.b.v. duidelijke posities in dit debat.
Waar het om gaat is de uiterste consequentie van een (filosofisch-evolutionaire) gedachtenlijn. Daar kom ik op terug om een poging te doen om dat aannemelijk te maken. (daar heeft Goff gelijk in, met ‘vooronderstelling’.
En door dat te trachten bestrijd ik dat ik bezig ben met toevoegen of verzachten van leed. Dat slaat echt nergens op. Wil jij jezelf de eer toedichten dat je met je standpunt bezig bent om leed te verzachten? Het innemen van een standpunt is geheel iets anders dan persoonlijk gedrag op het gebied van FF. Heb jij tot nu toe voldoende morele tegenkracht gezien in de praktijk? (deze opmerking geldt ook voor Goff 10-12 : 13.30 – ik ben moeder Theresa niet). Ik zie wel THEORETISCHE mogelijkheden: NU radicaal stoppen met FF. Maar dan vervallen we, vermoed ik, weer in ander leed. Dit maakt ook dat ‘we’ volgens mij behoorlijk klem zitten.
LikeLike
Goff, om op je laatste zin terug te komen, je eerdere psychologische analyse (in vragen gesteld) daar is niets mis mee.
Elk standpunt is gebaseerd op vooronderstellingen, dus ook die van mij. Je zegt terecht: jij onderbouwt je stelling in het debat niet. Dat kan ook niet want het is je vòòronderstelling. Ja, ik werk met een vooronderstelling maar die is anders dan wat jij zegt, (dat voor mij): “de mogelijkheid van kantelpunt-ten-goede in subsysteem ‘mensheid’ uitgesloten is”. Zo zou ik het niet willen benoemen. Het gaat om de uiterste consequentie van een redenering. Het is aan mij om die redenering proberen aannemelijk te maken. Op basis van evolutionair gedachtengoed – daarvan zal jij zeker de kracht niet ontkennen als Darwinistisch evolutionist. Ik kom er op terug.
LikeLike
Jaap,
Je hebt het nu over: ‘ons miljoenen jaren oude reptielenbrein, die volgens mij behoorlijk bepalend is’. Terwijl je eerder nog beargumenteerde dat het onderscheid tussen nature en nurture feitelijk niet (meer) te maken is. Spreek je jezelf dan niet tegen?
LikeLike
Hans, ik bedoel inderdaad het complexe totaal systeem wat ik dan nu benoemen wil als ‘intersystemische natuur-cultuur verstrengeling’. Excuus voor de verwarring. Het ERGSTE voorkomen, ja, daar ben ik het niet mee oneens. Daar zijn ‘we’ mee bezig. Maar op een manier die voor mij nog niet erg vertrouwenwekkend is. Die manier kennen we als energietransitie. Het geluk van energietransitie is dat we die technologische mogelijkheid, in hoe geringe mate ook, tegenwoordig toch hebben, dankzij de wetenschappelijke kennis. Ik bedoel: in het jaar 1500 n.Chr. had men die kennis niet.
Een vraag, ook voor Goff en Lennart, verbeeld je: stel nou dat de mensheid in het jaar 1500 n.Chr. de 8 miljard al was gepasseerd, met vooruitzicht op minstens 10 miljard enkele decennia later. Hoe zou dan, met de leefwijze, de kennis en technologie van toen, het CO2 verloop zijn geweest? En van andere vervuiling? En de (kwantitatieve) veranderingen van het landgebruik t.b.v. landbouw en het gevolg daarvan voor ontbossing etc.? Maakte men toen gebruik van duurzame energie?
Jij bent van de (bèta)wetenschappelijke benadering, met alle voorzichtigheid van dien. Er zijn echter ook andere invalshoeken mogelijk. Het moment van kantelpunten is lastig te voorspellen, toch zal het er niet over oneens zijn dat als we een bepaalde temperatuurgrens (en andere grenzen op eco-gebied) overschrijden, dat een kantelpunt onontkoombaar is, zonder nog een statische onzekerheidsmarge in te hoeven bouwen.
Ik kom nog terug op het trachten onderbouwen van een filosofisch-evolutionaire benadering, waarbij het mijn stelling is dat we 1 kantelpunt gepasseerd zijn en dat dat in die lange evolutionaire wetmatige trendmatigheid besloten ligt.
Daarop kan dan geschoten worden – en er zullen vast gaten in te schieten zijn.
(en ik hoop toch wel dat ook Lennart inziet dat je beter ‘stellingen in debat’ en ‘stelligheid met morele oordelen daarover’ van elkaar moet scheiden. By the way: ik vlieg niet, al 15 jaren niet meer, onze auto (gezamenlijk gebruik) ‘doet zo’n 4000 km per jaar, ik gebruik 60 kuub gas per jaar, 18 graden in huis maakt mij niet uit, ik sta in mijn omgeving bekend als klimaatminimalist. Dus hou es op met mij (of wie dan ook) op die manier moralistisch de maat te nemen. Wat is de kracht van jouw eventuele activisme in het echte krachtenveld van de harde realiteit? Als we met elkaar maar voldoende demonstreren, dan komt het wel goed? Kijk je wel realistisch om je heen wat er in de wereld gebeurd? Je merkt dat ik een tikkie pist-off ben, Lennart!!)
LikeLike
Nee Hans, ik heb het toch over wat ik noem ‘inter-systemisch NIET VAN ELKAAR te onderscheiden natuur-cultuurverstrengeling’? Evolutionaire patronen zijn daarin bepalend, lijkt mij. Ik kom er op terug.
LikeLike
Jaap,
Het overschrijden van een kantelpunt betekent niet per definitie het einde van de menselijke beschaving. In mijn ogen ga je daar erg kort door de bocht. Kantelpunten heb je in allerlei soorten en maten. En we hebben ook het vermogen om ons aan te passen aan veranderende omstandigheden. Het overschrijden van een fysiek kantelpunt in het aardsysteem zou misschien wel tot een politiek-maatschappelijk kantelpunt kunnen leiden: het besef dat samenwerking op planetaire schaal de enige optie is.
Het overschrijden van een enkel fysiek kantelpunt hoeft dus niet te betekenen dat de situatie totaal onbeheersbaar wordt. Dat risico wordt natuurlijk wel groter naarmate we meer kantelpunten passeren.
LikeLike
Hans, Goff en Lennart, ik wil de stelling die ik eerder heb aangeroerd verdedigen in dit debat: 1 zeer bepalend kantelpunt zijn we al gepasseerd in onze eeuwenlange overshoot-ontwikkeling.
Vooraf wil ik stellen dat het structurele overshoot-probleem geen (bèta)wetenschappelijke vraag is, geen politieke vraag, geen technologische vraag, geen ethische vraag: het zijn al deze vragen tegelijk. We verschuiven naar een andere grond, daarover hebben we het gehad in onze ‘antropoceen-discussie’.
De overshoot kwam duidelijk op de agenda in 1972 (Club van Rome), maar dat kon alleen doordat die overshoot natuurlijk allang gaande was. Op details zat de Club misschien tijdelijk mis, maar het principe, dat nadien weer uit de belangstelling was weggezakt, is nog steeds hetzelfde. In 1962 verscheen het boek van Rachel Carson (Silent Spring). Dat boek kon alleen verschijnen doordat de milieu-overshoot op dat gebied natuurlijk al veel langer gaande was. Enkele eeuwen eerder was het Malthus die het overshootprincipe doordacht, ook hij zat mis op de details, althans tijdelijk, maar het principe als zodanig is uiteraard nog steeds geldig. De overshoottrend ‘zit’ DUS al eeuwenlang in de inter-systemische natuur-cultuur ontwikkeling. Dat feit op zichzelf suggereert al dat het inter-systemische natuur-cultuur overshootkantelpunt eigenlijk al gepasseerd is. We HADDEN het misschien eerder onder controle kunnen krijgen, maar dat is niet gebeurd, en dat gegeven kunnen we maar beter proberen te duiden dan er moralistisch naar te kijken. De huidige stand en ontwikkeling maakt duidelijk dat er dingen gegaan zijn zoals ze gegaan zijn en dat we nu steeds minder mogelijkheden (manoeuvreerruimte) hebben. Hoe hebben we ons in deze situatie gemanoeuvreerd? Dat is wat ik probeer. Meer dan een probeersel is het niet, maar ik hoop toch een bepaalde aannemelijkheid aan te tonen. Inderdaad ook door stellig te zijn.
De overshoot op fysisch gebied kan gemeten worden, die op eco-biologisch gebied kan ook in aantallen worden uitgedrukt. De overshoot op nurture/culture gebied is niet zozeer een kwestie van meting, eerder een kwestie van herkenning, erkenning, aannemelijk maken, aantonen, duiding en analyse. Dit laatste overstijgt DUS de bètawetenschappelijke benadering met zijn terecht voorzichtige wiskundig/statistische zorgvuldige methodes op MEETBAAR terrein. De overshoottrends in al deze (meetbare en minder meetbare) domeinen wijzen allen in dezelfde (negatieve) richting, al decennia lang, hardnekkig en structureel. Dat hardnekkige, structurele is niet zonder betekenis.
Valt het nog te ontkennen dat de trends in het (cultuur)maatschappelijke domein net zo verslechteren als die in het natuurdomein (theoretisch te onderscheiden in fysisch- en eco-)? Valt het nog te ontkennen dat het juist de inter-systemische verstrengeling is waardoor die trends dezelfde kant op gaan?
Daarbij nog opgemerkt: over de nabije toekomst kunnen we het wel eens zijn wat betreft die trends, vermoed ik. Die zetten zich voorlopig voort, in ieder geval op fysisch- en ecogebied, daar is de wetenschap wel duidelijk over. Dit impliceert: over 6 jaar zullen we er slechter voor staan dan nu. Deze onomkeerbaarheid op deze tijdschaal versterkt het idee dat een bepaald kantelpunt in feite al achter ons ligt.
– Het ligt in de evolutionaire aard van homo sapiens om exponentieel te reproduceren, geografisch uit te breiden en alle beschikbare bronnen te verbruiken. En zodra een beschaving meer begint te verbruiken dan wat op natuurlijke wijze wordt geregenereerd is ineenstorting slechts een kwestie van tijd. Evolutionair (d.w.z. in miljoenen jaren ontwikkeld gedrag wanneer we onze voorouders – ofwel ons primaire, primitieve, instinctieve brein -, meenemen) is niet zonder betekenis. Zo gezien ligt het kantelpunt al achter ons.
– Het is de menselijke natuur (wederom op evolutionaire schaal te bezien) om onze exploitatie van onze leefomgeving te intensiveren. Zo gezien ligt het kantelpunt al achter ons.
– H. Sapiens’ aangeboren expansionistische neigingen (op evoluitionaire schaal gezien) zijn inmiddels onaangepast geworden door structurele exogene dissipatie. De planeet aarde ‘leeft daardoor in structurele schuld en tekorten’ t.a.v. wat zij de huidige levensvormen kan bieden. Zo gezien ligt het kantelpunt al achter ons.
– Homo sapiens is geëvolueerd (wederom de evolutionaire tijdschaal in acht nemend) om zich exponentieel voort te planten, geografisch uit te breiden en alle beschikbare bronnen te consumeren. Zo gezien ligt het kantelpunt al achter ons.
– Er ligt geen echte remedie in het verschiet. CCS? Nee, geen schaalgrootte. Geo-engineering? Onoverzienbare risico’s. Actie voeren? (Lennart mag het zeggen). Nog andere suggesties? Zo gezien ligt het kantelpunt al achter ons.
– De menselijke natuur en onze bestuursmethoden blijken niet in staat de wereld te redden. Zo gezien ligt het kantelpunt al achter ons.
Nogmaals: het zijn beweringen in dit debat. Schiet er gaten in graag.
LikeLike
Jaap,
Ik hou het kort. Als je naar de lange termijn kijkt, is de vooruitgang die we als mensheid hebben geboekt altijd gegaan op de manier van de processie van Echternach: drie stappen vooruit, twee achteruit. Dat het hoog tijd wordt voor weer wat stappen vooruit is waar.
Naarmate het langer duurt tot we die stappen vooruit zetten, zullen de problemen groter worden. Maar dat betekent nog steeds niet dat een verandering van koers onmogelijk is.
LikeLike
Jaap,
Om met je irritatie te beginnen: het gaat mij er niet om jou persoonlijk de morele maat te nemen, maar wel om eventuele morele implicaties (hoe klein of groot ook) van je stellingname en onderbouwing daarvan te onderzoeken. Voor zover ik je stelling met onderbouwing nu begrijp, komt die neer op een vorm van doemdenken, of dat nu “for the sake of argument” is of niet.
Als jouw redenering breed gevolgd zou worden, en als er in tegenstelling tot jouw overtuiging wel degelijk nog een realistische kans is om via sociale kantelpunten het tij nog te keren, dan zou die kans o.b.v. jouw redenering wellicht niet gegrepen worden omdat te veel mensen daar de zin niet van zouden inzien. Zolang we niet zeker weten of die kans nog bestaat, lijkt het me moreel niet handig om die kans bij voorbaat uit te sluiten.
In mijn visie is sociale verandering enerzijds het gevolg van externe evolutionaire ontwikkelingen waar mensen zelf niet direct invloed op hebben, en anderzijds van keuzes van vele mensen (mede) in reactie op die ontwikkelingen, ieder voor zich en in onderlinge wisselwerking meer of minder invloedrijk, bij elkaar opgeteld bepalend voor de collectieve menselijke reactie op de externe ontwikkeling, en daarmee mogelijk meer of minder van invloed op die ontwikkeling.
Over de hele wereld zijn er mensen die met meer of minder succes proberen het tij nog zoveel mogelijk te keren: soms door te demonstreren (met of zonder burgerlijke ongehoorzaamheid), soms door rechtszaken aan te spannen of te steunen, soms door mensen te helpen bij het verduurzamen van hun woning, en/of door te werken aan verboden op fossiele reclame, en/of door hun persoonlijke consumptiegedrag aan te passen, en/of door nog talloze andere mogelijke manieren, van bloggen, tot twitteren, tot fundamenteel wetenschappelijk onderzoek, tot politieke lobby, het plaatsen van windmolens op zee, aanboren van geothermie, uitfaseren van kolencentrales, etc.
In mijn ogen zijn dit allemaal belangrijke bijdragen aan het beperken van toekomstige schade en het vergroten van de kans dat via sociale kantelpunten de negatieve spiraal van fysisch-ecologische kantelpunten nog zoveel mogelijk gekeerd kan worden en hopelijk nog omgezet in een positieve spiraal. Dat jij daar o.b.v. je persoonlijke inschatting geen kans meer voor ziet, is jouw keus, maar geen keus die mij gebaseerd lijkt op een voldoende onderbouwde redenering.
Voor de maatschappelijke discussie die op allerlei meer en minder invloedrijke plekken gevoerd wordt, is het m.i. relevant om dat juist ook hier op te merken. Dit is immers een blog dat begonnen is om klimaatwetenschap te communiceren en klimaatontkenning c.q. pseudo-klimaatscepsis tegen te gaan. Daarbij dient de best beschikbare wetenschap uitgangspunt zijn en behoren redeneringen zo goed mogelijk onderbouwd te worden. De deelnemers aan dit blog kunnen elkaar daarbij helpen door het voeren van een constructief-kritische dialoog, zoals wij die wat mij betreft proberen te voeren. Misschien kan dat je irritatie over mijn eerdere reactie wat verzachten?
LikeLike
Jaap,
o.k. je erkent na een hoop duwen en trekken dat je je (vooronder)stelling niet onderbouwt, omdat je het niet kunt. Nu gooi je het over de boeg: “Nogmaals: het zijn beweringen in dit debat. Schiet er gaten in graag.” Mijn commentaar: Op hoeveel meer gaten wil je nog gewezen worden?
Vervolgens laat je weten “Het gaat om de uiterste consequentie van een [de jouwe dus] redenering.” Mijn commentaar: je redeneert niet maar herhaalt een vooronderstelling die je ook naar eigen zeggen niet onderbouwt en niet onderbouwen kunt. De uiterste consequentie daarvan is dat je weer bij de vooronderstelling uitkomt. Gaap. So what’s new?
LikeLike
Jaap,
Het probleem in je redenering blijft m.i. dat je bijna uitsluitend focust op de fysisch-ecologische kant en de sociaal-politieke kant grotendeels negeert, terwijl juist die sociaal-politieke kant de afgelopen eeuwen mede-bepalend is geweest voor de “grote versnelling”, zoals Will Steffen e.a. dat genoemd hebben.
Misschien vergis ik me, maar er zijn ook mensen die zich vooral op die sociaal-politieke kant focussen en dan een m.i. even voorbarige conclusie trekken, zoals bv Ray Kurzweil die denkt dat een “singulariteit” nabij/onvermijdelijk zou zijn. Wellicht heeft ook hij gelijk, net zoals jij mogelijk gelijk hebt dat het bereiken van zo’n singulariteit vanwege de fysisch-ecologische overshoot al niet meer mogelijk is.
Ik zou niet weten hoe we op dit moment met onze huidige kennis en methoden met enige zekerheid kunnen bepalen welke van deze twee speculaties doorslaggevend zal zijn. Ook prominente onderzoekers op dit gebied lijken dat niet te kunnen bepalen, dus een vrij zware bewijslast op dit vlak lijkt me dan te liggen bij mensen die denken dat ze hier wel vrij stellige uitspraken over kunnen doen.
Je vraagt om ons voor te stellen welke opties er geweest waren als de wereld vijf eeuwen terug al acht miljard mensen had geteld, met de technologie van toen. Die rekensom kan ik zo snel niet maken, maar we kunnen ons wel afvragen welke ontwikkelingen mensen zich in die tijd konden voorstellen voor de periode tot pakweg het jaar 2000. Wie had zich toen het huidige gebruik van kolen, olie en gas kunnen voorstellen? Van de ontwikkeling van kernenergie en kernwapens? Van de Verenigde Staten, de Europese Unie en Verenigde Naties? Van zonnepanelen, computers en mobiele telefoons? Van de huidige mondiale opwarming? Etc, etc. Laat staan voorspellen ipv alleen zich voorstellen?
Je wijst op de Club van Rome in 1972, op Rachel Carson in 1962, op Malthus in de 19e eeuw, en zo verder. Dat we de tendens tot overshoot nog niet onder controle hebben gekregen, kan inderdaad betekenen dat het daarvoor nu al te laat is, maar ook dat we die misschien nog wel (enigszins) onder controle kunnen krijgen als we als (delen van de) mensheid keuzes maken die de kans daarop vergroten. Het IPCC en andere onderzoekers doen daar samen met sociale bewegingen en politieke partijen allerlei constructieve voorstellen voor.
Dat die nog niet (allemaal) breed zijn overgenomen en/of uitgevoerd, wil niet zeggen dat dit bij voorbaat per se onmogelijk is, ondanks de huidige tendens van deels groeiend verzet tegen die voorstellen. Mochten alsnog bepaalde sociale kantelpunten bereikt worden, dan kan die tendens misschien toch nog vrij snel omslaan in een tendens de andere kant op richting veel grotere steun voor en inzet op uitvoering van die constructieve voorstellen.
De uitkomst is ongewis, maar wie niet waagt zal zeker niet winnen. Een groeiend aantal mensen is zich de afgelopen decennia in gaan zetten om de kans op het bereiken van sociale kantelpunten te vergroten. Ik zou jou en iedereen van goede wil graag oproepen om je bij die groeiende groep aan te sluiten, ieder op de manier die het beste bij hem of haar past. Alleen dan zullen we ontdekken in hoeverre jouw of mijn huidige inschatting het meest accuraat is.
Misschien is het te vergelijken met bv de Nederlandse voetbaldames die vorige week ondanks een kleine kans in de laatste paar minuten met een uiterste inspanning toch nog als eerste in hun groep wisten te eindigen?
LikeLike
Jaap,
je vraagt mee te denken over ‘de uiterste consequentie’ van het gedachtenspoor dat je hebt uitgezet met het concept ‘kantelpunt’ als thema/Leitmotiv. Een paar opmerkingen bij wijze van duit in de debatzak.
– 11 december 2023 om 18:01 som je een reeks drempelwaarde-overschrijdingen die tesamen het kantelpunt ‘antropoceen’ vormen. Zo lees/begrijp ik je stelling(name). Goed begrepen, zo?
– Naar mijn smaak en inzicht neigt je gedachtenspoor naar verwarring van overschrijding van drempelwaarde met kantelpunt. Het verschil is dat overschrijding van drempelwaarde is terug te draaien maar kantelpunten niet. Anders gezegd: je bent m.i. nogal kwistig met het systeemtheoretische concept kantelpunt c.q. je rekt het flink op. Full disclosure: als epistemoloog ben ik huiverig/allergisch voor het oprekken van concepten en ik snap dat het gebeurt, ook bij mezelf.
– Links- of rechtsom, in feite gaat het om gevaren en risico’s voor ‘ons’. Ik ben het helemaal met je eens dat gevaarlijke feitelijke drempeloverschrijdingen voor het oprapen liggen. Het punt is wat het risico is van niet-terugkomen op drempeloverschrijding. Mijns inziens is dat het evolutie-theoretische kantelpunt: no way back.
– Om die reden heb ik iets met de metafoor van de fuik om ‘onze’ toestand/positie in de wereld te beschrijven. De mensenwereld is ongewild (en hier&daar ook willens en wetens) in de fuik gezwommen en kan er niet meer uit. Catch 22. Superwicked problem. Het enige wat erop zit is de positie in de fuik onder ogen zien. Wellicht bedoel je dat?
LikeLike
Goff,
wat is jouw ‘duwen en trekken’ anders dan je duistere bezwering: “so what’s new?” En ik heb ook nooit ontkent dat ik uitga van een uiteindelijke vooronderstelling die ik inderdaad niet verder kan onderbouwen. Mijn redeneringen en beweringen, mijn denken dus, zijn daar juist op gebaseerd. En dat kan ook niet anders, want het denken staat niet op zichzelf: het is niet de ‘laatste grond’. Dat zou een vorm van rationalisme zijn: de Rede als laatste grond.
Er ligt per definitie een vooronderstelling, een overtuiging, een geloof ten grondslag aan elk (filosofisch) denken. Die van mij is gebaseerd op het idee van de over-machtige evolutionaire procesmatige wetmatigheden, waaraan elk subject onder-hevig is. Maar daar hebben we het eerder al uitgebreid over gehad.
Je hebt echter nog geen gaten geschoten in mijn redenering en beweringen. Waarop is jouw fuikgedachte gebaseerd? Op welke analyse? Misschien wel op dezelfde als de mijne? (want jij bent ook wel van de evolutionaire wetmatigheden veronderstel ik) – mijn analyse heb ik getracht in redenaties en beweringen te doen en ik constateer: jij nog niet, anders dan FF.
Die fuikgedachte van jou (gebaseerd op niet meer dan FF?) is toch een uiterste consequentie? Of niet dan?
LikeLike
Lennart,
Ik focus me juist niet op ‘bijna uitsluitend fysisch-ecologisch’. Ik zeg dat ‘fysisch-ecologisch’ (natuur) en ‘sociaal-maatschappelijk’ (cultuur), weliswaar te onderscheiden, maar in concreto niet meer te scheiden zijn in het huidige tijdperk. Want ik zie elkaar wederzijds versterkende trends op die onderling verstrengelde gebieden. Daarbij hoef ik alleen maar te verwijzen naar het huidige COP-gedoe. (Waarvan ik op dit moment overigens nog niet de uiteindelijke uitkomst weet, dus misschien valt het nog mee).
Trouwens: mijn irritatie is verzacht, waarvoor dank.
Verder verwijs ik naar mijn reactie aan Goff. Ik zie kracht in de evolutionaire procesmatige wetmatigheden, waarvan ik de trends meen te zien zoals eerder genoemd.
LikeLike
Jaap,
Je vraag om ‘gaten te schieten’ in je redenering. Dat zou misschien kunnen als het echt een sluitende, logisch opgebouwde redenering zou zijn. Dat is niet het geval. Je somt alleen een hele serie redenen op waarom je pessimistisch bent. Niemand heeft ontkent dat er een heleboel niet goed gaat, dus dat staat verder niet ter discussie.
Maar daarmee is jouw opsomming nog steeds geen bewijs dat er geen redden meer aan is. Net zomin als de mogelijkheden die anderen nog zien bewijzen dat het allemaal goed zal komen. Het simpele feit is en blijft: we weten het niet zeker, want we kunnen niet in de toekomst kijken.
Ik kom nog even terug op het Antropoceen. Dit zijn de eerste gedachten van Paul Crutzen daarover, uit 2000: The Anthropocene. Mijn indruk is dat wat Latour zegt over het vervagende onderscheid tussen cultuur en natuur, direct in het verlengde ligt van de denkwijze van Crutzen. Ofwel, trapt Latour niet een deur in die Crutzen al wagenwijd open had gezet?
LikeLike
Jaap,
Bepaalde overtuigingen dringen zich aan bepaalde mensen zo sterk op dat geen argument hen daarvan af kan brengen. Ook dat is waarschijnlijk een evolutionaire bepaaldheid, die een onderzoek op zich waard is. Ik sluit me dan ook aan bij de reactie van Hans dat jouw argumentatie me nog altijd geen sluitend bewijs lijkt.
Overigens werkte Tim Lenton de laatste jaren van Latours leven veel met hem samen, maar lijkt Lenton nog wel degelijk ruimte te zien voor een positieve impact van sociale tipping points. Ook dat is meer of minder goed onderbouwde speculatie, dus laten we het erop houden dat je hierover verschillend kunt denken.
LikeLike
Jaap,
ik stap uit deze gedachtenwisseling met je. Je speelt het pseudo-academische gezelschaps spelletje ‘prove me I’m wrong’. Ik ben er klaar mee. Tot volgende keer maar weer over een ander thema.
LikeLike
Hier iets dat me fascineert. Ik leg het voor met een paar opmerkingen voor wat ze in klimatologische zin waard zijn.
1)
Statistiek is een wetenschappelijk gereedschap, bedoeld om ruis van signaal te onderscheiden. In elke ruis (lees: raw observational data) is wel een min of meer helder signaal te ontdekken. Daarvoor zijn methodes te over: mediation en moderation analyse, om nog maar te zwijgen van bepaling van p-value etc. etc. Nota bene: het verzamelien van observational raw data is zelf al in hoge mate gebaseerd op statistische analyses, geen enkel observatie-instituut werkt zonder statistiek.
2)
Als ik me niet vergis deden Arrhenius en andere ontdekkers van het opwarmende CO2 effect het zonder statistiek. Statistiek gaat over ‘soms’ over ‘misschien’ over ‘min of meer waarschijnlijk’. Ahhrenius c.s constareerde dat toenemende co2 concentratie ALTIJD leidt tot meer opwarming. Geen statistiek voor nodig.
3)
Statistiek gaat de opwarming en discussies over de opwarming niet oplossen. De streefgetallen minimaal +1,5° maximaal +2° in jaar X zijn een conventie, slagen in de door IPCC statistisch gebakken lucht voor de Cop-bijeenkomsten.
4) Opmerkelijk hoeveel reacties hier en elders gaan over statistische lijstjes. Ik bezie het als bepalen hoeveel engelen er op de punt van een naald gaan, in de Middeleeuwen was het een academisch tijdverdrijf.
5) Wat mij betreft is de makke met statistiek dat het van wetenschappelijk meetlatje verworden is tot doel. Ik ben vergeten waar ik het ben tegen gekomen maar ik sta erachter: zodra een maatlat het doel van de metingen is verliest ze haar functie.
LikeLike
Goff,
Statistiek is inderdaad gereedschap, en zo wordt het in de (klimaat)wetenschap ook gebruikt. Het is vooral gereedschap om metingen te interpreteren en te analyseren. Met behulp van statistiek kun je bepalen met welke mate van zekerheid je (kwalitatieve of kwantitatieve) conclusies kunt verbinden aan (meet)gegevens. En vervolgens kun je dat weer gebruiken om de onzekerheid voorspellingen op basis van die gegevens te bepalen.
In de klimaatwetenschap speelt statistiek een grote rol en dat is voor een belangrijk deel zo omdat het geen experimentele wetenschap is. Klimaatwetenschappers moeten het doen met de schaarse informatie die ze aan het aardsysteem kunnen ontfutselen. Statistiek is een essentieel hulpmiddel bij dergelijke informatieschaarste. (Er zijn natuurlijk wel modellen om mee te experimenteren, maar de resultaten ervan moeten altijd wel weer getoetst worden aan gegevens uit de echte wereld.)
Mijn waarneming is dat statistiek in de (fysische) klimaatwetenschap nooit het doel is, of het enige middel. Het is een hulpmiddel bij de zoektocht naar inzicht. Naar kennis van onderliggende mechanismes, die verklaren waarom er gebeurt wat er gebeurt. En precies daar zit het belang van Arrhenius. Dat zit niet in de uitkomst van zijn berekeningen, maar in de aanpak ervan. Hij doorzag de finesses van berekeningen van de stralingshuishouding van de atmosfeer, en het effect daarvan op de temperatuur. Arrhenius heeft, met andere woorden, fundamenteel theoretisch inzicht bijgedragen aan de atmosferische fysica. Naar huidige wetenschappelijke maatstaven had hij misschien een statistische onzekerheidsanalyse toe moeten voegen aan zijn berekeningen, maar die zou niks wezenlijks hebben bijgedragen aan dat fundamentele inzicht.
De doelstellingen van 1,5 °C of 2 °C moet je in hun context zien: de (internationale) politiek. Natuurlijk speelt wetenschap een rol bij de onderbouwing ervan, en bij analyses van de haalbaarheid, maar het zijn geen harde wetenschappelijke normen. Ze zijn de uitkomst van politieke afwegingen en onderhandelingen over wat aanvaardbaar wordt gevonden.
Kwantitatieve doelstellingen zijn wel degelijk belangrijk, zeker voor beleid op lange termijn. Zonder zulke doelstellingen kun je namelijk niet bepalen of je op koers ligt om doelen te halen. Zonder de kwantitatieve norm zou de uitkomst van de COP in Dubai nog veel vrijblijvender zijn dan nu het geval is. Het meetlatje helpt hier om te bepalen over de wereldpolitiek zich aan de gemaakte afspraken en beloftes houdt.
LikeLike
Hans,
dank voor je reactie/commentaar.
“De doelstellingen van 1,5 °C of 2 °C […] zijn de uitkomst van politieke afwegingen en onderhandelingen over wat aanvaardbaar wordt gevonden” en “Het meetlatje helpt hier om te bepalen of de wereldpolitiek zich aan de gemaakte afspraken en beloftes houdt.”
Duidelijk, dat is de maatschappelijk-politeke functie van het gereedschap.
Daarnaast is er uiteraard de wetenschappelijke funcie van het gereedschap en daar zit bij mij een knoop/frustratie waar ik niet goed mijn vinger achter krijg. Om het heel kort door de bocht te stellen: wanneer zijn statistische detail-analyses van het klimaatsysteem nog functioneel om het systeem te begrijpen? Ik heb de indruk – wellicht onterecht en daar rommelt mijn vraag – dat in klimatologische analyses er een ‘overshoot’ van het statistische gereedschap zit. Vandaar mijn analogie van statistische lijstjes met het bepalen hoeveel engelen er in de punt van een naald gaan.
Ik weet het e.e.a. rammelt in mijn redenering en ik wil het gerammel snappen.
LikeLike
Goff,
Ik snap niet goed wat je bedoelt. Statistiek is tegenwoordig essentieel gereedschap in alle kwantitatieve wetenschap. Natuurlijk zullen er wel eens onderzoekers zijn die daarmee doordraven, maar voor het hele vakgebied geldt dat niet, is mijn waarneming.
Je vraagt: ‘wanneer zijn statistische detail-analyses van het klimaatsysteem nog functioneel om het systeem te begrijpen?‘. Een heel eenvoudig antwoord is: statistiek helpt om te bepalen welke (meet)gegevens bruikbaar zijn om het systeem beter te begrijpen en welke niet. En om de mate van begrip en onbegrip te kwantificeren.
Overigens bestond klimatologie lange tijd uit amper meer dan statistiek. Klimatologen hielden zich bezig met het verzamelen en analyseren van meteorologische metingen, en verder niets. Paleoklimatologie was het werk van geologen en met atmosferische fysica waren maar enkele geïnteresseerden bezig. En dan vooral met het ook op verbetering van weersvoorspellingen. Je zou dus ook kunnen zeggen dat er in het verleden een ‘overshoot’ was van statistiek en dat dat de afgelopen anderhalve eeuw is opgelost.
LikeLike
Hans, Goff, Lennart,
Overtuiging, geloof, premisse, vooronderstelling, opvatting, aannames … hoe je het ook benoemd: Er bestaat geen ‘blote kennis’, er bestaan geen ‘naakte feiten’, dus kan ik UITERAARD geen sluitend bewijs leveren. Waarom willen jullie mij dat (kennelijk) ontlokken? Dat jullie de consequenties van eeuwenlange, hardnekkige en zich doorzettende overshoot naar de toekomst toe weg wensen te zetten als ‘speculatie’, dat zij dan maar zo. De (kennelijk hardnekkige) behoefte van Goff om mij ‘ergens’ op te pakken, daar ben ik wel klaar mee. Verder heb ik genoeg gezegd, dus ik laat het hierbij.
LikeLike
Hans,
“Ik snap niet goed wat je bedoelt.”
Tja, ik snap het zelf ook niet goed, daarom begon ik erover want ik wil het wel snappen voor zover mogelijk.
Je zegt “Statistiek helpt om te bepalen welke (meet)gegevens bruikbaar zijn om het [klimaat]systeem beter te begrijpen en welke niet. En om de mate van begrip en onbegrip te kwantificeren.” Dat klopt maar betreft mijn vraag niet. Die vraag is ‘wanneer zijn statistische detail-analyses van het klimaatsysteem nog functioneel om het systeem te begrijpen?‘
Ik snap dat het klimatologische systeem verandert terwijl het onder het vergrootglas ligt. En dat klimatologen er iedere week/maand/seizoen/jaar verslag van doen in -tig honderd publicaties. Maar continue toetsen en cijfers geven die zijn afgezet tegen het willekeurig bepaalde +1,5°/2° lijkt me geen goede wetenschappelijke strategie.
LikeLike
Jaap, je zegt:
“Er bestaat geen ‘blote kennis’, er bestaan geen ‘naakte feiten’, dus kan ik UITERAARD geen sluitend bewijs leveren. Waarom willen jullie mij dat (kennelijk) ontlokken? Dat jullie de consequenties van eeuwenlange, hardnekkige en zich doorzettende overshoot naar de toekomst toe weg wensen te zetten als ‘speculatie’, dat zij dan maar zo.”
Jaap, ik geloof niet dat iemand van ons de mogelijkheid of waarschijnlijkheid van overshoot betwijfelt. Het gaat mij erom dat “social tipping interventies” (bepaalde gevolgen van) die overshoot misschien nog kunnen voorkomen of beperken, zolang er geen sluitend bewijs is dat dit onmogelijk is. Jij lijkt het lastig te vinden die mogelijkheid open te laten. Mijn wedervraag: waarom?
LikeLike
Jaap,
Ik sluit me aan bij Lennart. Volgens mij heeft niemand hier beweerd dat je ideeën over overshoot onrealistisch zouden zijn. Er zijn alleen kanttekeningen geplaatst bij de stelligheid van je mening.
Goff,
Het antwoord op je vraag begint dan bij wat je onder ‘begrijpen van het systeem’ verstaat.
Om de werking van het systeem kwalitatief te begrijpen heb je niet zoveel aan statistiek. Maar dat kwalitatieve begrip is er ondertussen wel, dus daar gaat het onderzoek tegenwoordig ook amper nog over.
Het overgrote deel van het klimaatonderzoek is kwantitatief, en dan is statistiek onmisbaar. Blijkbaar heb je de indruk dat veel van dat onderzoek op een of andere manier gericht is op de Parijs-doelstelling van 1,5 °C of 2 °C, maar die indruk deel ik niet. Ik kan me wel voorstellen dat die indruk ontstaat, omdat onderzoek dat daar wel op is gericht veel aandacht krijgt. Dat lijkt me ook wel logisch en terecht, vanwege de maatschappelijke implicaties.
LikeLike
Over statistiek,
Mijn gevoel zegt (disclaimer vooraf: voor wat het waard is, gezien misverstanden in eerdere discussies): zodra de morele, ethische component van klimaatverandering om de hoek komt kijken is er geen sprake meer van meetbaarheid, of is de meetbaarheid van secundaire orde. Daar is statistiek niet meer een toereikend hulpmiddel. Dan wordt het eerder een kwestie van waarden en betekenis. Klimaatverandering heeft een fysische (ruimtelijk-temporele meetbare) component en een waardencomponent. Dat laatste met al dan niet expliciete, daaronder liggende overtuigingen.
LikeLike
“Jij lijkt het lastig te vinden die mogelijkheid (van social tipping interventies) open te laten. Mijn wedervraag: waarom?”
Lennart (en ook Hans over ‘stelligheid’),
Zoals uit mijn eerdere antwoorden blijkt: die overshoot, en de richting daarvan, kan je (inmiddels) niet meer enkel bij de fysische-eco-demografische component laten. Die moet je naar mijn mening (‘antropoceen’) doortrekken in de totale (‘antropocene’) samenhang zoals eerder door mij benoemd, hetgeen volgens mij niet anders kan betekenen dan dat ook de social-tippingpoints kritische drempelwaarden en kantelpunten naderen (of hier en daar al bereikt dan wel al overschreden hebben) in onbeheersbare richting. Ik heb tot nu toe nog geen afdoende social interventies gezien die de andere kant op wijzen. Jij wel?
Dat is die ‘beroemde fuik’ die ik heb getracht te onderbouwen en waar Goff niet verder op wou ingaan (anders dan zoals hij het eerder benoemde: ‘FF als oorzaak’ en ‘in verwarring’, tsja, da’s makkelijk scoren, iets te makkelijk ….)
Zijn afdoende social tipping interventies zo gezien dan nog waarschijnlijk? Is het niet meer dan een kwestie van hoop? Voor mij worden ze in ieder geval steeds minder waarschijnlijk. Ik zie bv. de COP28 uitkomst niet als zodanig. Sterker nog: ik zie het als : ‘Business-as-usual-by-alternative-means’ – met het ogenschijnlijke doel om de allerergste effecten van klimaatverandering te voorkomen. In wezen komt het neer op niet veel meer dan enkel technologische ‘oplossingen’ als CCS en 3 keer meer investeringen in ‘duurzame’ (tussen ‘’ want ik verwacht (geopolitieke) grondstoffenstrijd en extra milieuproblemen en het verzieken van lokale leefgemeenschappen door mijning) energie. Het zal, wederom (naar mijn mening – als stelligheid en ‘stelligheid’ met elkaar verward blijft worden) de klimaatverandering niet echt een halt toeroepen inclusief de negatieve ecologische en sociale trends.
LikeLike
Jaap,
Hoe waarschijnlijk afdoende social tipping interventies zijn, is moeilijk te bepalen. De vraag daaraan voorafgaand is of ze nog mogelijk zijn. Ook dat is moeilijk te bepalen, maar lijkt op dit moment nog niet uitgesloten. Of bv COP28 “too little, too late” is, of een stapje in een cascade van social tipping interventies die wellicht nog kunnen optellen tot het stoppen van de voorlopig voortgaande neergaande ecologische spiraal, zal moeten blijken.
Over social tipping interventies zeggen Otto et al 2020: https://www.pnas.org/doi/10.1073/pnas.1900577117
“Since social-ecological dynamics are subject to complex processes that cannot be fully anticipated, it is not possible to predict when and where exactly tipping points will be crossed. However, the system can be imperfectly navigated intentionally to achieve certain desirable conditions and capacities. The social tipping dynamics are likely to spread through adaptive networks of interactions rather than via straightforward cause–effect systems. The identified interactions between the various STEs [social tipping elements] mean that they can potentially reinforce one another, making a transition to decarbonization more likely if several are triggered simultaneously. In addition, crossing multiple tipping points in diverse systems of action increases the likelihood of breaking existing systemic inertia and lock-ins and thereby achieving the climate policy goals.”
Met al te grote stelligheid beweren dat er (zo goed als) geen kans meer is op een cascade van social tipping interventies, lijkt me een vorm van wat Lamb et al 2020 “discourses of climate delay” noemen: https://www.cambridge.org/core/journals/global-sustainability/article/discourses-of-climate-delay/7B11B722E3E3454BB6212378E32985A7
“Policy statements can become discourses of delay if they raise doubt that mitigation is (still) possible, pointing to seemingly insurmountable political, social or biophysical challenges. There are two ways to develop this final narrative. First, one could claim that strong climate policies will impinge on society, politics or human nature to the extent that their final implementation is doomed to failure. We call this change is impossible, a discourse that reifies the current state of things and denies the ability of societies to organize large socio-economic transformations…
Doomism further argues that any actions we take are too little, too late. Catastrophic climate change is already locked-in… This discourse implies that mitigation is futile and suggests that the only possible response is adaptation – or in religious versions, by trusting our fate to “God’s hands”. As with many other discourses of delay, the surrender category does not favour the difficult work of building climate engagement and deliberating over effective solutions.”
Naar mijn idee is het weinig zinvol om argumenten te blijven zoeken waarom social tipping interventies het tij niet meer zouden kunnen keren. “Building climate engagement and deliberating over effective solutions.” lijkt me een stuk zinvoller. Ook als er geen garantie is dat interventies afdoende zullen zijn, dan vergroot het in ieder geval de kans dat we de schade nog zoveel mogelijk kunnen beperken. Ik begrijp nog steeds niet waarom jij dat blijkbaar anders ziet, of wilt zien.
LikeLike
Hans,
Verhelderend! In feite heb ik zitten knoeien met het onderscheid tussen ‘het systeem’ (de fysische structuur-elementen) enerzijds en anderzijds de werking/functie van kwantitatieve schommelingen binnen&tussen de structuurelementen. Dank voor de toelichting.
LikeLike
Lennart,
los van de kwestie ‘(on)waarschijnlijkheid c.q. (in)effectiviteit van social tipping interventies’ heeft het * nastreven * van dergelijke interventies een waarde op zich die ikzelf nogal eens over het hoofd heb gezien: de waarde van collectief ageren, in de letterlijke zin van het woord: handelen. De analogie loopt uiteraard mank maar voor individuen is handelen een effectieve manier om deprimerende/gevaarlijke/uitzichtloze situaties het hoofd te bieden en niet het kopje laten hangen. Ook al is het resultaat van de inspanning maar af te wachten. Niets doen is geen optie tenzij er geen plezier/animo in activiteit is en prikkels niet tot handelen leiden. Dat is vitale depressie.
Jij en ik hebben deze thematiek hier afgelopen jaren herhaaldelijk aan de hand gehad. Ofschoon ik skeptisch was (en ben) over de effectiviteit van een initiatief als, bijvoorbeeld, burgerberaad sta ik erachter. Hetzelfde geldt voor de inmenging/interventies van juristen, zoals bij het roemruchte proces Urgenda vs de NL-staat. Moedig voorwaarts dus 😉
LikeLike
Goed punt, Goff, en naast dat sociaal-pyschologische aspect is denk ik ook belangrijk waar Marten Scheffer en anderen op wijzen: sociale experimenten leiden, net als technologische, lang niet altijd tot effectieve innovaties, maar soms wel. Zonder experimenten geen innovaties; zonder innovaties sowieso geen kans op mitigatie of adaptatie.
In dat verband zie ik bv ook een verbod op fossiele reclame als mogelijke sociale kantel-interventie: https://npo.nl/start/serie/wat-houdt-ons-tegen/seizoen-2/wat-houdt-ons-tegen_10/afspelen
Een verbod op tabaksreclame heeft bijgedragen aan het verminderen van het percentage rokers van 70-80% decennia geleden tot circa 20% nu, als ik het goed heb. Wie weet hoeveel een verbod op fossiele reclame kan bijdragen aan het verminderen van fossiel energieverbruik, naast bv rechtszaken, afschaffen van fossiele subsidies, isolatie van woningen, een moratorium op ontwikkeling van nieuwe fossiele energie, investeren in wind en zon, etc.
LikeLike
Een recapitulatie
– A. ‘antropoceen’ (zoals tegenwoordig gehanteerd in ruime zin) heeft ook betrekking op paradigmaverschuiving naar een inmiddels onlosmakelijke samenhang van elkaar versterkende trends op het gebied van ecosysteemdynamiek en sociaal-culturele dynamiek.
– B. een conclusie trekken op het gebied van overshoot, juist ook in die sociaal-culturele dynamiek. Overshoot in de sociaal-culturele dynamiek leent zich niet volledig voor statistisch-objectieve wetenschappelijkheid en kan daarom ook niet overdacht worden zonder vooronderstelling(en) en heeft daardoor consequenties die men inderdaad met de analogie van een fuik (of een zich sluitend venster) kan aanduiden, namelijk in de loop van de tijd steeds minder collectief handelingsvermogen tot social-tipping-interventie.
– C. kijken naar de lange-termijn-trends en onderliggende (vooronderstelde) evolutionaire principes.
– D. dat de mensengeschiedenis altijd rommelig is verlopen terwijl nu, mijns inziens precies daarmee in tegenstrijd, een mondiale beheersbaarheid is vereist die nog nooit eerder is vertoont. Die ‘beheersbaarheid‘ is te beschrijven als: de mondiale gemeenschap moet de uitdagingen van het ‘antropoceen’ het hoofd bieden binnen cruciaal korte tijd, hetgeen een collectieve verantwoordelijkheid vereist op zeer korte termijn voor de huidige toestand van de planeet. Dit vereist dus nogal wat voorwaardelijkheid die tot nu toe niet in het proces is gelegen. Vooralsnog blijkt ondubbelzinnig dat de mensheid hier niet toe in staat is.
– E. Vervolgens daar de uiterste consequenties uit trekken naar de (nabije) toekomst toe. Waardoor pure speculatie naar mijn mening wordt overstegen. Het gaat om meer of minder plausibiliteit.
– F. ‘De Hamburg Climate Futures Outlook geeft een sterk signaal af aan degenen die naïef denken dat de huidige overvloed aan klimaatactiviteiten de wereld automatisch dichter bij het bereiken van de doelstellingen van het Akkoord van Parijs zal brengen. Niemand mag zichzelf voor de gek houden.’ ‘decarbonisatie tegen 2050 is momenteel niet aannemelijk’ https://iopscience.iop.org/article/10.1088/1748-9326/acaf90/pdf
LikeLike
Jaap,
Verandering van het klimaat is een louter fysisch ding.
De * betekenis * ervan is een sociaal ding van ‘ons’. Dat sociale ding kan en wordt met statistiek kwantitatief in kaart gebracht. Centrale banken, mega-investeerders, de grote her-verzekeraars, nationale planburo’s, risico-analisten en andere instanties die zich over de betekenis van verandering van het klimaat buigen maken er grif gebruik van omdat ze geen ander gereedschap hebben om mee te werken. Het gaat immers om de zogeheten macht van de grote aantallen en die is alleen statistisch te benaderen.
Daarom weet ik zo net nog niet of de statistische calculatie-praxis wel van ‘secundaire orde’is in sociale waarde-bepaling, zoals je suggereert. Immers: de beslissingen & adviezen zijn gebaseerd op analyse van de grote aantallen van genoemde instanties en die zijn in hoge mate bepalend voor ‘onze’ sociaal-maatschappelijk praxis. En je weet: moraal hobbelt altijd achter de sociale realiteit aan (vrij naar F. Niezsche).
Nogmaals, statistiek is 100% gebaseerd is op waarde-toekenning, namelijk aan de wet van de grote aantallen. Dat analisten en adviseurs ermee kunnen knoeien en rommelen en cherry picken doet daar niets aan af. Tenslotte: dat wij hier met elkaar van gedachten kunnen wisselen over klimaatverandering is wat mij betreft een zeer waardedvol ding. We kunnen het dankzij de statistiek waarmee onze computers mee genaakt zijn en waarop onze servers draaien 😉
LikeLike
“Met al te grote stelligheid beweren dat er (zo goed als) geen kans meer is op een cascade van social tipping interventies, lijkt me een vorm van wat Lamb et al 2020 “Discoursen over klimaatvertraging” noemen”
Lennart,
Een standpunt beschrijven is heel wat anders dan doen aan klimaatbeïnvloeding.
Het verschil tussen stelligheid en ‘stelligheid’ is: hetzelfde beschrijven met andere bewoordingen. Ik bedoel, ik kan ook heel voorzichtige taal gebruiken (met: ‘naar mijn mening’, ‘mijns inziens’, etc.) terwijl je dan niet over het hoofd moet zien dat het standpunt op hetzelfde neerkomt.
Voor de duidelijkheid: vind je mijn standpunt te stellig of vind je mijn manier van beschrijven te stellig? Wat betreft mijn standpunt kan ik verwijzen naar heel veel literatuur als je dat wenst.
LikeLike
“dat wij hier met elkaar van gedachten kunnen wisselen over klimaatverandering is wat mij betreft een zeer waardedvol ding.”
Dat vind ik ook Goff. Dat wil ik ook waarderen en daarom ben ik blij dat jij ook weer op mij reageert.
Inhoudelijk: veel in het leven leent zich niet voor uitdrukking in aantallen of in meetbaarheid of in statistiek en leent zich ook niet (of niet volledig) voor wetenschappelijkheid. Je kan het aantal katholieken tellen, je kan het aantal psychiatrische patiënten tellen, etc. Waarbij je dus (enkel) het te kwantificeren deel te pakken hebt.
Laat ik er een paar woorden tegenaan gooien die verwijzen naar niet-meetbare essentie en existentie, – en die zich eigenlijk ook niet lenen voor taal anders dan metaforisch, verbeeldend en analogie. Er is ‘iets’ (je kan eigenlijk ook niet spreken van ‘iets’, want niet-ruimtelijk) lastig, lastig, eigenlijk zou ik al de volgende woorden dus tussen ‘ ‘ moeten zetten: binnenwereld, spiritualiteit, dromen, fantasie, gevoelsleven, emoties, innerlijk leven, hoop – wanhoop, licht – duister, zelfreflectie, passies, hartstocht, geloof – hoop – liefde, gedachten, identiteit, optimisme – pessimisme, stemmingen, lijden aan klimaatellende, enz., enz.
Je zou zelfs verder kunnen gaan en zeggen: logica, denken, wetenschap, statistiek, meetbaarheid (en ook intentionaliteit op het gebied van het tegengaan van klimaatverandering) kan alleen maar bestaan op basis van ‘het leven zelf’, dus op basis van niet-intentionaliteit. Niet-intentionaliteit gaat aan intentionaliteit vooraf.
Dat moet NAAR MIJN BESCHEIDEN MENING ook door Lennart niet worden vergeten bij beschrijvende filosofie. Beschrijvende filosofie kan gezet worden naast of tegenover bv. filosofie waarbij een ‘ought’ bepleit wordt.
LikeLike
Jaap,
Veel dank voor je verwijzing naar Engels & Marotzke 2023, die m.i. goed laten zien hoe het gesprek over (kwalitatieve) waarschijnlijkheid cq plausibiliteit van diverse “climate futures” voldoende genuanceerd gevoerd kan worden. Ik kan me ook goed vinden in hun weergave van de plausibiliteit van het halen van de Parijs-doelen.
Waar Engels & Marotzke zich voor zover ik zie niet over uitlaten is de vraag wat er zal gebeuren als de wereld de Parijs-doelen niet weet te realiseren. Wordt dan zonder meer een cascade aan fysisch-sociale kantelpunten in gang gezet die de mensheid steeds verder neerwaarts brengt? Of zijn er dan wellicht ook nog sociale kantelinterventies mogelijk/plausibel die het tij nog (enigszins) kunnen keren, mede afhankelijk van de mate van overshoot en de mate waarin die overshoot wel of niet een cascade aan aardsystemische kantelpunten in gang zet?
Engels & Marotzke spreken over “deep uncertainty” in het kader van het halen van de Parijs-doelen. Die onzekerheid lijkt me nog een paar graden dieper als het gaat om de gevolgen van het niet halen van die doelen. Hun benadering zou echter ook op die onzekerheid toegepast kunnen worden, lijkt me, om zo iets meer inzicht te krijgen in de plausibiliteit van dan mogelijke “futures”.
Je vraagt of ik je standpunt of je beschrijving daarvan te stellig vind. En je geeft aan dat je voor je standpunt kunt verwijzen naar heel veel literatuur. Zoals eerder aangegeven ben ik sowieso benieuwd welk deel van die literatuur volgens jou de beste onderbouwing biedt voor jouw standpunt. Dat zal mij ook helpen om beter te kunnen bepalen in hoeverre de stelligheid van dat standpunt en van jouw beschrijving daarvan met elkaar in overeenstemming zijn. Dus je verwijzingen zie ik graag.
Tot slot zeg je: “Een standpunt beschrijven is heel wat anders dan doen aan klimaatbeïnvloeding”. Ik zou zeggen: qua intentie mogelijk wel, maar qua effect mogelijk niet. Ook beschrijvingen kunnen in min of meerdere mate invloed uitoefenen op menselijk handelen en daarmee op het klimaat. Welke invloed precies hangt mede af van vorm en inhoud van de beschrijving, zoals Lamb et al volgens mij proberen aan te geven.
LikeLike
Lennart, ik wil je graag verwijzen naar een onderzoeksartikel, verderop vermeld, maar eerst nog graag een opmerking mijnerzijds i.v.m. context die ik meen te mogen zien in het kader van Engels & Marotzke.
Opmerking (context): Er is een innige psycho-sociale relatie tussen onze huidige verschuivende waardesystemen (paradigma’s omtrent ‘eisen’ die we aan het leven en aan de politiek stellen, op basis van de laatste 400 jaar van het Holoceen: de Verlichting en de reacties daarop; secularisatie; ontmaskering van eerdere ideologieën; de huidige overheersing van sciëntisme, management- en beheersingsdenken door het wegvallen van andere hoop en troost biedende waardenkaders, met name onder de intellectuele elite (veelal door ‘dominant rechts’ weggezet als ‘de linkse kliek’); de huidig-dominante reactionaire en conservatieve sentimenten (bv. de eis aan de politiek: los het migratieprobleem voor ons op); de opkomst van polarisatie; democratieën en bestuurlijk vermogen onder druk; de huidige stand van de technologie en industriële productie- en transportmethoden(waar we ons in toenemende mate van afhankelijk maken); … .
Dan het artikel: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0921800922003901 : “De afgelopen jaren hebben dramatische en diepgaande maatschappelijke ontwrichtingen een aanzienlijk deel van de wereldbevolking direct of indirect getroffen. Wat bij deze gebeurtenissen gebruikelijk is, is dat wat als hoogst onwaarschijnlijk werd beschouwd, plotseling een alledaagse, harde realiteit is geworden (gedoeld wordt ook op de eco-sociale-overshootperiode ‘covid’ – JL). Deze dramatische veranderingen en hun onverwachte aard schaden de ontologische veiligheid en het algemene vertrouwen van mensen ernstig. Deze gebeurtenissen hebben niet alleen de existentiële angsten verergerd, maar hebben ook de mogelijke sociale en culturele manieren om ermee om te gaan onder de aandacht gebracht. Voorlopig kan worden gezegd dat in onze samenlevingen de dominante benadering bij het omgaan met lastige kwesties het vermijden door afleiding, ontkenning of ontwijking is, in plaats van directe constructieve coping-strategieën. Het is echter meer dan waarschijnlijk dat onze situatie nijpend is in de zin dat we niet zomaar een paar moeilijke jaren (die indicatieve Covid-periode – JL) achter ons zullen laten en terugkeren naar het ‘normale’ (wat deze uitdrukking ook betekent). Daarom zullen dergelijke verstoringen in de toekomst vaker voorkomen en gewelddadiger en verstrekkender worden wat hun ecologische, sociale en economische gevolgen betreft.” (Met verwijzingen naar Schipper et al., 2021 / 2022 ; Ebi et al., 2021 ; McBride et al., 2021 ; The Lancet Regional Health – Europe, 2022 ; ( Adams, 2016 ; ( Kieft, 2021 ) ; Norgaard, 2011 ; Weintrobe, 2013 ; Camillus et al., 2021)
“Gebaseerd op deze veelzijdige, maar toch overlappende denkrichtingen, is de hoofdvraag van ons artikel ‘hoe we kunnen overgaan van een dood-ontkennend, niet-duurzaam cultureel patroon naar een meer dood-reflecterend en duurzaam patroon’. Om een antwoord te geven op deze vraag proberen we ook het onderliggende sociale mechanisme achter de hardnekkigheid van het huidige, niet-duurzame systeem in kaart te brengen en een alternatief pad voor te stellen dat ons in de richting van duurzamere richtingen kan brengen.”
Deze duidende analyse lijkt me niet verkeerd. Dat laatste zinsdeel echter (blijkt uit het vervolg van het onderzoeksartikel) is naar mijn mening gebaseerd op de overheersing van sciëntisme, management- en beheersingsdenken. Hetgeen volgens mij wel bekritiseerd mag worden.
Overige literatuur zou ik graag binnenkort naar willen verwijzen. (waarbij vooraf hetzelfde opgemerkt: de analyses van de situatie waarin we verkeren vind ik vaak sterker dan wanneer er soms vervolgens beheerste oplossingsrichtingen worden gesuggereerd.)
LikeLike
Jaap,
In je verwijzing naar Kiraly & Köves 2023 zie ik veel raakvlakken met mijn eerdere verwijzing naar Carpenter, Scheffer et al 2019: https://www.ecologyandsociety.org/vol24/iss1/art23/
Zij zeggen (en daarin kan ik me goed vinden):
“We reflect on global changes that may contribute to social destabilization such as rising wealth concentration and environmental degradation and ask how responses may be understood from social-psychological forces such as the need for group identity and managing the terror of mortality. The emerging image is that of a society engaged in multifaceted experimentation. Maintaining such experimentation may help inspire novel pathways to desirable futures, but there is a risk of societies becoming trapped in backward-looking narratives that threaten long-term sustainable outcomes…
In the last 30 years… the field of terror management theory (TMT) has attracted theorists and researchers from many fields, and has developed a robust set of hypotheses about how human behavior is motivated and (sometimes) manipulated. The central argument of TMT is that humans seek to reduce and/or manage this terror of death through a number of strategies. The first is through strong identification with a worldview held by others, which takes on a sacred status and allows the individual to self-transcend. Another is to build up the individual self-esteem and self-worth as a buffer against the terror…
In our view, dancing on the volcano, as a state in which worldviews or religions have lost their compelling quality, makes humans vulnerable to re-experiencing their terror of death. Without recourse to traditional religious beliefs, and with traditional identities (political, role based, morality based) under attack, TMT would suggest that strategies that point to the precarious nature of our environment (global warming, ocean pollution, etc.) combined with economic and political instability will be experienced, even more intensely than usual, as “death primes.” It could be argued that as we enter the Anthropocene we are entering a period in our collective history unlike any we have experienced before…
Building general resilience of exploratory processes is a major challenge of dancing on the volcano. Conditions that enable general resilience include diversity, modularity, openness, reserves, feedbacks, nestedness, monitoring, leadership, and trust. It also includes patience, memory, transparent communication, and reflexivity. By nurturing general resilience, we can maintain a culture of healthy experimentation. A key aspect of generative experimentation, as opposed to identity-seeking fads, is to imagine alternative futures…
The time may be ripe for new ways of combining familiar realities such as norms, traditions, narratives, and identities with new meanings, with the deepest symbolic structures. The perception of a life on the plateau and dancing on the volcano may help guide the significance of shifts in deeper meanings of existence. We may realize that well-being (physical and psychological health, material sustenance, and the sense of dignity and belonging that comes with being a recognized member of the community or society) is fundamentally embedded within and dependent upon a healthy and dynamic biosphere… Imagining a collective future always involves beliefs about values, norms, and ways of life that characterize a society. Questions and visions of how life ought to be lived form the centerpiece of the need for and direction of change.
Most of all we need for people of very different worldviews to find ways to talk and work together about desirable common futures in a time of extraordinary change. We need to be able to connect across diversity, and we need to engage our collective imaginations. Fortunately, there is evidence that alongside the spurious fads and reactions, social innovation is occurring all over the world, and some of this will be sustainable. The plateau of change and uncertainty is not the end of the world as we know it, it is the beginning of shared work toward a better planet than we now have. Progress toward a better planet begins with open conversation about how we will share the planet with each other and all of life on earth.”
LikeLike
Lennart,
Ik wil je graag attenderen op Jonathan Haidt (1963), een Amerikaanse sociaal-psycholoog die studie heeft gemaakt naar de ontwikkeling van menselijke moraal. Hij schreef o.a. ‘Het rechtvaardigheidsgevoel’, 2021 ISBN 9789025908362. Haidt volgt David Hume in de overtuiging dat de intuïtie leidend is t.o.v. de ratio.
De intuïtie leidend impliceert bij Haidt ook dat de irrationele identitaire krachten leidend zijn. Een goede eerste toegang tot Haidt is nemokennislink.nl/publicaties/links-streeft-naar-gelijkheid-rechts-wint/ Haidt ziet in het tijdperk-Trump, inclusief de nawerking ervan, de bevestiging van zijn ideeën over het verband tussen evolutionaire aanleg en politieke voorkeuren. Haidts theorie komt erop neer dat progressieve en conservatieve mensen instinctief andere waarden vooropstellen. ‘Rechts’ heeft daarbij een voordeel want zij spreekt (meer of minder onbewust) op meerdere niveaus meerdere waarden aan die te maken hebben met identiteit(sverlies), emoties, intuïties en onderbewuste onderbuikgevoelens. Haidt ziet zes grondslagen van moraliteit. Rechts gebruikt ze alle zes, terwijl links drie ervan negeert.
Dit impliceert voor mij het volgende: zijn zeer plausibele theorie wijst op sterke psycho-sociale krachten in de richting van wat ik benoem als ‘psycho-socio-overshoot’. Het is een niet te negeren sterke belemmering (drempel, drempelwaarde) om gezamenlijk te kunnen keren naar social-tipping interventie op het gebied van milieu- en klimaatproblematiek.
Haidt werd gevraagd: Wat zou u linkse partijen in Nederland aanraden? “Nou, ik hoop dat ze mijn boek zullen lezen! En dat ze leren begrijpen wat de meeste mensen drijft, in een democratie. Ze moeten leren zien wat heilig is voor grote groepen mensen, en ze zouden die mensen op dat gebied niet moeten beledigen. Uit onderzoek van mij en mijn studenten onder duizenden respondenten op yourmorals.org blijkt dat linkse kiezers slecht zijn in het zich inleven in de argumenten van rechts. Als je linkse mensen vraagt om een politiek punt te maken waarmee ze conservatieven moeten aanspreken, zijn ze niet overtuigend, blijkt uit onderzoek van Robb Willer, socioloog en psycholoog aan Stanford University.”
LikeLike
Jaap,
Ik ben net begonnen in dat boek van Haidt, dus zal daar op terugkomen als ik verder ben. Vooralsnog lijken zijn punten me zeker relevant, maar ook weer niet allesbepalend, gelet op eerdere historische ontwikkelingen rond meer rechtse en meer linkse sociale bewegingen. Als ik meer zicht heb op wat Haidt precies zegt, kan ik hopelijk een betere inschatting geven.
LikeLike
Lennart, het gedachtengoed van Haidt sluit mooi aan bij een eerder onderzoek, zie
sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S095937801100104X. Over maatschappelijke krachten, in dit geval de kracht van het ‘blanke-man-effect’ dat niet moet worden onderschat. We kunnen naar mijn mening wel constateren dat die conservatieve reactionaire krachten zich aan het versterken zijn in het ‘westerse’ deel van de wereld. Angst voor identiteitsverlies en andere irrationele krachten zouden weleens een belangrijke rol kunnen spelen in het psycho-socio-krachtenveld. Ik ben ook benieuwd hoe de komende verkiezingen in EU en VS gaan uitpakken. Hier hangt m.i. wel veel vanaf, namelijk of politici willen en durven doorpakken op het gebied van de eco- en klimaatproblemen.
“We onderzoeken of het waarschijnlijker is dat conservatieve blanke mannen dan andere volwassenen in het Amerikaanse publiek de ontkenning van de klimaatverandering onderschrijven. We putten uit de identiteitsbeschermende cognitie-these die het blanke-mannelijke effect verklaart, en uit recente politieke psychologiestudies die de verhoogde neiging tot systeemrechtvaardiging van politieke conservatieven documenteren. … We concluderen dat de opvattingen van conservatieve blanke mannen aanzienlijk bijdragen aan het hoge niveau van ontkenning van de klimaatverandering in de Verenigde Staten. Het onderzoeken van een dergelijk conservatief effect met betrekking tot de ontkenning van klimaatverandering kan, op zijn minst gedeeltelijk, de onverzettelijkheid van de VS in het internationale klimaatbeleid helpen verklaren. Door inzichten uit de identiteitsbeschermende cognitie-thesis van Kahan et al. (2007) en het empirische werk van Jost et al., 2008, Feygina et al., 2010 over de sterke neigingen tot systeemrechtvaardiging van conservatieven te integreren, stelden we dat conservatieve blanke mannen sterk hun mening over de ontkenning van de klimaatverandering uiten.”
Ik vermoed dat je qua aantallen bij die blanke mannen ook wel hele gezinnen en gemeenschappen kan optellen.
LikeLike
Jaap,
“Niet-intentionaliteit gaat aan intentionaliteit vooraf.”
Dat klopt wat betreft de fysische voorwaarden van de biosfeer: de natuurwetten zijn niet-intentioneel.
Echter, bij levende organismen is er alleen maar intentionaliteit. Elk organisme is multi-gelaagd waarbij elke laag de drang/intentie heeft om zichzelf in stand te houden/continueren en dat het handelen op zijn laag bepaalt. Het geldt voor het pantoffeldiertje, voor de VN en alles daartussen. Al die multi-gelaagde organismen hebben evolutionair ontwikkelde vitale tolerantie-waarden en ingebouwde meetlatjes en calculatie-technieken. Het is overal en alijd ‘via meten tot weten’ geblazen om te (over)leven. Om in door jou aangedragen termen te blijven, ‘essentie van de existentie’ is meten om te weten wat te doen.
“Veel in het leven leent zich niet voor uitdrukking in aantallen of in meetbaarheid of in statistiek en ook niet (of niet volledig) voor wetenschappelijkheid.”
Tja, alles is wetenschappelijk benaderbaar en op enige wijze meetbaar (zelfs het wereldraadsel ‘leven op aarde’ is onderwerp van studie) en in de praktijk gebeurt dat dan ook. Of het zinvol is om alles zo te benaderen is uiteraard punt twee. Zo worden door ter zake ingevoerde experts vraagtekens gezet bij de zinvolheid van sleutelen aan de stringtheorie, aan het oplossen van het brain/consciousness-vraagstuk etc. Zelf heb ik vraagtekens bij de zinvolheid van onderzoek naar, bij voorbeeld, ‘current value systems’, ‘death denying culture’ (je refereert naar zo’n onderzoek) en andere brede gebaren over de toestand in de wereld. Ik houd het graag bij de feiten: we hebben klimaatverandering, we hebben (inter)nationale wet- en regelgeving voor wat betreft GHG, en we tasten in het duister over hoe e.e.a. uitpakt voor onze (klein)kinderen. Ik betwijfel of het onze (klein)kinderen interesseert wat hun (groot)ouders anno 2023 bij elkaar hebben gefantaseerd en bekokstoofd.
Over die (klein)kinderen heb je het, toch?
LikeLike
Goff,
Je zegt:
‘Echter, bij levende organismen is er alleen maar intentionaliteit.‘
Dat is te kort door de bocht. Intentie speelt helemaal niet zo’n grote rol in de evolutie. ‘Survival of the fittest’ is een beschrijving van wat er gebeurt, en verder niks. Soorten (of eigenlijk: genen) overleven omdat ze toevallig het beste bestand zijn tegen de omstandigheden waarin ze belanden. De evolutie ‘leert’ die genen dus om om te gaan met omstandigheden die ze kennen. Verder niets, in principe.
Intentie heeft pas nut bij soorten die daar ook iets mee aan kunnen vangen. Vluchten of vechten, bijvoorbeeld. Of hun omgeving naar hun hand zetten, zoals wij dat doen. Volgens mij heeft Jaap dus wel een punt met zijn opmerking dat niet-intentionaliteit vooraf gaan aan intentionaliteit. In elk geval als het over het leven in het algemeen gaat. Maar daarmee is nog niet gezegd dat je het zonder meer van toepassing kunt verklaren op menselijk gedrag. Het lijkt me dat de twee daar samengaan en dat het vaak onmogelijk is om nog te bepalen wat voorafgaat aan wat.
LikeLike
Hans,
de evolutie van de soorten heeft geen intentie. Individuen binnen elke soort is 100% intentie: overleven.
LikeLike
Nee Goff, als er al een intentie zou zijn dan is die: reproductie van genen. (In een mierenkolonie maken vrijwel alle individuen zich bijvoorbeeld helemaal onderschikt aan dat doel.)
Maar in heel veel gevallen is daar helemaal geen intentie voor nodig. Het gebeurt gewoon, omdat de omstandigheden er gunstig voor zijn.
Overigens lijkt het me weinig zinvol om door te gaan op dit zijlijntje van de discussie. Dus laat ik het hierbij.
LikeLike
Hans,
een zijlijntje is het wat mij betreft bepaald niet, daarover in de tweede alinea meer.
Elk organisme is gelaagd en elke laag is evolutionair voorzien van chemische, mechanische, electro-magnetische etc. drempelwaarden die bij (dreigende) overschrijding tot ingebouwde en getrapte correctie leiden. Simpel maar saillant voorbeeld: ons alarm bij ademnood is afgesteld op het gehalte koolstofdioxide/CO2 in de longen en niet op de invoer van zuurstof. Het eerste wat drenkelingen en duikers en waterboarded gemartelden doen is krachtig proesten om de CO2 uit hun longen te verwijderen. Vervolgens wordt het adem happen.
Ik ben een krachtig voorstander van het intentionaliteit-concept om levende wezens (dus nogmaals: niet de evolutie van of binnen de soorten) te begrijpen. Dat concept is een plausibele, wetenschappelijk verdedigbare en uiteraard niet te bewijzen basis van waar deze lopende en interessante discussie m.i. over gaat: what to do next? Het modewoord is ‘duurzaamheid’. Ik heb geen idee wat duurzaam betekent. Ik heb wel een idee wat frustratie/obstructie van intentionele correctie-mechanismen betekent. Microbioloog Michael Levin vatte het treffend samen: er is heel veel leed dat met menselijk leed niets te maken heeft. Zijn suggestie als alternatief voor duurzaamheid is ‘ben aardig voor elk intentioneel organisme’. Kan kan ik me goed goed in vinden.
LikeLike
Goff,
Dat er intentionaliteit is ontken ik niet, maar het gaat me toch veel te ver om te zeggen dat leven alleen intentionaliteit is, zoals jij deed.
De cruciale reproductie gebeurt bijvoorbeeld in veel gevallen gewoon, zolang de omstandigheden het toelaten. De zich reproducerende genen en de dragers daarvan hebben daar helemaal geen controle over. Wat er gebeurt is eerder lot dan intentie: de biochemie volgt simpelweg de natuurwetten.
Ik denk dat je behoorlijk ver ontwikkelde organismes moet hebben om iets van doelgerichtheid (en dus intentie) te vinden: zo’n beetje vanaf de complexiteit van insecten. Een virus heeft geen doel. Het is simpelweg wat het is, en daardoor kan het zich in bepaalde omstandigheden snel vermenigvuldigen.
Intentionele processen en gedrag bieden evolutionaire voordelen, en dus hebben ze zich in de loop van de tijd ontwikkeld. Maar het leven is simpelweg ooit begonnen bij zichzelf reproducerende complexe moleculen, die helemaal geen intentie hadden voor wat dan ook.
LikeLike
Goff en Hans,
de radicale fenomenologie van de Franse filosoof Michel Henry (1922-2002) is een reactie op de intentionaliteitsidee bij Husserl. MH zegt: waar het in het leven om gaat, wat ons bezielt en waaraan we lijden, is ten diepste niet in woorden te vatten, maar toont zich in de hartstochten, passies, driften en het lijden zelf.
Edmund Husserl, grondlegger van de fenomenologie, vond het antwoord op de vraag naar het bewustzijnsraadsel in de idee dat het altijd een ‘bewustzijn van iets’ is. Husserl definieerde bewustzijn dus in termen van een gerichtheid op (intentionaliteit) iets buiten zichzelf. De vraag wat bewustzijn – of leven – IS (fenomenologisch gezien), blijft dan buiten schot. Henry ging een stap verder dan Husserl. Hij komt tot een ‘radicale fenomenologie’ van wat wij in ons mens-zijn ervaren, en wat bovendien álle verschijnen mogelijk maakt. Het leven zelf openbaart zich voortdurend aan zichzelf in de vorm van pathos, lijden, emotie, affect. Dat gaat aan het intentionele bewustzijn (inclusief ons (wetenschappelijk) denken, onze rationaliteit, onze meet-mogelijkheden, vooraf). Het gaat daarmee om onze basale condition humaine – waarbij de huidige existentiële bedreigingen ons op diep niveau raken.
Op basis van dit denken kunnen we een lijn trekken naar het evolutiedenken en zo een rijtje maken van ‘primaire, sterkere krachten’ en ‘secundaire, zwakkere krachten’ in tijden waarop wij zelf op het spel komen te staan.
Primair: het instinctmatige, pre-rationaliteit, angst voor identiteitsverlies, reactionair ‘wij-zij’-denken, terugtrekking in de eigen bubbel (identificatie met gelijkgestemden, waaronder ook identificatie met de eigen natie waardoor internationalisme (samenwerking) onder druk komt te staan. (zie ook Jonathan Haidt, over wat rechts-reactionair-conservatieve politiek te bieden heeft boven rationeel-argumentatiegerichte linkse politiek.)
De lijnen kan je doortrekken naar ‘psycho-socio-overshoottrends’ ten opzichte van de zo benodigde ‘social-tipping interventiemogelijkheden’. De lijnen kan je ook doortrekken naar de huidige geo-politieke turbulentie.
Ook voor Lennart: wat dat laatste betreft is zeer interessant: SearsNathan2022GreatPowerRivalryandMacrosecuritizationFailure-PhDThesis.pdf
“ … Waarom slagen staten er niet in om de wil en de middelen te mobiliseren om de existentiële bedreigingen voor de mensheid te neutraliseren? Dit proefschrift ontwikkelt een theorie van ‘macrosecuritisatiefalen’, gebaseerd op de securitisatietheorie en het concept van ‘macrosecuritisatie’, en bestudeert het empirische fenomeen van het terugkerende falen van staten om buitengewone maatregelen te nemen voor de veiligheid en het voortbestaan van de mensheid. Het vindt dat grote machtsconsensus of rivaliteit de centrale dynamiek is achter het succes of falen van macrosecuritisatie in internationale betrekkingen. Bij gebrek aan een politieke wereldentiteit met het gezag en de capaciteiten om namens de mensheid te “spreken” en “veiligheid te doen”, geven de grote mogendheden (waaronder inmiddels toch ook wel de machtige oliestaten geschaard mogen worden – JL) gezamenlijk vorm aan het lot van macrosecuritisatie en de veiligheid van de mensheid. Het argument is dat tegenstrijdige veiligheidsverhalen van “securitisatie van de mensheid” en “nationale securitisatie” – of manieren om het referente object, de dreiging en noodzakelijke maatregelen voor veiligheid in te kaderen – het denken en handelen van de grote mogendheden in de richting van macrosecuritisatie vormgeven.
Moge licht uit duister ontstaan. Fijne kerstdagen gewenst.
LikeLike
Dank, Jaap, jij ook fijn dagen gewenst, en net als het boek van Haidt ziet ook je verwijzing naar de these van Sears er interessant uit. Ik ga ernaar kijken en kom erop terug. Voor wie de directe link zoekt: https://tspace.library.utoronto.ca/handle/1807/126870
LikeLike
Hans,
“…het gaat me toch veel te ver om te zeggen dat leven alleen intentionaliteit is, zoals jij deed.”
Ik had het niet ovet ‘leven’ maar over organismen en doelde daarmee uiteraard niet op virussen of DNA sequenties maar op de dragers ervan.
Jaap, Lennart
Deze lange gedachtenwisseling gaat over de (on)mogelijkheid van sociale kantelpunten in de aanpassing aan de ecologisch precaire situatie waarin ‘we’ ons gemanoeuvreerd hebbn. What to do next voor aanpassing? Jaap heeft uitgebreid beargumenteerd dat en waarom hij zeer somber is over de mogelijkheden, Lennart sluit die mogelijkheden niet uit. Ikzelf tast wat dat betreft in het duister, ik weet het gewoon niet. Mijn houvast/kompas is het respect-concept, respect en aardig zijn voor intentionele organismen, inclusief mezelf.
Allen,
Op dit ‘moment’ voltrekt zich de winterse zonnewende. Vanaf nu wordt de nachtelijke duisternis korter en het zonlicht overdag langer. Vanavond zit ik met vrouw en honden bij onze vuurplaats om ons snoeihout in de hens te steken. Ik zal mijn glas voor jullie heffen 🙂
LikeLike
Goff, Jaap, allen,
Ook van mij vandaag een geheven glas voor jullie, en voor allen die bewust of onbewust de geboorte vieren van een profeet voor een vreedzame en gelukkige toekomst voor de mensheid. Die geboorte was eeuwen eerder aangekondigd door een andere profeet, Jesaja, die ook een tijd voorzag waarin zwaarden zouden worden omgesmeed tot ploegscharen: https://en.wikipedia.org/wiki/Swords_to_ploughshares
Ook in de wereld van Confucius werd zo’n tijd c.q. mogelijkheid blijkbaar voorzien.
Nathan Sears, naar wie Jaap hierboven verwijst, zal die tijd helaas niet meer meemaken, want hij is blijkbaar dit voorjaar op tragische wijze op 35-jarige leeftijd omgekomen bij een brand in een Airbnb in Montreal : https://www.globalpolicyjournal.com/journal-issue/vol-14-issue-4-september-2023
Wie wil kennismaken met zijn gedachten over de geopolitiek rond existentieel risico voor de mensheid kan dit Youtube-interview met hem nog terugkijken: https://www.youtube.com/watch?v=L2LVFzxRrjg
Daarin verwijst hij o.a. naar zijn mentor Steven Bernstein, die in 2012 met enkele collega’s schreef over mogelijkheden om de tragedie van super-wicked problems te overwinnen of voorkomen: https://link.springer.com/article/10.1007/s11077-012-9151-0
Ook verwijst Sears in het interview naar zijn grootste (?) inspiratiebron, Hans Morgenthau, die in 1948 schreef:
“There can be no permanent international peace without a state coextensive with the confines of the political world… [A] world state cannot be established under the present moral, social and political conditions of the world… [I]n no period of modern history was civilization more in need of permanent peace and, hence, of a world state, and in no period of modern history were the moral, social and political conditions of the world less favorable for the establishment of a world state… [T]here can be no world state without a world community willing and able to support it… [A] world community must antedate a world state… [T]he creation of an international community presupposes at least the mitigation and minimization of international conflicts so that the interests which unite members of different nations may outweigh the interests which seperate them.”
In zijn dissertatie schetst Sears als meest hoopvolle mogelijkheid dat great power rivalry uit welbegrepen eigenbelang tot een vorm van global governance zou kunnen leiden:
“The ability to take extraordinary action to reduce and neutralize the existential threats to humanity would appear to offer significant opportunities for the great powers to demonstrate their power and capabilities to other states, or for major powers to join the ranks of the great powers. Competition between the great and major powers to demonstrate leadership on diminishing existential threats could become a mark of international status and prestige…”
Een minder hoopvolle mogelijkheid is dat great power rivalry gericht op korte termijn voordelen uiteindelijk eindigt in een tragedie voor allen:
“[T]he danger is that the great powers begin to perceive every issue through the securitization narrative of national securitization, making them less likely to achieve great power consensus on macrosecuritization, as fear of “the Other” comes to outweigh fear of existential threats. This creates a pressing need to resist the narrative of national securitization and to oppose it with a stronger narrative of humanity securitization. The purpose of a narrative of humanity securitization that emphasizes great power responsibility and management of existential threats is to make great power rivalries work for and not against the security and survival of humankind.”
Welk narratief uiteindelijk het meest invloedrijk zal zijn, moet blijken. De auteurs van de 30-jarige update van Limits to Growth waren daar niet onverdeeld optimistisch of pessimistisch over: https://www.peakoilindia.org/wp-content/uploads/2013/10/Limits-to-Growth-updated.pdf
‘[W]e are much more pessimistic about the global future than we were in 1972… We promised Dana Meadows before she died in early 2001 that we would complete the “30-year update” of the book she loved so much. But in the process we were once more reminded of the great differences among the hopes and expectations of the three authors.
Dana was the unceasing optimist. She was a caring, compassionate believer in humanity. She predicated her entire life’s work on the assumption that if she put enough of the right information in people’s hands, they would ultimately go for the wise, the farsighted, the humane solution—in this case, adopting the global policies that would avert overshoot (or, failing that, would ease the world back from the brink)…
Jorgen is the cynic. He believes that humanity will pursue short-term goals of increased consumption, employment, and financial security to the bitter end, ignoring the increasingly clear and strong signals until it is too late…
Dennis sits in between. He believes actions will ultimately be taken to avoid the worst possibilities for global collapse. He expects that the world will eventually choose a relatively sustainable future, but only after severe global crises force belated action. And the results secured after long delay will be much less attractive than those that could have been attained through earlier action…
It is impossible to combine these three outlooks into one common view of the most likely global future. But we do agree on what we hope might happen… if we persist in our pedagogic effort, the world’s people will increasingly choose the right way ahead, out of love and respect for their planetary companions, current and future, human and nonhuman. We fervently hope they will do so in time.’
Op de inzichten van Jonathan Haidt zal ik later ingaan. Nu eerst kerst vieren met mijn familie…
LikeLike
Jaap,
Een eerste, korte reactie op Haidt: voor zover ik het nu inschat is zijn aandacht voor de diverse waarden waarop conservatieven en progressieven de nadruk leggen zeker relevant, maar ik vraag me af of je daaruit kunt concluderen dat (voortgaande) overshoot daardoor min of meer onvermijdelijk is. Haidt zelf lijkt dat ook niet te doen, als ik bv zijn korte verwijzing naar Peter Turchin goed begrijp, aan het eind van dit relatief recente optreden in Vancouver: https://www.youtube.com/watch?v=7pefVM0aOfw
Wat ik me vooral afvraag is in hoeverre de analyse van Haidt aangevuld moet worden met een bredere machtsanalyse, zoals bv Stoddard et al 2021 die maken: https://www.annualreviews.org/doi/full/10.1146/annurev-environ-012220-011104
Ik ben nog wat aan het kauwen op de mogelijke implicaties van zo’n aanvullende c.q. gecombineerde analyse, dus zal daar later op terugkomen. Nu eerst tijd voor een wandeling in het bos.
LikeLike
Lennart,
“Dit creëert een dringende behoefte om weerstand te bieden aan het verhaal van nationale securitisatie en ertegen te vechten met een sterker verhaal van humanitaire securitisatie.”
Met het verlopen van de fuiktijd worden twee tegengesteldheden sterker: die dringende behoefte EN de evolutionaire pre-rationele, pre-intentionele, instinctmatige psycho-socio-overshootkrachten, namelijk door hun inmiddels onlosmakelijke ‘antropoceen-verwevenheid’ met de klima-eco-overshootkrachten, die duidelijk een negatieve trend vertonen, en de komende jaren zullen blijven vertonen, zoveel staat al wel vast.
Het wordt een krachtmeting, een overshootkrachtmeting. Een kosmopolitisch links-progressief ‘sterker verhaal’ zal naar mijn mening weinig overtuigingskracht hebben wanneer deze de mens probeert aan te spreken op zijn rationele langetermijnniveau (zo blijkt uit ‘Haidt’: het tekortschieten van het huidige progressief-‘groen’-‘linkse’ verhaal), maar meer moeten aanspreken op de realiteit van het primaire niveau van instinctmatige pre-rationele, pre-intentionele psycho-sociokrachten. Het social-tipping-interventieverhaal, dat is naar mijn mening intentioneel op een rationalistisch niveau.
Dit lijkt mij een betrekkelijk pijnlijke spagaat te zijn voor Dana. Zal zij zich dat realiseren? Ook de mens blijkt onder-hevig te zijn en te blijven aan de over-machtige Blinde Wil, de niet-intentionele streving richting orde. Streving richting orde, met inherent daaraan: strijd, die we overal in de natuur kunnen herkennen.
Waaruit die Blinde Wil bij de mens blijkt? Het is vast niet zijn intentie geweest om in de huidige spagaat-situatie terecht te zijn gekomen. En toch is het gebeurd. Er is geen vroegtijdige natuurlijke feedback opgetreden, waardoor de Blinde psycho-socioWil kon voortrazen in de richting van 8 tot 10 miljard, en een gemiddelde leeftijdsverlenging van 35 naar 75 jaar per individu. Dat was positief. Vanuit het mensenperspectief bekeken.
LikeLike
Jaap,
Haidt zegt: “Morality binds and blinds.” Dit lijkt me op zichzelf een goede beschrijving van de realiteit, met de kanttekening dat dit m.i. vooral geldig lijkt op relatief korte tijdschalen.
Op relatief langere tijdschalen lijken morele gemeenschappen wel degelijk de potentie te hebben om hun eigen korte-termijn-blindheid onder ogen te zien en zich open te stellen voor inzichten vanuit het perspectief van andere c.q. zich nieuw vormende morele gemeenschappen. Op korte termijn kan dat proces van zich openstellen tot meer onderlinge polarisatie leiden, maar als eenmaal een sociaal omslagpunt bereikt is, kan dat proces in een stroomversnelling komen waardoor wellicht in relatief korte tijd een (gedeeltelijk) nieuwe dominante moraal of morele overtuiging, tot stand kan komen.
De krachtmeting/strijd die we nu zowel binnen staten als tussen staten zien lijkt me goed te verklaren vanuit Haidts moral foundations theory, zoals dat misschien wel geldt voor elke strijd tussen progressieven en conservatieven. Mensen leven in groepen die gebaseerd zijn op een bepaalde balans tussen behoefte aan onderlinge zorg, rechtvaardigheid, vrijheid, orde/autoriteit, loyaliteit en heiligheid/sacraliteit, in combinatie met een bepaalde meer of mindere accurate perceptie van hun leefomgeving.
In een anarchisch systeem van diverse wedijverende groepen zullen groepen de meeste kans op overleven hebben als ze intern tussen hun morele behoeften een balans realiseren die tot optimale onderlinge samenwerking leidt en hen extern in staat stelt coalities met andere groepen te vormen die sterker zijn dan concurrerende coalities en/of beter aangepast zijn aan de zich voortdurend (meer of minder snel) veranderende leefomgeving.
Voor een sterke groepscohesie moet de interne orde en cultuur niet te snel veranderen, maar die orde en/of cultuur moeten soms juist wel relatief snel veranderen om sterke coalities te kunnen vormen en/of aanpassingen aan de veranderende leefomgeving te kunnen realiseren. Dat roept een spanning cq spagaat op, die zowel voor iemand als Dana Meadows, maar ook voor mensen als Geert Wilders, Pieter Omtzigt, Dilan Yesilgöz en Frans Timmermans en hun kiezers (op verschillende manieren) pijn kunnen doen.
Als die spanning/spagaat te groot wordt, kan dat uitlopen op een burgeroorlog of een oorlog tegen een externe vijand, die wellicht eerder een zondebok is. Om te voorkomen dat de spanning te hoog oploopt, lijkt (o.a.) organisatie op brede schaal van relatief kleinschalige dialogen tussen relatief conservatieve en relatief progressieve deelgroepen binnen en tussen staten mij een mogelijke optie, waarvoor wellicht (relatief snel) meer steun zal ontstaan naarmate de polarisatie toeneemt en simpele machtspolitiek onvoldoende blijkt om die te verminderen.
Het toenemend aantal burgerberaden op diverse bestuursniveaus lijkt me een blijk van groeiende steun voor deze denkrichting, maar uiteraard geen garantie dat die steun voldoende zal zijn om verder escalerende polarisatie te voorkomen. Als we verdere escalatie zoveel mogelijk willen voorkomen, kunnen we m.i. slechts proberen de dialoog tussen andersdenkenden zo goed mogelijk te organiseren en dan te zien of dat voldoende zal zijn. Ik sluit niet uit dat deze aanpak kans van slagen heeft, maar mocht jij of iemand anders mogelijk betere voorstellen hebben, dan hoor ik die natuurlijk graag.
LikeLike
Lennart,
ik heb het artikel annualreviews.org gelezen. Onder het kopje ‘toekomstige kwesties’ staan acht vragen. Uit de manier waarop die vragen zijn gesteld blijkt naar mijn gevoel impliciet dat een echte daadkrachtige oplossing niet of nauwelijks voor handen ligt. De macht ligt uiteindelijk bij de mechanismen waarvan er een aantal in dit artikel zijn beschreven. Mijn vermoeden is dat er onder die mechanismen een nog diepere evolutionair, pre-rationeel, pre-intentioneel niveau ligt. Een nog hardere laag, zogezegd. Zoals ik die eerder ook heb getracht te schetsen.
In die machtige hardere laag is tegelijk het oplossend vermogen gelegen. Dat was in het Holoceen een menslievend vermogen, en zal naar alle waarschijnlijkheid in het Antropoceen een voor de mens hard, wreed en grimmige vermogen zijn van evolutionaire creatieve actuele scheppingsdrang – een blind proces, a-ethisch, pre-ethisch: dit proces zelf zit er niet mee.
Macht en vermogen: macht klinkt negatief, maar het betekent tegelijk vermogen, en dat klinkt positief. Dat wil dus niet zeggen dat het vermogen van de natuurlijke blinde krachten persé positief dient uit te vallen voor de mens.
Maar goed, om de kwestie im frage te houden: ook dit artikel roept interessante vragen op over de door ‘antropocene omstandigheden’ verschuivende krachtsverhoudingen tussen de evolutionair-reactionaire irrationele psycho-socio-overshootkrachten en de zo broodnodige social-tipping interventie. We zien trends op allerlei gebied, het blijft een uitdagende bezigheid om die trends te interpreteren. Die interpretatie kan niet zonder meer wetenschappelijk worden gedaan, er ligt per definitie een wereldbeeld onder.
Over burgerberaden hebben we het eerder al gehad, ik ben daar om meerdere redenen sceptisch over. Vraag 8 geeft daar ook wel een indicatie over: ”Hoe kunnen bestaande en nieuwe sociale bewegingen de macht van het volk en sociale denkbeelden mobiliseren op een manier die de status quo effectief uitdaagt en structurele veranderingen op de vereiste schaal en in het tempo helpt bewerkstelligen?” Als een burgerberaad van ‘hogerhand’ wordt ingesteld, dan zal ‘hogerhand’ ook de randvoorwaarden bepalen en de beslissingsmacht niet uit handen kunnen geven. Met andere woorden: het kan de status quo niet effectief uitdagen.
LikeLike
Jaap, je zegt:
“Als een burgerberaad van ‘hogerhand’ wordt ingesteld, dan zal ‘hogerhand’ ook de randvoorwaarden bepalen en de beslissingsmacht niet uit handen kunnen geven. Met andere woorden: het kan de status quo niet effectief uitdagen.”
Je wijst terecht op een mogelijk scenario, waarvoor ook iemand als Jan Rotmans waarschuwt. Hij en anderen zien echter ook andere mogelijke scenario’s: bv een scenario waarin van onderop voldoende druk is opgebouwd om de hogere hand te bewegen de uitkomsten van een burgerberaad wel degelijk serieus te nemen, of een scenario waarin die hogere hand de uitkomst van een burgerberaad juist kan gebruiken om een politiek-maatschappelijke patstelling te helpen doorbreken.
Ook in het verleden zijn democratiseringsprocessen met horten en stoten verlopen, zoals bv David van Reybrouck aangeeft in zijn boekje Tegen Verkiezingen, waarin hij pleit voor gelote burgerberaden als een volgende democratiseringsstap na de invoering van het algemeen kiesrecht als eerdere (onvolledige) stap.
In de VS wijst bv Heather Cox Richardson in een recent boek Democracy Awakening op de ups en downs in de al enkele eeuwen voortgaande nationale democratiseringsbeweging: https://www.youtube.com/watch?v=r1BOEW7zfnQ Ook mondiaal is zo’n beweging m.i. waar te nemen, hoewel nog in meer embryonale vorm. Of die in de komende decennia door zal zetten lijkt me een open vraag.
Datzelfde geldt denk ik voor de ontwikkeling van de internationale rechtsorde. Steeds meer landen pleiten bv voor een Fossil Fuel Non-Proliferation Treaty https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2589811622000283 Zo’n verdrag is er nu nog niet, maar kan wellicht bij toenemende sociaal-ecologische druk voor steeds meer landen, inclusief landen als VS, China en Rusland toch de minst slechte optie worden. Misschien ook niet, maar ook dat lijkt me vooralsnog een open vraag.
Verder lopen er diverse rechtszaken, of zijn er rechtszaken in voorbereiding, zowel binnen als tussen staten, die potentieel een aanzienlijke impact kunnen hebben op de ontwikkeling van nationaal en internationaal klimaatbeleid, in het voetspoor van de baanbrekende Urgenda-zaak. Wellicht kijken we over 20 jaar op die Urgenda-zaak terug als een overduidelijk sociaal kantelpunt. Misschien ook niet. Ook dit lijkt me voorlopig een open vraag.
Dit alles (en meer) neemt niet weg dat jouw scenario van een voortgaande en mogelijk niet meer te stoppen negatieve sociaal-ecologische spiraal zeker aannemelijk/plausibel of zelfs waarschijnlijk te noemen is, zoals bv Hagens 2020 m.i. goed onderbouwt: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0921800919310067
“Humankind, as a species, circa 2020 C.E., is ecologically functioning as a mindless, energy dissipating structure. We could overcome this, but will we? Events in coming decades will open up frozen cultural opportunities, but will occur stepwise. It is unlikely we’ll solve our environmental problems via new rules and pricing structures, while keeping the risks of credit, limits to growth, social cohesion, and populism walled off. It is likely we will have to solve social and financial problems first, before we can integrate longer time-horizon issues relating to ecosystems and more benign cultural aspirations.
Humans have unwittingly been ensnared in the Carbon Trap – whereby, to maintain our lifestyles and existence, we have to continue burning the ancient carbon that is inexorably destroying the natural world. No one is to blame for this trap but we are all complicit. We need to retire our ∼500 billion strong fossil armies, but if we really did this, it will transform our way of life in ways we are likely to resist.
The Superorganism framing of Homo sapiens appears unflattering, yet it offers both clarity and hope. Understanding that humans in large numbers predictably self-organize by following simple energy scaling tropisms gives us a chance to visualize and prepare for what is likely to happen (financial recalibration, less energy and material throughput, more local economies, less carbon, etc.) This awareness empowers individuals and small groups to pursue creative paths of future mitigation and planning outside of – or in parallel with – the aggregate human Superorganism.
Finally, just as we discovered that we live in a heliocentric world, and that we evolved, we now begin to see that we are part of a biologically emergent Superorganism which is de-facto eating the planet. If we figure that out, what new pathways might it open up? Our biology is not going to change – but our culture and our economic system could.”
Over onze collectieve, onzekere toekomst en de ruimte daarin voor hoop door constructieve actie heeft Rebecca Solnit mooie woorden geschreven en gesproken. Zie bv: https://www.youtube.com/watch?v=7yngZU-W2zk
Ook wijst zij erop dat juist in tijden van grote rampspoed mensen vaak tot veel meer samenwerking in staat zijn dan in meer ‘normale’ periodes. Geen garantie dat dit in de toekomst ook zo zal zijn, maar ook niet uitgesloten dat die dynamiek ook dan een rol zal spelen en wellicht tot onvermoede mondiale samenwerking kan leiden. Zijn bv Verenigde Naties en Europese Unie ook niet ontstaan uit de destructie van WO2?
Zoals het momentum van neerwaartse ecologische trends moeilijk exact te bepalen is, zo is ook het momentum van allerlei sociaal-maatschappelijke trends, vaak nauwelijks zichtbaar en al decennia of zelfs eeuwen groeiend onder de oppervlakte, onmogelijk met enige precisie te bepalen. Dat maakt de impact van die processen nog moeilijker voorspelbaar dan de impact van ecologische trends, en van de interactie tussen die twee soorten processen. Het biedt ruimte voor diverse min of meer plausibele scenario’s en vraagt om voldoende erkenning van de inherente onzekerheid van zulke scenario’s, zelfs als sommige meer aannemelijk of waarschijnlijk zullen zijn dan andere.
LikeLike
Reactie op Hans Custers | 29 december 2023 om 22:18 |
Hans, je zegt: “(Je zou zelfs kunnen zeggen dat alle beleid in de kern gaat over bandbreedtes van het een of ander die wij in het heden aan de toekomst opleggen.)”
Je opmerking suggereert dat “het menselijk (mede)bepalen” iets is van alle tijden en van alle omstandigheden. Ben ik wel meen eens, maar de mate van onze (mede)bepalingskracht is mijns insziens nu van een andere orde dan vroeger. Eigenlijk hebben we het dan weer over het verschil tussen Antropoceen en Holoceen. Wij zijn nu een geofysische toekomstbepalende kracht geworden die vroeger niet in die orde en mate was. En die sterkere (mede)bepaling heeft consequenties, op z’n minst filosofisch en paradigmatisch gezien, omtrent bv. thema’s als vrijheid, autonomie, verantwoordelijkheid, enz.
En het heeft volgens mij toch ook wel consequenties op het gebied van (on)voorspelbaarheid van de toekomst. We weten dat we het huidige megamultiprobleem niet zomaar uit de wereld helpen. Het is een dusdanig hardnekkig overshootprobleem met een dusdanig sterke trend dat er volgens mij sterke primaire krachten onder moeten liggen, die filosofisch te onderzoeken zijn (en waar we van mening over kunnen verschillen, – zoals we hier geregeld doen, en wat in mijn ogen best wel zin heeft, niet zozeer vanwege oplossingen, maar meer vanwege ‘hoe gaan we er ook in onze denkbeelden mee om’. Er valt, ook filosofisch, heel veel over te onderzoeken.
Die kwestie van (on)voorspelbaarheid en het verschil daarbij tussen vroeger en nu heeft naar mijn mening betrekking op die sterkere (mede)bepaling door de mens. In die zin kunnen we best wel veel weetvoelen over de toekomst, hetgeen (on)voorspelbaarheid en (on)zekerheid zoals gezegd van een andere orde doet zijn dan vroeger, o.a. betrekking hebben op bandbreedtes en leefbaarheid. We ervaren de toekomst, hetzij in praktische zin door nu al de dupe te zijn van klimaatgerelateerde rampen, hetzij in mentale zin door klimaatangst en/of klimaatdepressie, of klimaatverwarring, omdat we voorvoelen dat die rampen niet aan ons voorbij zullen gaan. Die affecten hebben niet enkel psychologische maar vooral ook existentiële betekenis.
We weten dat de kans op een elfstedentocht heel snel richting nul is gegaan, en binnen afzienbare tijd gewoon op nulkommanul kan worden ingeschat. Dit als kleine illustratie van wat mensen zeker wel voorvoelen, ook als ze hun reactionaire kop in het zand steken. De snelheid van de klimaatverandering overvalt ons kennelijk, maar ook die snelheid maakt best al wel, filosofisch gezien, veel duidelijk omtrent de toekomst. Een sterkere medebepaling door de mens in het huidige tijdperk, geeft indicaties omtrent de toekomst en noodzaakt naar mijn mening niet alleen wetenschappelijk, maar ook fenomenologisch onderzoek naar de sterke onderliggende psycho-socio-overshootkrachten.
Een aantal gerenommeerde ‘Holocene’ denkers kwam tot de conclusie dat de toekomst onbepaald is. Dit ook als reactie op deterministische en mechanistische denkbeelden en veranderende ideeën omtrent de vrije wil. Een betrekkelijk recent voorbeeld is Deleuze.
Enigszins overdreven zou ik verbeeldend willen stellen: de mens maakt de toekomst in zekere zin deterministischer, – er dringt zich een sterkere mate van onomkeerbaarheid en onomkoombaarheid aan ons op. Waardoor we onvrijer worden.
LikeLike
Lennart, tot nu toe hebben jij en ik in deze discussie steeds onze eigen munitie gezocht bij onze ideeën. We zijn daarmee volgens mij best wel ver gekomen, maar we lopen nu naar mijn gevoel toch ook vast. Klimaatverandering benader ik als (te onderzoeken) gegeven, jij benadert het op een meer idealistische manier zoals je steeds hebt aangegeven. Onze overeenkomst zit erin dat we het beide hebben over de psycho-sociokant van de zaak.
Je gaf eerder te kennen dat je nog wat aan het kauwen bent op verbanden tussen ‘Haidt’ en een bredere machtsanalyse. Ik probeer me inmiddels te richten op een fenomenologische benaderingswijze (omdat ik een vacuüm meen te zien in filosofische paradigma’s doordat die in hoofdzaak nog gebaseerd zijn op ‘Holocene ervaringen’). Misschien dat we dat aan elkaar kunnen presenteren en op die manieren iets verder komen?
Die fenomenologische benaderingswijze, daarbij probeer ik de aandacht te richten (via literatuur en interpretatie daarvan) op de verschijningswijze van het huidige, toenemend veranderende megamulti-klima-ecoprobleem, d.w.z. op de wijze waarop deze in de ervaring gegeven is. Wat is klima-ecoverandering als betekenisvolle ervaring? Die benaderingswijze bestaat in het innemen van een bepaalde verhouding tot de werkelijkheid waarin we ook dagdagelijks verkeren, maar die pas door de fenomenologische werkwijze uitdrukkelijk wordt gemaakt.
Ik denk dat de klima-ecoverandering als ervaring op fenomenologische wijze kan worden onderzocht (en hoop daar literatuur over te vinden) en daarmee andere statistisch-wetenschappelijke, en ideologische benaderingen kan aanvullen.
Inmiddels her en der opgepikt:
Fenomenologie gaat uit van fenomenen die iedereen (in zich)zelf kan ervaren en probeert uit te komen bij een evidentie van existentiële zin en betekenis die ieder door eigen inzicht kan verwerven en toetsen.
Zowel de talige als de wetenschappelijke articulatie is nooit in staat om deze ervaring geheel uit te drukken. Taal is ‘verwijzing naar’ en wetenschap is abstrahering.
de fenomenologische houding is (voor mij) ook een vorm van gelatenheid.
een fenomenologische reflectie op klima-eco-overshoot gaat (ook) om het verschil tussen een derde persoonsperspectief, dat in de wetenschappen wordt ingenomen (de abstractie van de objectzijde), en een eerste persoonsperspectief (de concretie in de subject-objectrelatie), dat het perspectief is van ons als ervarenden. De vraag is hoe die twee perspectieven samenhangen en hoe die twee op elkaar te betrekken en te tonen hoe de abstracties van de wetenschappen uiteindelijk in de ervaring gefundeerd (moeten) zijn om tot concrete ervaring teruggereflecteerd te kunnen worden.
We hebben ‘nood tot verstaan’ vanuit verbijsterende en onbegrijpelijke ervaringen
De objectieve ruimte (3e persoonsperspectief) van de wetenschappen is niet de ruimte die wij als levende lichamen ervaren (ons 1e persoonsperspectief). Die tweede ruimte is een situationele ruimte die ons in een lichamelijk perspectief op de wereld is gegeven.
Onze prereflexieve vertrouwdheid met de wereld berust op het vermogen van ons lichaam om zijn affectief-sensitieve intentionaliteit te projecteren op de wereld en in het kader daarvan te antwoorden op die wereld
Ik lees, (in eigen woorden omgezet): wat geeft zich in het fenomeen van de ervaring van klima-ecoverandering te kennen? Wat meldt zich bijvoorbeeld in de ervaring van ‘klimaatdepressie’ of ‘klimaatobsessie’? Het lijkt erop dat we in onze huidige strijd tegen deze ervaring, die ervaring meer omzeilen dan er recht aan te doen. Wanneer we daarentegen vanuit een fenomenologische instelling het fenomeen zelf laten spreken, vernemen we dat deze ‘stemmingsstoornis’ noch in het brein moet worden gepositioneerd, noch als cognitieve dwaling kan worden begrepen, maar zich allereerst afspeelt op een primordiaal, pre-intentioneel, prereflexief, lijfelijk-affectief niveau van afstemming van subject en omgeving.
LikeLike
Jaap,
Wat jij een andere orde noemt, zou ik eerder beschrijven als een ander schaalniveau. Ik ga ook niet mee in hoe je het Antropoceen en Holoceen tegenover elkaar plaatst alsof het totaal andere werelden zijn.
Het is niet de eerste keer dat mensen roofbouw plegen op hun omgeving. In het verleden gebeurde dat op lokale schaal en nu op mondiale schaal, daar zit het verschil. Maar in het verleden was de lokale omgeving natuurlijk voor veel mensen ook hun ‘hele wereld’. Mensen hebben in het verleden hun ‘hele wereld’ drastisch veranderd, met regelmatig ernstige gevolgen, waar ze soms van leerden en soms niet.
De geleerde lessen leveren een groot aanpassingsvermogen op. Je kunt dichtbij blijven om dat te zien: we hebben hier een drassige delta getransformeerd tot een gebied waar miljoenen mensen wonen en werken.
We zijn inderdaad een geologische kracht geworden, en de geschiedenis heeft aangetoond dat we enorm constructief en gigantisch destructief kunnen zijn. Wel lijkt die constructieve kracht op zijn best als die vooraf is gegaan door rampspoed. En er is natuurlijk een grens aan hoeveel rampspoed we ons kunnen permitteren op wereldschaal. We hebben nou eenmaal geen reserve-exemplaar klaarstaan van die planeet.
Uiteindelijk denk ik dat je het constructieve, aanpassende vermogen van mensen niet moet onderschatten. Mijn inschatting (zonder dat ik daar een spatje bewijs voor heb) is dat dat vroeg of laat wel weer naar boven komt.
LikeLike
Jaap,
Inderdaad probeer ik me nog een enigszins genuanceerd oordeel te vormen over de analyse van Haidt en mijn eerste indruk daarbij dat die op zichzelf waardevolle analyse onvoldoende rekening lijkt te houden met bredere machtsdynamieken.
Haidt denkt (kort samengevat) dat progressieve partijen/bewegingen de afgelopen decennia, in ieder geval in de VS, te eenzijdig focussen op de morele waarden van zorg en gelijkheid, maar te weinig rekening houden met (vermeend) conservatievere morele waarden als orde/autoriteit, loyaliteit, zuiverheid en vrijheid. De implicatie lijkt te zijn dat als progressieve mensen hun verhaal anders zouden vertellen meer mensen zich daardoor aangesproken zouden voelen.
Ik vraag me af in hoeverre dit klopt. Mijn eerste indruk is dat in het verleden, vooral sinds de 19e eeuw, progressieve bewegingen vooral door intensieve organisatie/mobilisatie erin geslaagd zijn, met horten en stoten, om geleidelijk een samenleving vorm te geven met steeds wat meer democratie, gelijke kansen, persoonlijke vrijheid en diversiteit. Half jaren ’70 bereikte dit proces een voorlopig hoogtepunt, waarna in Westerse landen onder invloed van een soort (jarenlang voorbereide) neoliberale contra-revolutie en kapitalistische globalisering de ongelijkheid geleidelijk weer wat is toegenomen en het democratisch gehalte afgenomen.
Daarbij zijn neoliberale en fascistische krachten er mede via de macht van hun financieel kapitaal in geslaagd een groter deel van de bevolking voor zich te winnen door in te spelen op gevoelens van onvrede, onzekerheid en minderwaardigheid, waar progressieve krachten tot dusver nog geen goed antwoord op hebben gevonden. Voor een deel kan dat antwoord misschien inderdaad gevonden worden in een verhaal dat (voor zover mogelijk) beter inspeelt op die gevoelens van onvrede, onzekerheid en minderwaardigheid, maar belangrijker lijkt me dat er weer actief gemobiliseerd en georganiseerd wordt (zowel binnen als tussen staten), zoals dat ook in de 2e helft van de 19e en de 1e helft van de 20e eeuw gedaan werd.
Tot zover maar even hierover, voor nu.
Ik weet niet of ik meteen veel te melden heb over je fenomenologische opmerkingen/vragen. Wel vraag ik me af waarom voor jou “de fenomenologische houding… ook een vorm van gelatenheid” is.
Ik associeer gelatenheid vooral met een vorm van (al of niet vermeende?) machteloosheid en de (noodgedwongen/vrijwillige?) acceptatie daarvan. Een belangrijke vraag lijkt me dan, als die associatie enige betekenis heeft, waarop die ervaring van machteloosheid in dit/jouw geval dan gebaseerd is.
Ik ben wel benieuwd hoe, wanneer, waarom je tot die meer of minder gelaten (fenomenologische?) houding gekomen bent. Waarom bv niet een meer opstandige houding, zoals iemand als Camus die wellicht zou ervaren? Of was de opstandige houding van een Sisyphus wellicht ook een vorm van gelatenheid?
LikeLike
Jaap,
Een paar epistemologische opmerkingen, misschien heb je er wat aan in je zoektocht naar “…de verschijningswijze van het huidige, toenemend veranderende megamulti-klima-ecoprobleem, d.w.z. op de wijze waarop deze in de ervaring gegeven is.”
– niemand is in staat klimaat te ‘ervaren’ laat staan klimaatverandering. We ervaren enkel het weer.
– klimaat en klimaatverandering zijn louter wetenschappelijke fenomenen/feiten.
– de wetenschappelijke info is het enige wat we kunnen ‘ervaren’.
– fenomenologie van die ervaring is er ruimschoots: -tig honderd psycosociale onderzoeken.
LikeLike
Goff, ervaring van bijvoorbeeld bedreiging is zeer reëel. Dit is makkelijk in te zien aan de hand van de te constateren heftige reacties (die niet eenduidig zijn). Daarom is klimaatverandering ook niet louter een wetenschappelijk fenomeen. Het is een fenomeen dat wetenschappelijk te bestuderen is. We worden via wetenschap geïnformeerd en daar ervaren we ‘iets’ bij. Die ervaringen zijn fenomenologisch te bestuderen, uitgaande van de realiteit van die ervaringen zelf.
LikeLike
Jaap
we zijn het kennelijk met elkaar eens wat betreft het verschil tussen wetenschappelijke info over klimaat etc. en ervaring van die info.
Ik zie niet wat de fenomenologische methode (Husserl etc. waar je kennelijk iets mee hebt) toevoegen kan aan wat we al weten over de ervaring van die info.
LikeLike
Lennart,
De reacties op de toenemende bedreigingen die we ervaren zijn niet eenduidig naar één richting, ze zijn ambigu. We ervaren in deze tijd meerdere bedreigingen en die bedreigingen concurreren in zekere zin met elkaar. Dat zien we als we onze blik werpen op de ervaring van ‘kortetermijnbedreigingen’ versus ‘langetermijnbedreigingen’. De ervaring van aantasting van leefstijl, identiteit en bestaanszekerheid (als voorbeelden) zijn ‘korte’ in die zin dat volgens mij blijkt dat ze bij ‘de massa’ dichter op en onder de huid zitten, zoals we kunnen constateren ook aan de hand van ‘Haidt’. Ze zijn instinctmatiger en daarmee krachtiger dan ‘langetermijnbedreigingen’ waar meer frontale cortex bij te pas komt. De verkiezingsuitslag vind ik wel indicatief, daaraan valt af te lezen dat hoe reële ervaring (reële zorgen) van bedreigingen (bv. bestaanszekerheid) invloed hebben op het politieke speelveld.
De ervaring van meerdere bedreigingen is dus in het huidige krachtenveld asymmetrisch verdeeld: een sterkere neiging naar behoudende krachten. Deze neiging zou weleens de zo broodnodige snelle CO2-reductie in de weg kunnen gaan zitten.
Ervaringen van bedreiging hebben een collectieve kracht. De reacties zijn: ‘ze pakken ons alles af’, ‘Europa bepaalt alles’, ‘er mag ook niets meer’, enz. Er worden schuldigen aangewezen: ‘de VVD heeft jarenlang D66 beleid uitgevoerd en zie wat daar nu van komt’. Degenen die macht hebben willen die natuurlijk behouden. Identiteit en leefwijze wil men behouden. De polariserende effecten moge duidelijk zijn.
Dus: wat betreft de klima-eco-overshoot en de energie-transitie zijn er tegengestelde krachten gaande die herleid kunnen worden naar de sterke ervaring van bedreiging.
Er valt een verbeeldende piramide van Maslov op te stellen, deze keer eens niet op behoeftes gericht maar op ervaring: een rangschikking van onderliggende primaire ervaringen met sterke psycho-sociokracht, naar meer secundaire oppervlakkiger ervaringen met minder collectieve kracht.
De fenomenologische houding probeert de blik te werpen op de ervaring als zodanig, deze serieus te nemen en oordelen daarover op te schorten. Daarin zit (dus) een vorm van gelatenheid.
LikeLike
Lennart, je vraagt je af: “Of was de opstandige houding van een Sisyphus wellicht ook een vorm van gelatenheid?”
Het antwoord lijkt me al in de vraag besloten te liggen. Dit lot behoort tot de condition humaine zoals Camus ons verbeeldend duidelijk maakte. We kunnen ook voor Don Quichot gaan spelen. We kunnen ook de oplossingsgerichte Baron-von-Munchhausen-methode toepassen en ons aan onze eigen haren uit dit diepe megamultimoeras trekken. Zo kunnen we ook een stoïcijnse houding aannemen of de houding aannemen van de beroemde struisvogel – de mogelijkheden zijn eindeloos. Voor elke houding een tijd en een plaats, zou de Prediker zeggen.
Zo kunnen we nog wel meer praktische oplossingen bedenken. Ik heb al eens gezegd, vanuit het oogpunt van overshootreductie: 1 van de betere oplossingen is jezelf van kant maken. Maar wil dat effectief zijn, doe dat dan wel voordat je kinderen op deze wonderlijke aardkloot heb gezet. Een andere creatieve oplossing is om je moeder te vragen niet geboren te hoeven worden.
Ander vormen van opstandigheid pas ik maar toe zolang ik verzuimd heb mezelf om zeep te helpen. Ik spoel de wc door met regen- en kanaalwater. Ik douche met behulp van waterkoker en 2 emmers water, afwisselend de ene tussen mijn benen zettend en vervolgens de andere langzaam over mijn hoofd uitgietend. Zomers zwem ik elke dag in het kanaal hier voor m’n huis, scheelt ook weer douchebeurten. Mijn identiteit ontleen ik aan mijn eco-minimalisme en die motten ze me niet afpakken!
Snappie? Nee vast niet. We hebben mijn 1 jaar oudere zus afgelopen vrijdag op 69 jarige leeftijd moeten begraven. De dominee sprak over humor als overlevingsmechanisme en hij bespeurde typische Lontenhumor …
LikeLike
Jaap,
“Ander vormen van opstandigheid pas ik maar toe zolang ik verzuimd heb mezelf om zeep te helpen.”
Tja, wat die zeep betreft daar zitten meer mensen mee: heb je de moed om het te doen of de moed om het niet te doen. Leuk stukje fenomenologie, trouwens. Douche-tip: geen zeep gebruiken en gewoon schrobben, scheelt weer in hoeveelheid afspoelwater en zeep in het kanaal 🙂
Eco-minimalisme, ook mooi identiteits –criterium, mag ook eco-maximalisme heten.
LikeLike
Jaap,
Gecondoleerd met het overlijden van je zus. Hopelijk helpt die Lontenhumor jullie bij de rouwverwerking.
Als ik goed reken ben je ergens in/rond 1955 geboren. Zelf ben ik van 1971. Mijn dochter is van 2010. Ons universum schijnt al bijna 14 miljard jaar in ontwikkeling te zijn; onze aarde al ruim 4,5 miljard jaar. Hoe lang kan of zal die evolutie nog doorgaan? En die van de mensheid? Op welke wijze, in welke richting, waartoe? Waar willen we (individueel of gezamenlijk) heen? Waar zien of voelen we de zin van in? Wat lijkt ons zinloos? Waar verlangen we naar? Waar zijn we bang voor? Waartoe zijn we in staat, of denken we in staat te zijn? Waar willen we ons voor inzetten, waartegen komen we in opstand, wat laten we gelaten over ons heen komen? Doen we dat alleen of samen met anderen?
Vragen en mogelijke antwoorden/keuzes, impliciet of expliciet, bewust of onbewust, gewild of ongewild.
Gelatenheid betekent voor mij: accepteren dat ik maar een zeer beperkte controle heb over wat er in de wereld gebeurt, maar ook accepteren dat ik desondanks een bepaald vermogen heb om samen met anderen een zekere invloed op die wereld uit te oefenen, en mijn leven daarmee een subjectieve zin te geven. Hoeveel invloed en welke zin precies is onmogelijk vooraf vast te stellen en zal vanzelf wel blijken. Zie bv ook wat Peter Sas hierover schrijft: https://www.nieuwwij.nl/achtergrond/heidegger-en-de-klimaatangst/
Vanuit die houding steunde ik bv de klimaatzaak van Urgenda tegen de Staat, zoals ik ook de klimaatzaak van Milieudefensie tegen Shell steun. Ik steun de A12-blokkade van Extinction Rebellion voor afschaffing van fossiele subsidies. Ik steun de campagne van Reclame Fossielvrij voor een verbod op fossiele reclames. Ik ondersteun in mijn werk op lokaal niveau bewonersinitiatieven die proberen bij te dragen aan de energietransitie, bv via het opzetten van energiecoöperaties, het organiseren van kennissessies over collectieve warmte en sociale transities, en het trainen van energiecoaches die bewoners helpen bij het verduurzamen van hun woning.
Begin juli organiseerden we een kennissessie met Paul Schenderling n.a.v. zijn boek Leven na de groei. Gister kwam hij in deze podcast in gesprek met theoloog Stefan Paas tot een interessante analyse van de huidige onvrede in de samenleving: https://www.nporadio1.nl/podcasts/de-ongelooflijke-podcast/101150/174-de-economische-en-culturele-strijd-achter-de-onvrede-in-onze-samenleving-met-paul-schenderling-en-stefan-paas
Kort samengevat: door decennialange neoliberale globalisering op economisch en cultureel gebied zijn steeds meer mensen zich steeds minder gewaardeerd gaan voelen, of zelfs steeds meer gedenigreerd. Misschien is dat proces te schetsen als: van te verstikkende gemeenschappen met te veel onderdrukking en spruitjeslucht naar een te individualistische en verweesde maatschappij van steeds meer ieder voor zich, en wie niet mee kan of wil is een loser of een racist.
Schenderling verwijst o.a. naar een overtuiging van de Amerikaanse rabbijn Abraham Heschel: mensen willen nodig zijn (maar zonder gedwongen te worden). De kernvraag lijkt me dan: hoe kunnen we een mondiale gemeenschap van lokale en nationale gemeenschappen helpen groeien waarin mensen zich in vrijheid gewaardeerd kunnen voelen? Dat zou wellicht de ervaren dreiging die jij denk ik terecht beschrijft kunnen verminderen en kunnen bijdragen aan steeds meer vertrouwen dat we als groepen mensen alleen door betere samenwerking de diverse reële existentiële dreigingen, zowel economisch en ecologisch als qua identiteit en gemeenschap, effectief kunnen tegengaan.
Ook Schenderling verwijst net als anderen naar de New Deal in de jaren ’30 in de VS als voorbeeld van een periode waarin een deel van de economische en culturele elites inzag dat alleen door de onzekere massa meer economische (en culturele?) zekerheid te bieden steeds grotere onvrede en instabiliteit te voorkomen was. Ook toen werd daarover hevige strijd gevoerd, want een deel van de economische elite schijnt zelfs van plan geweest te zijn om Roosevelt af te zetten, wat echter gelukkig niet lukte.
De strijd gaven ze echter niet op door met grote investeringen in propaganda (o.a. via denktanks) in te spelen op gevoelens van onzekerheid en minderwaardigheid bij een deel van vooral de witte onder- en middenklasse, met als uiteindelijk resultaat voldoende electorale steun voor het neoliberale beleid vanaf eind jaren ’70 en steeds meer weerstand tegen verdere emancipatie van tot dan allerlei in meer of mindere mate onderdrukte groepen in de samenleving.
Mijn inschatting is nog steeds dat het niet onmogelijk is voor de zich verder emanciperende groepen om in dialoog met de zich bedreigd voelende groepen in de samenleving tot een gezamenlijke nieuwe deal te komen, noem het een nieuw sociaal contract, over hoe we het best de ervaren en reëel bestaande dreigingen het hoofd kunnen bieden. Gelote burgerberaden op allerlei schaalniveaus zouden onder bepaalde voorwaarden denk ik een goede bijdrage aan het voeren van zulke dialogen kunnen leveren.
Of/wanneer PVV, NSC, VVD en anderen ook tot die conclusie zullen komen zal ik gelaten afwachten, terwijl ik me intussen actief inzet samen met anderen om hen zo snel mogelijk zo ver te krijgen. We kunnen alle hulp gebruiken. Help je mee?
LikeLike
Lennart,
je duidt op het gevoel van verweesd zijn. Ja, we kennen de ervaring van ‘ambigu verlies’, waarbij waar je aan hecht ‘weggaat zonder afscheid’, doordat het langzaam bij je wegglijdt.
Klima-ecoverandering (inclusief de energietransitie en de vastlopende overheid (met wantrouwen tot gevolg) inclusief alle andere gerelateerde maatschappelijke verandering zoals migratie) voldoet volgens mij wel aan dit kenmerk door de traagheid ervan.
We ervaren onze innerlijke ambiguïteit. Er doen zich mentale aanpassingsproblemen voor en ‘we’ ervaren weerstand omdat we een leefstijl, een cultuurstijl, een gebied t.z.t. moeten opgeven waar we onze identiteit altijd aan ontleend hebben. De reacties kunnen heftig zijn en divers. We zien vastklampende behoudende reacties met ‘wij-zij’ patronen. Wanneer we de schuld kunnen geven aan de natuur, dan verwerken we het anders dan wanneer we de schuld geven aan menselijke actoren. In het laatste geval heeft men behoefte aan zondebokken.
‘Aan de voorkant’ bekeken willen die zondebokken te snel veranderen en maken het leven duur (‘de energietransitie wordt ons door de strot gedrukt’, ‘ze pakken ons alles af’, ‘we kunnen gewoon niet sneller’); achteraf hebben die zondebokken het gedaan omdat ze te traag waren.
Deze ervaring(en) lijken mij een stevig onderdeel te zijn van het huidige complexe multimega-spagaatprobleem en ze staan niet (of niet zonder meer, of niet eenduidig) aan de kant van de oplossingen ervan.
LikeLike
“Mijn identiteit ontleen ik aan mijn eco-minimalisme” (Jaap)
“…met anderen een zekere invloed op die wereld uit te oefenen, en mijn leven daarmee een subjectieve zin te geven.” (Lennart)
Identiteit, subjectieve zingeving – woorden die te groot zijn om op mij van toepassing te zijn. Voor mij geldt de term onwetendheid, ik weet het gewoon niet. Begrijp me goed, heren. Het eco-minimalisme van Jaap snap ik, ik ben erin geboren (1950) en getogen en ben de erin geramde gewoonte van materieel zuinig & efficient zijn tot op heden niet kwijtgeraakt. De subjectieve zingeving van Lennart snap ik ook als voormalig activist. Het heeft allemaal niks uitgemaakt. De opwarming gaat gestaag door en de gevolgen zijn globaal (letterlijk en figuurlijk) bekend.
Ik ga niet mopperen over wat er allemaal achter ons ligt en hoe het zo gekomen is. (Neo)liberalisme, roofkapitalisme, doelbewuste desinformatie van De Twijfelbrigade en nog zo een en ander. Dat weten we allemaal wel. Waar ik me knarsetandend bij neerleg is dat ik geen idee heb hoe jonge mensen zich kunnen aanpassen aan wat er hen te te wachten staat. Ik weet het gewoon niet en leg me bij die onwetendheid neer.
LikeLike
Goff,
hoe verhoud jouw ‘onwetendheid’ zich tot je eerdere uitspraken over ‘in verwarring’ zijn? Ik kan me voorstellen dat deze twee in dezelfde lijn liggen, ze zijn niet in tegenspraak met elkaar. En toch, bij mij betekent ‘in verwarring zijn’ de behoefte tot duiding. Welke tegenstrijdige sterke krachten liggen er achter datgene wat gaat zoals het gaat?
Je zegt: “(Neo)liberalisme, roofkapitalisme, doelbewuste desinformatie van De Twijfelbrigade en nog zo een en ander. Dat weten we allemaal wel.”
Nou, voor mij weet ik het daarmee nog niet. Zijn dit wel de primaire oorzaken, of ligt er nog een diepere (evolutionaire) laag onder? Ik vermoed het laatste. Volgens mij zien wij deze primordiale evolutionaire principes overal in de natuur terug. We zien zelfversterkende doorgaande groei, totdat negatieve feedback die groei weer tot de orde roept.
Schopenhauer heeft ook best wel aardige dingen geschreven over Wil en Voorstelling. Hij is niet meer zo ‘in’ wat betreft zijn filosofie, maar toch is ie wat mij betreft best wel interessant omtrent zijn idee van Blinde Evolutionaire Wil.
Dat maakt het voor mij ook dat ik het niet enkel zoek in wetenschappelijke (psycho-sociologische) verklaringen. Husserl en kornuiten waarderen de wetenschap in hoge mate, maar attenderen ons ook op de beperkingen ervan. Terwijl we volgens mij toch wel een tijdgeest van sciëntisme kunnen bespeuren binnen de intellectuele gemeenschap.
LikeLike
Jaap,
dat de wetenschap beperkingen heeft weten wetenschappers zelf heel goed, daar hebben ze geen ‘filosofen’ uit vorige eeuw(en) voor nodig.
“Terwijl we volgens mij toch wel een tijdgeest van sciëntisme kunnen bespeuren binnen de intellectuele gemeenschap.”
Tja, kennelijk heb je een dingetje met ‘sciëntisme’ om e.e.a. te duiden. Mag wat mij betreft maar ik zie er niets in. Al was het maar dat we met elkaar communiceren dankzij scientisme. Take that.
LikeLike
Jaap,
Als je naar de diepere laag zoekt, lijkt die me vrij eenvoudig te vinden: exponentiële groei. Of eigenlijk een dubbele exponentiële groei. Sinds we rechtop zijn gaan staan zijn we exponentieel gegroeid in aantal, en in de mogelijkheden die we hebben gevonden om natuurlijke hulpbronnen te gebruiken. Natuurlijk verliep die groei niet exact volgens een gladde exponentiële curve, maar het is wel een goede benadering.
Met exponentiële groei gaat het nu eenmaal altijd zo dat er lange tijd niks aan de hand lijkt, en dat het dan plotseling heel snel uit de hand loopt.
LikeLike
Jaap, Goff,
Hoe kunnen jonge (en oudere) mensen zich aanpassen aan wat hen (ons) te wachten staat? En in hoeverre kunnen/moeten zij (wij) daarbij rekening houden met mogelijke diepere evolutionaire lagen die wellicht helpen verklaren waarom groepen mensen blijkbaar zo makkelijk in (gewelddadig) zondebok- c.q. wij-zij-denken-en-voelen vervallen?
Ik denk dat niemand met grote zekerheid kan weten wat afdoende of optimale antwoorden zijn op deze vragen. Ik denk ook dat we met de nodige slagen om de arm wel enkele mogelijke antwoorden kunnen inventariseren. En ik denk dat we o.b.v. die mogelijkheden voor onszelf en/of in gesprek met anderen ons (niet-) handelen bepalen, meer of minder bewust.
Een inventarisatie van mogelijke antwoorden die mij aanspreekt, is die van Richard Heinberg in zijn boek Power: https://www.resilience.org/stories/2021-09-30/review-power-by-richard-heinberg/
Hij verwoordt zijn voorkeursscenario als: “We must all aim for a relatively simple life that’s attainable by everyone, and that’s able to be sustained without harming ecosystems… [T]o assume that people simply won’t voluntarily sacrifice power in order to serve the common good, even on a large scale, is simply incorrect.”
Of mensen bereid cq in staat zijn om zich voldoende voor het algemeen belang in te zetten om een voortgaande neerwaartse sociaal-ecologische spiraal te voortkomen lijkt voor hem, net als voor mij, een open vraag, maar hij sluit die mogelijkheid in ieder geval niet uit.
Of dat lukt hangt misschien mede af van de mate van evolutionaire “zelf-domesticatie” van de mens, genetisch en cultureel, tot dusver en in de (nabije) toekomst, waarnaar ook Haidt verwijst: https://en.wikipedia.org/wiki/Self-domestication
“Self-domestication is a scientific hypothesis that suggests that, similar to domesticated animals, there has been a process of artificial selection among members of the human species conducted by humans themselves. In this way, during the process of hominization, a preference for individuals with collaborative and social behaviors would have been shown to optimize the benefit of the entire group: docility, language, and emotional intelligence would have been enhanced during this process of artificial selection.”
Iemand als Martin Luther King riep in zijn Nobel-speech in 1964 op tot een vorm van verdere zelf-domesticatie door geweldloze samenwerking: https://www.nobelprize.org/prizes/peace/1964/king/acceptance-speech/
‘Nonviolence is the answer to the crucial political and moral question of our time – the need for man to overcome oppression and violence without resorting to violence and oppression… Sooner or later all the people of the world will have to discover a way to live together in peace, and thereby transform this pending cosmic elegy into a creative psalm of brotherhood…
I refuse to accept despair as the final response to the ambiguities of history. I refuse to accept the idea that the “isness” of man’s present nature makes him morally incapable of reaching up for the eternal “oughtness” that forever confronts him. I refuse to accept the idea that man is mere flotsam and jetsam in the river of life, unable to influence the unfolding events which surround him. I refuse to accept the view that mankind is so tragically bound to the starless midnight of racism and war that the bright daybreak of peace and brotherhood can never become a reality.
I refuse to accept the cynical notion that nation after nation must spiral down a militaristic stairway into the hell of thermonuclear destruction. I believe that unarmed truth and unconditional love will have the final word in reality. This is why right temporarily defeated is stronger than evil triumphant. I believe that even amid today’s mortar bursts and whining bullets, there is still hope for a brighter tomorrow. I believe that wounded justice, lying prostrate on the blood-flowing streets of our nations, can be lifted from this dust of shame to reign supreme among the children of men. I have the audacity to believe that peoples everywhere can have three meals a day for their bodies, education and culture for their minds, and dignity, equality and freedom for their spirits. I believe that what self-centered men have torn down men other-centered can build up.”
Hoe effectief deze en andere oproepen uiteindelijk zullen zijn, zal moeten blijken. Dat het nu nog niet gelukt is, wil niet per se zeggen dat het nooit zal lukken; ook niet dat succes gegarandeerd is uiteraard.
De inzichten/suggesties van mensen als Haidt kunnen wellicht helpen om de kans op succes te vergroten. Waarbij iemand als John Gray vindt dat juist Haidt zich aan een vorm van scientisme schuldig zou maken: https://newrepublic.com/article/102760/righteous-mind-haidt-morality-politics-scientism Of dat zo is, hangt misschien af van wat je precies onder scientisme verstaat: https://en.wikipedia.org/wiki/Scientism
Hoe dan ook lijkt het erop dat mensen tot op zekere hoogte in staat zijn om zich in conflict-situaties niet tot geweld te laten verleiden, ook als tegenstanders wel geweld gebruiken. Soms leidt dit tot voldoende de-escalatie om vreedzame conflict-oplossing mogelijk te maken. We zullen zien in hoeverre jongeren en ouderen de komende jaren/decennia voor geweldloosheid of juist voor geweld zullen kiezen, en waar dat hen (ons) zal brengen.
LikeLike
Jaap,
ik ben het met Hans eens: exponentiele groei.
En ik heb de indruk dat je met een ‘diepere laag’ zoekt naar een zwarte kat in het duister die er niet is.
Toelichting:
Bij elke ‘diepe laag‘ kun je een nog diepere laag fantaseren. Dat is het roemruchte epistemologische fenoneem van de eindeloze regressie in verklarende redeneringen. In de wandelgangen van
logici heet dat ‘Turtles all the way down’ en zie voor ter zake doende info info https://en.wikipedia.org/wiki/Turtles_all_the_way_down
LikeLike
Goffie, die zwarte kat van jou bestaat niet OMDAT je hem niet ziet? Geeft niet jongen, die fase hebben we allemaal gehad. Toen we baby waren. In de epistemologie noemen ze dat het pie-ba verschijnsel.
LikeLike
Hans, dat is het precies: exponentiële groei. Die ten grondslag ligt aan de huidige penibele overshootsituatie. Maar komt die exponentiele groei uit de lucht vallen? Lijkt me niet. Dus: welke oorzakelijke krachten spelen daarin mee? Is exponentiële groei onderhevig aan evolutionaire basale principes? Lijkt mij wel. Welke implicaties heeft e.e.a. ten aanzien van onze verhouding met en strijd tegen de gevolgen ervan? Ligt stoppen ervan binnen onze macht of niet?
“Ooit moet er een eind aan komen en meestal gebeurt dat abrupt en met ingrijpende gevolgen.”, zei je op 5-1-23. Welke aspecten spelen er verder mee in die groei en zijn vroeger misschien zalige maar nu inmiddels rampzalige gevolgen? Op z’n minst fysische, biotische, demografische, psychische, sociale, culturele en economische, lijkt mij. Zijn (exponentiële) economische groeikrachten te herleiden tot (exponentiële) groeikrachten op fysisch-biotisch gebied. Lijkt me wel.
Op z’n minst is er een onlosmakelijke relatie tussen bevolkingstoename en economische groei, die samen met andere factoren leiden (hebben geleid) tot de huidige overmatige overshoot. Hoe deze te stoppen? Die vraag lijkt mij ook wel interessant voor de ‘Lennarten van deze wereld’ (en dus voor ons allemaal).
LikeLike
Hans, “Juist daarom kunnen we maar beter voorbereid zijn op de mogelijkheid dat het een keer stopt. Ook al weten we nog niet wanneer dat zal zijn.”, zei je op 2-3-23. Toen betrok je het specifiek op economische groei, nu trek je het breder, ook naar miljoenen jaren, en dat lijkt me terecht.
Jij kan er vast meer over zeggen, gezien je zo uit mijn blote hoofd eerder zei er studie van te maken en over enkele jaren er misschien wel een compleet boek aan te wijden.
LikeLike
Goff, je zegt: “Al was het maar dat we met elkaar communiceren dankzij scientisme.” Wat een onzin toch. Communiceren is (pas) mogelijk op basis van sciëntisme? Denk niet zo slordig vanuit je heup of vanuit waar dan ook.
En wetenschap is nog iets anders dan sciëntisme, dat haal je schrijnend door elkaar. Sciëntisme is de verabsolutering van wetenschap. En dat wordt tegenwoordig nogal gedaan, ja. Kennelijk omdat de rationalistische ‘Goffen van deze wereld’ niet weten waar ze ergens anders nog houvast kunnen vinden.
LikeLike
Lennart, op 30-12-23 verwees je (ook) naar het ‘losersgevoel’, gevoelens van minderwaardigheid en onmacht. Deze ervaring kennen we allemaal, hetzij bij onszelf, hetzij indirect, te herkennen in de maatschappij. Noem ze deplorables en je krijgt dit keihard in je gezicht terug gesmeten (Hillary Clinton, 2016). Want de ervaring is reëel en kan maar beter serieus worden genomen. Het lijkt mij een zeer reële ervaring te zijn van degenen die zich gedupeerd voelen door bijvoorbeeld de globalisering of door ‘hogerhand’. In Nederland: hele beroepsgroepen zoals boeren en vissers. Inmiddels weten we, aan de hand van ‘stikstof bijvoorbeeld, welke sterke krachten ermee gepaard gaan.
LikeLike
Lennart, je zegt: “Hoe effectief deze en andere oproepen uiteindelijk zullen zijn, zal moeten blijken. Dat het nu nog niet gelukt is, wil niet per se zeggen dat het nooit zal lukken; ook niet dat succes gegarandeerd is uiteraard.”
Op z’n minst lijkt het me ook voor de optimisten en idealisten onder ons belangrijk om te peilen naar de oorzaken van de huidige eeuwenlange hardnekkige overshoot. Realistische inschatting van die krachten zal de basis moeten zijn bij pogingen tot omkering. Anders spelen ze inderdaad die befaamde Don Quichot.
En ik denk, heb ik al eerder gezegd, dat je niet moet vergeten: ook al volgt er in de toekomst ommekeer, dan is dat toch inmiddels ommekeer in een geheel ander – voor de leefbaarheid van 8 tot 10 miljard mensen – klimaat- en ecoregime. De demografische overshoot, daar hoor ik de idealisten niet zoveel over. Is dat de olifant in hun kamer?
LikeLike
Jaap,
Je vraagt naar de (o.a. demografische) oorzaken van de huidige sociaal-ecologische overshoot en hoe deze te stoppen, rekening houdend met de groepen die daarbij ervaren dat ze door zichzelf en/of anderen als verliezers gezien worden.
Of demografische overshoot de olifant in de kamer van idealisten is, betwijfel ik. Het was in 1972 een belangrijk thema in Limits to Growth van de Club van Rome en voor zover ik zie is de dominante opvatting dat emancipatie van vrouwen de beste manier is om het aantal geboortes te beperken en zo de doorschietende bevolkingsgroei te stoppen.
De grote vraag lijkt nu vooral hoe de doorschietende productie en consumptie te stoppen om zo binnen de ecologische draagkracht van de aarde te blijven c.q. terug te keren. De voorstellen en onderbouwingen daarvoor zijn bekend en hoeven ‘alleen maar’ uitgevoerd te worden. Zie bv dit recente voorstel van Robert Costanza in Nature: https://www.nature.com/articles/d41586-023-04029-8
Dat ‘alleen maar’ kost echter veel tijd en moeite vanwege gevestigde belangen en gewoonten als gevolg van dieperliggende oorzaken, waarnaar je m.i. terecht zoekt. En veel tijd hebben we niet. Niettemin zegt Costanza:
“In the short term, change is difficult, and addictions are powerful. But in the long run, it is a huge sacrifice of our personal and societal well-being to continue down the business-as-usual path. Sustainable well-being can improve the lives of everyone, and protect the biodiversity and ecosystem services on which we all depend.”
Het is altijd lastig voor mensen om intuïtief/instinctief de juiste balans te vinden tussen kortere en langere termijn belangen. In de bio-culturele evolutie zijn organen/instituties ontstaan, in meer of minder ver gevorderde staat van ontwikkeling, om die balans te helpen vinden: bv nieuwere delen van ons brein, parlementen, politieke partijen, bedrijven, markten, (coöperatieve) verenigingen, ngo’s, gerechtshoven, universiteiten, burgerberaden, wellicht ook kunstmatige intelligentie, etc.
Tot dusver was deze evolutie mede het gevolg van een letterlijke en figuurlijke wapenwapenwedloop: wie niet sterk en/of slim en/of sociaal vaardig genoeg was liep grotere kans het onderspit te delven dan wie beter scoorde op een bepaalde combinatie van zulke eigenschappen.
De open vraag lijkt me of we als mensheid sterk, slim en sociaal vaardig genoeg zijn om in deze tijd van kernwapens en ecologische overshoot tot nieuwe c.q. beter aangepaste instituties te komen die kunnen helpen om onze onvermijdelijke belangenconflicten binnen de perken te houden en die op zo geweldloos en duurzaam mogelijke wijze uit te onderhandelen.
Als voorbeeld van zo’n nieuwe institutie wijst Costanza op de mogelijke rol van burgerberaden. Geopolitiek gezien zouden we ook kunnen denken aan hervorming van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties tot een mondiaal parlement, zoals bv Kishore Mahbubani in 2013 voorstelde in zijn boek The Great Convergence. Heel optimistisch schreef hij toen:
“De grote convergentie die onze wereld doormaakt is onomkeerbaar geworden. Er zijn te veel krachten ontketend die de wereld steeds kleiner maken. Die krachten zullen de komende decennia hun invloed alleen maar sterker doen gelden… Crisissen en catastrofen zullen er zeker komen… De positieve krachten die de wereld voortstuwen zijn te groot en te sterk om het proces nog te laten ontsporen… De uitdaging waar wij wereldwijd voor staan, is om van deze positieve dynamiek te profiteren en onze samenlevingen en mondiale instellingen aan het tempo aan te passen… Daarom eindig ik… met drie specifieke suggesties voor het verbeteren van de mondiale orde… De eerste suggestie is het stimuleren van steeds meer mondiaal overleg om alle landen van de wereld tot elkaar te brengen. Simpel gezegd: uiteindelijk moeten we een mondiaal parlement oprichten… Mijn tweede suggestie… maak een einde aan het uitgesproken anachronistische beleid van de westerse wereld ten aanzien van de VN en multilaterale processen in het algemeen… Nu het duidelijk is dat sterkere multilaterale processen en instellingen goed zijn voor de westerse belangen op de lange termijn, en bovendien erg goedkoop, zouden we ze moeten omhelzen… Mijn derde suggestie… is dat we het pas ontkiemde plantje in ons mondiale milieu, de ontluikende mondiale ethiek, meer water en mest moeten blijven geven… Door de opkomst van een mondiale ethiek zal het… steeds moeilijker worden om… met twee maten te meten… De meeste basisprincipes van de menselijke ethiek tref je in alle menselijke samenlevingen aan… Uiteraard zal er… nog decennialang gediscussieerd worden over wat deze nieuwe mondiale ethiek moet inhouden… [O]nze morele betrokkenheid zal zich steeds verder blijven uitbreiden, naar alle zeven miljard bewoners van deze planeet… In de komende decennia zullen we niet zozeer steeds meer gaan beseffen dat de wereld een dorp is, maar dat ons dorp de wereld is.”
In 2020 leek Mahbubani in zijn boek Has China Won? iets minder gerust op een goede afloop van het mondiale convergentieproces:
“Nu de planeet steeds slechter bewoonbaar wordt, zijn de inwoners van Amerika en China passagiers op hetzelfde zinkende schip… Moeten we ons, nu onze enige bewoonbare planeet groot gevaar loopt, op onze verschillen of op onze overeenkomsten concentreren?… [D]e intelligentste soort gedraagt zich nu op een suïcidale manier door de klimaatverandering almaar te laten toenemen zonder dat er wordt samengewerkt om het tij te keren… Als twee groepen apen een territoriumstrijd zouden voeren terwijl het bos om hen heen in brand stond, zouden mensen daar vol medelijden naar kijken… [D]e grote vraag [zal] uiteindelijk niet zijn of Amerika of China heeft gewonnen. De grote vraag zal zijn of de mensheid heeft gewonnen.”
In 2022 schreef hij in The Asian 21st Century weer iets optimistischer, maar ook enigszins ambivalent: https://library.oapen.org/handle/20.500.12657/52409
‘Can we persuade the US to support the UN again? Yes, we can. In 2003, President Bill Clinton gave a powerful speech in Yale University. He said that if the US was going to be the number one country forever, it could continue behaving unilaterally. Yet, if the US could conceive of becoming number two, it would be in the long-term national interest of the US to “create a world with rules, partnerships, and habits of behavior” that the US would like to live in if and when it becomes number two. In due course, American pundits and policymakers will come to accept the wisdom contained in Bill Clinton’s advice…
The big question that humanity now faces is a simple one: Is it intelligent enough to learn the big lessons from Covid-19 and, if necessary, make massive U-turns from current policies? In theory, we can. In practice, I fear that we will fail… In the short run, we can only despair. Turning around entrenched habits in the West cannot be done overnight. In the long run, we can be confident that a new global consensus will emerge that all of us now live together in a small interdependent boat, like the passengers of the ill-fated Diamond Princess cruise ship did.’
Een paar maanden geleden leek hij zijn hoop vooral gevestigd te hebben op de volgens hem meer lange termijn gerichte politiek van China: https://www.youtube.com/watch?v=VAYjkoF-R_Q
Of die hoop gerechtvaardigd is, zal moeten blijken, maar de inzichten en overwegingen van Mahbubani lijken me zeker relevant voor burgers en politici in het Westen. Misschien zullen die inzichten en overwegingen net als Covid-19 ook mondiaal besmettelijk blijken en daarmee iedereen een winnaars-ervaring kunnen geven?
Mocht dat gebeuren dan hoeft dat nog niet voldoende te zijn om de neerwaartse ecologische spiraal te stoppen, maar het zal ons wel een betere kans daarop geven en in ieder geval een betere kans om de schade daarvan nog zoveel mogelijk te beperken. Wat denk jij?
LikeLike
Jaap,
Dit recente gesprek met Bas van Bavel is voor jou misschien ook interessant: https://www.youtube.com/watch?v=H36M23Aw2eI
Benieuwd wat je van zijn analyse en voorstellen vindt.
LikeLike
Jaap,
Het evolutionaire principe achter onze exponentiële groei is in feite hét basisprincipe van de evolutie: survival of the fittest. Een populatie groeit exponentieel zolang de omstandigheden het toelaten. Ofwel, tot een of andere factor er een rem op zet: voedselgebrek, of natuurlijke vijanden bijvoorbeeld.
Op wereldschaal zijn wij al vele duizenden jaren ‘the fittest’. We hebben ons succesvol gevestigd op alle continenten, in de meest uiteenlopende omstandigheden. Mede dankzij ons vermogen om te leren en kennis over te dragen. Daardoor hebben we die rem op exponentiële groei steeds weten te vermijden. En dat deden we onder meer door steeds meer natuurlijke hulpbronnen te vermijden.
(Op kleinere schaal zijn er natuurlijk wel eens menselijke populaties tegen grenzen van hun habitat aan gelopen. Maar op wereldschaal lijken we nu pas op dat punt te komen.)
Het is allemaal niet zo ingewikkeld, op dit basale niveau.
LikeLike
Lennart,
ik heb de podcast beluisterd over de economische en culturele strijd achter de onvrede in onze samenleving met Paul Schenderling en Stefan Paas. Heel boeiend. Waar ik wel een beetje moeite mee heb is: wat is nu oorzaak en wat is gevolg. Er wordt geschetst alsof individuen zoals Ayn Rand en Margaret Tatcher veroorzakers zijn van neoliberale en individualistische ontwikkelingen. Het klinkt hier en daar zelfs een beetje complotachtig, met een bewuste agenda tegen christelijk-sociaal beleid van o.a. die twee figuren.
De onderstromen (de heersende tendensen van individualisme, de globalisering, de vrije markt, de tijdgeest, het heersende idee van concurrentie als voortstuwer van vooruitgang, de secularisering, het daarbij behorende mensbeeld, …) zouden weleens de bepalende factor kunnen zijn en daar komen uiteraard altijd personen bij bovendrijven die van dat momentum en die heersende tijdgeest gebruik maken.
En dan ligt daaronder natuurlijk altijd weer die vind ik boeiende vraag: wat bepaalt nu die onderstromen, die tijdgeest, die paradigma’s? Nu zien we weer sterke krachten juist tegen die (uitwassen van) ontwikkeling van globalisering en neo-liberalisme, etc. Krachten die zich vooral ontwikkelen vanuit de ervaring van onzekerheid en bedreiging. Maar de uitwerking van die krachten blijken toch ook weer tot polarisatie en nationalistischer gevoelens te leiden. De voedingsbodem voor Geert Wilders en kornuiten zou je kunnen zeggen, de actoren die nu gebruik maken van het huidige momentum.
De heren beginnen bij de jaren dertig van de vorige eeuw en betrekken economie, maatschappelijke ontwikkelingen en mensbeeld op elkaar. Hoewel raakvlakken, het gaat in deze podcast niet zozeer over de penibele klima-eco-overshoot situatie waar de mensheid in verkeert. Het gaat ook niet om de demografische aspecten (‘gaat heen en vermenigvuldigd u’ zou weleens haaks kunnen staan op christelijk rentmeesterschap).
Gezien de hardnekkigheid van de overshoot lijkt mij ook een langetermijn beeld van de geschiedenis en van de condition humaine van belang. Dit om naar mijn mening de link met onze discussie (de klima-eco-overshoot en het mogelijk wel of niet ten goede kunnen keren daarvan) vast te kunnen houden.
LikeLike
Jaap,
Ik denk dat in het gesprek met Bas van Bavel jouw vragen bij het gesprek met Schenderling en Paas voor een groot deel beantwoord worden?
LikeLike
Hans,
“Een populatie groeit exponentieel zolang de omstandigheden het toelaten. Ofwel, tot een of andere factor er een rem op zet: voedselgebrek, of natuurlijke vijanden bijvoorbeeld.”
Daar ben ik het vooralsnog niet mee oneens. En in zijn basaliteit is het dan inderdaad niet ingewikkeld. Maar het impliceert wel het een en ander. Daar ligt dan misschien juist wel de moeilijkheid, voor de mensheid en ook in het licht van deze discussie.
Implicatie 1: Er moet (kennelijk) een exogene factor aan te pas komen om het tij te keren? En als dat zo is, dan is dat geen fijne gedachte, als je er goed over nadenkt.
Implicatie 2: hoe verhoudt dit beeld zich tot het beeld van ‘we kunnen het tij nog keren’? Immers, uitgangspunt 4 van Klimaatveranda luidt ‘er zijn dingen die we kunnen doen’.
Implicatie 3: Is ‘dingen die we kunnen doen’, mogelijke bijsturing dus door de mens (dan uiteindelijk niets anders dan) uitstel van executie? Immers, We verlengen daarmee de omstandigheden voor doorgaande groei?
Implicatie 4 (eigenlijk de overkoepelende vraag van 1, 2 en 3): ligt die groei en het mogelijk nog tegengaan daarvan buiten of binnen onze macht?
Implicatie 5: de vorige implicaties liggen op het vlak van hoe evolutie werkt? En van hoe de mens, als gevolg en onderdeel daarvan, in elkaar steekt? Dat vergt dan misschien toch wel een nadere duiding van beide?
LikeLike
Jaap,
Zoals Hans aangeeft hebben we ook lerend vermogen, soms reagerend door schade en schade, soms anticiperend o.b.v. eerdere ervaring en (enige) vooruitziendheid. We lerend niet altijd op tijd of voldoende, maar soms wel, anders waren wij er nu niet geweest.
Misschien ook interessant, als je tijd en zin hebt, is dit recente gesprek met Jan Rotmans, die denk ik veel van jouw punten adresseert: https://www.youtube.com/watch?v=1a0u_ST0868
LikeLike
Jaap,
In principe zijn gaat exponentiële groei van een populatie inderdaad door tot er een externe rem op wordt gezet. Maar voor ons hoeft dat geen wet van meden en perzen te zijn. Wij zijn namelijk (met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid) de eerste en enige soort die dat mechanisme van de evolutie begrijpt. Wij weten dat er grenzen zijn die we overschrijden en ons vermogen tot leren en overdragen van kennis zou kunnen helpen om een voor ons rampzalige afloopt te voorkomen.
Of dat ook echt gaat lukken is de vraag, en ik denk dat iedereen het erover eens dat de huidige toestand in de wereld niet heel optimistisch stemt. Maar dat valt allemaal ook heel goed vast te stellen zonder (in mijn ogen nogal vaag) gefilosofeer over een ‘diepe evolutionaire laag’.
Evolutie werkt in feite heel simpel: genen planten zich exponentieel voort zolang de omstandigheden dat toelaten. Dat eenvoudige mechanisme creëert wel complexiteit. Bijvoorbeeld de mens. Wij zijn inmiddels zover dat wij de evolutie naar onze hand kunnen zetten. Dat doen we ook op allerlei manieren: via bestrijding van ziektes of veredeling van planten, bijvoorbeeld. Wij hoeven dus geen slaaf te zijn van de evolutie. Wij begrijpen hoe het werkt en kunnen daar ons voordeel mee doen.
LikeLike
Jaap,
Nog even over die “exogene factor”: daarover schreef Walter Scheidel in 2017 The Great Leveler:, met geen al te optimistische conclusie: http://pinguet.free.fr/scheidel17.pdf
Iemand als Paul Mason ziet echter in zijn bespreking van dat boek toch wat meer reden voor enig optimisme, m.i. terecht: https://www.theguardian.com/books/2017/mar/29/the-great-leveller-walter-scheidel-review-paul-mason
In hoeverre hebben mensen individueel en in groepen, tot en met de gehele mensheid aan toe, voldoende leer- en organisatievermogen om op relatief vreedzame wijze tot nieuwe instituties te komen die het neergaande tij nog zoveel mogelijk kunnen keren? En in hoeverre worden ze daarin wellicht door evolutionaire oerdriften nog te veel gehinderd?
Het lijken mij open vragen, dus te vroeg om al te stellige conclusies te trekken.
LikeLike
Jaap,
Als je nog energie hebt, is dit gesprek met Marjan Minnesma ook nog relevant: https://www.youtube.com/watch?v=mlOQHs8tOsY
Elke twee weken een klimaat- en energiejournaal, waarin zoals tijdens de Covid-crisis de premier en/of experts uitleggen wat de urgentie van de klimaat- c.q. overshoot-crisis is en welke maatregelen mogelijk en nodig zijn om die crisis nog zo beperkt mogelijk te houden. Ook geen silver bullet, maar ook niet per se onmogelijk.
LikeLike
Nog een laatste kijktip over het vertellen van aansprekende verhalen en onvoorspelbare sociale tipping points: George Monbiot gisteravond bij Wintergasten https://npo.nl/start/serie/vpro-wintergasten/seizoen-4/vpro-wintergasten_5/afspelen
LikeLike
Lennart, ik heb de analyse van Bas van Bavel gevolgd.
Raakt ook aan de ervaring van verweesd zijn, door het wegvallende geloof in zowel markt als ook overheid. Raakt daarmee ook aan de ervaring binnen het spectrum van vertrouwen – wantrouwen. En aan hoop – wanhoop. Waarop kunnen wij nog vertrouwen en bouwen? Op iets wat we hebben verloren en weer zouden moeten wederopbouwen, namelijk coöperaties en vereniging van onderop? Van Bavel houdt het bij de Nederlandse situatie, niet de mondiale. Intussen … gaat de wereldwijde overshootshit gewoon door en komen we in radicaal andere klima-eco-omstandigheden terecht ….
Een fenomenologische benadering: we kennen de ervaring van de polariteit van harmonie en chaos, goed en kwaad, licht en duister, vooruitgang en verval. Je zou denken, het is betrekkelijk logisch dat we harmonie, goed, licht en vooruitgang willen, op basis van die ervaringen. Ja, maar dat roept dan wel de vraag op: hoe is het in godsnaam mogelijk dat we in de huidige penibele situatie terecht zijn gekomen? En als mensheid meer en meer, en ook structureel, in chaos, kwaad, duister en verval terecht dreigen te komen? Het woord ‘structureel’ lijkt me wel van toepassing in het Antropoceen, als onderscheidend kenmerk van de conjuncturele circulaire afwisseling van deze polariteiten gedurende het Holoceen. Heeft betrekking op tijdschaal en schaalgrootte.
Hier in Dronten moet behoorlijk gebouwd worden. Nu wordt de bevolking betrokken bij ‘Toekomstvisie Dronten 2050’. Het toekomstberaad mag een zwaarwegend advies uitbrengen aan de gemeenteraad die dat advies zoveel mogelijk opvolgt. Stel dat ik word uitgenodigd, en ik ga meedoen, – waar ik dan op z’n minst op zal wijzen is om ook iets verder te kijken dan 2050. Ik zal vertellen dat ik over pak ‘m beet honderd jaar een ansichtkaart ga versturen met de tekst: GROETEN UIT VERDRONKEN DRONTEN.
Overigens heb ik er al een schilderij over gemaakt, een vliegtuigje met een spandoek met die tekst, vliegend over ons mooie ondergelopen Dronten, ‘HET HUIS VAN DE GEMEENTE DRONTEN’ (tekst op het gemeentehuis) nog net boven water uitstekend, plus de kerktoren en de carillontoren die zijn weemoedige klanken ook dan nog steeds ten gehore brengt. Zie https://www.kijkenbijjaaplont.nl/kunstwerk/420350787_VERZONKEN.html
LikeLike
Hans, jouw opmerking over ‘nogal vage filosofie’ triggert mij natuurlijk.
Je zegt: “Maar voor ons hoeft dat geen wet van meden en perzen te zijn. Wij zijn namelijk (met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid) de eerste en enige soort die dat mechanisme van de evolutie begrijpt. Wij weten dat er grenzen zijn die we overschrijden en ons vermogen tot leren en overdragen van kennis zou kunnen helpen om een voor ons rampzalige afloopt te voorkomen. Of dat ook echt gaat lukken is de vraag. Wij begrijpen hoe het werkt en kunnen daar ons voordeel mee doen.”
Nou, dat vage gefilosofeer draait nou precies om die vraag, die in dit wicked problem de Vraag der Vragen is: hoe kan het, die tegenstrijdigheid, dat we weten en begrijpen, en desondanks met open ogen de fuik inzwemmen?
LikeLike
Lennart,
ik heb gelezen je verwijzing naar ‘Power: Limits and Prospects for Human Survival door Richard Heinberg’. “We moeten allemaal”, schrijft Heinberg, “streven naar een relatief eenvoudig leven dat voor iedereen haalbaar is, en dat in stand kan worden gehouden zonder de ecosystemen te schaden.”
‘OUGHT’ volgt niet uit ‘IS’ en/of ‘IS’ volgt niet uit ‘OUGHT. (Goff, help ons even, hoe zat dat ook alweer precies en van wie is deze uitspraak ook alweer?)
“Door macht op te geven […] kunnen we volgens Heinberg een heel eind komen in de richting van het tegengaan van de uitputting, vernietiging en ongelijkheid. Als bewijs wijst hij op de enorme aanhang die christelijke, boeddhistische en islamitische spirituele leiders eeuwenlang genoten, ondanks het onderwijzen van vele vormen van zelfbeperking.”
En wat wil nou de realiteit? Bewijst de realiteit niet precies het tegenovergestelde?: in diezelfde eeuwenlange periode van onderwijzing tot zelfbeperking is enkel het tegendeel gebeurd. De uitstoot en overige overshootshit zijn alleen maar toegenomen.
“Hoe meer mensen het beginsel van optimale macht omarmen (overeenkomstig zijn idee van het ideale maximumvermogensprincipe), zo redeneert Heinberg terecht, hoe gemakkelijker het zal zijn om menselijk lijden en ecologische schade te minimaliseren in de uitdagende tijden die voor ons liggen.”
Wederom kijkend naar de reëele gang van zaken kunnen we ons weer afvragen of dit een ‘IS’ is of een ‘OUGHT’. Duizenden voorbeelden van ‘IS’ liggen voor het oprapen, en daarbij gaat het niet alleen om de ‘macht van de machtigen’, maar ook om machtige massa-culturele verschijnselen, waaronder een sterk verschijnsel: de toenemende reiscultuur. Lees bijvoorbeeld het verhaal op https://www.ipsnews.be/ ‘KAN DE VOETBALWERELD BLIJVEN GROEIEN IN TIJDEN VAN KLIMAATCRISIS?’
Het impliciete ‘OUGHT’ is uiteraard nee. Het expliciete ‘IS’ vertelt het tegenovergestelde verhaal. Ja, dit verschijnsel blijft groeien: “De internationale competities worden nog groter. Zo worden de wereldkampioenschappen van 2026 en 2030 op meerdere continenten met meer teams gehouden. Komende grote toernooien worden in meerdere werelddelen tegelijk gehouden.” Ook wordt het groeiende formule1-circus genoemd. Tzijn maar voorbeelden …
LikeLike
Jaap,
Je zegt: ‘Nou, dat vage gefilosofeer draait nou precies om die vraag, die in dit wicked problem de Vraag der Vragen is: hoe kan het, die tegenstrijdigheid, dat we weten en begrijpen, en desondanks met open ogen de fuik inzwemmen?‘
Volgens mij heeft Lennart je in deze discussie al bakken met informatie gegeven over hoe dat kan. Ik zou zo snel niet weten wat daar nog aan toe te voegen.
Maar je lijkt niet op zoek te zijn naar bakken met informatie. Je lijkt heel sterk behoefte te hebben aan één overkoepelend antwoord. Ik denk dat dat antwoord er niet is. Als het er wel zou zijn, zouden we de grote lijnen ervan ook wel in beeld hebben. Er is immers aardig wat onderzoek naar gedaan.
Wij zijn, ieder voor zich, complexe systemen. Die samen ook weer een complex systeem (of een heleboel complexe systemen, afhankelijk van hoe je ernaar kijkt) vormen. In die complexiteit is zo goed als niets terug te voeren tot een enkele oorzaak. Van wereldoorlogen tot vliegtuigongelukken tot echtscheidingen, ze zijn allemaal terug te voeren op een samenloop van factoren.
Het ene ‘iets’ dat het allemaal in een keer zou kunnen verklaren, of dat nou een diepe evolutionaire laag is of wat anders, bestaat waarschijnlijk niet. Jammer, want als het er wel zou zijn en we zouden het op kunnen sporen zou de oplossing een stuk dichterbij zijn. Maar zo is het nou eenmaal.
LikeLike
Jaap,
Was het niet David Hume die Immanuel Kant uit zijn “dogmatische sluimer” wekte door erop te wijzen dat (geparafraseerd) het feit dat de zon tot dusver elke dag weer opkomt niet zonder meer wil zeggen dat dit per se elke dag opnieuw zal gebeuren?
Zo hoeft m.i. ook de huidige nog altijd groeiende mondiale uitstoot niet zonder meer te betekenen dat die volgend jaar ook nog groeit. Zonder allerlei individuele en collectieve/institutionele gedragsveranderingen zou die uitstoot waarschijnlijk nu nog veel hoger zijn.
De huidige overshoot-groei komt m.i. voort uit de voortdurende genetische en culturele wapenwedloop tot dusver, kort samengevat. Wellicht kan ons leervermogen helpen die niet vol te houden wapenwedloop tot een beter vol te houden symbiose te brengen, zoals in een ver verleden eencelligen zich aansloten tot meercelligen?
Waar Heinberg (en ook Costanza) op wijst is, dat ALS we de overshoot willen beperken, we DAN onze overconsumptie moeten terugbrengen tot binnen planetaire ecologische grenzen. Ze gaan er vanuit dat dit in principe niet bij voorbaat onmogelijk is, maar of het de mensheid ook (vrijwillig/op tijd) zal lukken, moet nog blijken. Er zijn inmiddels ook groepen zoals Fossil Free Football die de uitstoot van het voetbal proberen te beperken. We doen ons best, misschien net als rokers die proberen te stoppen met roken?
Ik vind het mooi om te zien dat je met je kunst uiting geeft aan je zorgen/melancholie (?) en mensen probeert te waarschuwen voor/bewust te maken van de risico’s van voortgaande opwarming (mijn interpretatie). Mijn moeder, geboren in 1947, schildert ook, met andere thematiek: https://www.gonniepaul.nl/
Grote veranderingen beginnen vaak klein en op onvermoede of onzichtbare plekken, tot ze via een (soort) exponentieel proces een kantelpunt bereiken en opeens, onverwachts en onvoorspelbaar, zichtbaar worden, en dan achteraf misschien zelfs onvermijdelijk lijken, zoals Monbiot in Wintergasten aangaf.
Of zoals Nelson Mandela zei: “It always seems impossible, until it’s done.” Zie voor meer inspiratie bv ook The Elders: https://twitter.com/TheElders/status/1617839549643644930
Of heb je misschien eigenlijk geen behoefte aan inspiratie? Zoals Hans aangeeft, kan niemand jou of anderen enige of volledige zekerheid bieden, hoewel sommigen dat graag beloven. Bij die existentiële onzekerheid past wat mij betreft inderdaad een zekere (opstandige) gelatenheid.
LikeLike
Jaap,
Nog kleine aanvulling: dit interview met klimaatadvocaat Roger Cox laat denk ik goed zien hoe allerlei onzichtbare acties en processen op een gegeven moment tot hele zichtbare sociale kantelpunten kunnen leiden, in dit geval de uitspraken in de klimaatzaken van Urgenda en tegen Shell, die nu wereldwijd tot vele andere zaken leiden: https://www.volkskrant.nl/editie/20240105/er-zijn-beslist-leukere-dingen-die-ik-met-mijn-leven-had-kunnen-doen~bfe10444
Op Europees niveau zijn dit jaar dacht ik diverse uitspraken te verwachten.
LikeLike
Lennart,
Mooi werk van je moeder. Voor mij is bezig zijn met schilderen ook een mooie tegenhanger voor mijn obsessieve bezig zijn met klimaatverandering.
Ik heb het verhaal van Jan Rotmans gezien/gehoord. Vooral zijn persoonlijke verhaal is zeer indrukwekkend. Een profeet en een klokkenluider ineen, die ondanks alle weerstand toch heeft doorgezet.
LikeLike
Hans,
Oké. Met alle respect: ik kan het niet anders zien dan dat we met open ogen de fuik in zwemmen. En we vragen op jouw verzoek niet meer naar het waarom van (of onderzoek naar) de naar mijn mening sterke pro- en zwakke tegen-krachten die daarmee te maken hebben. Is goed.
En het enige wat er dan nog op zit zijn, naast onze persoonlijke inzet, ‘verhalen van inspirerende hoop’ en letten op de kleine tekenen daarvan, die staan tegenover die grote krachten. En dan zal je naar mijn mening, gezien de krachtsverhoudingen, toch ook de uiterste consequentie van de gaande krachtsverhoudingen moeten durven accepteren? Bij mij is die niet anders dan zoals begin december gesteld.
LikeLike
Jaap,
Je legt me nu woorden in de mond die ik niet heb gebruikt. Ik heb nergens verzocht om niet meer te vragen naar: ‘het waarom van (of onderzoek naar) de naar mijn mening sterke pro- en zwakke tegen-krachten die daarmee te maken hebben.‘
Ik heb nergens beweerd dat je daar niet naar zou mogen vragen. Ik zeg wel dat ik niet verwacht dat er een eenvoudig, eenduidig antwoord te vinden is.
LikeLike
Jaap,
Obv huidige (ogenschijnlijke) krachtsverhoudingen zou je die uiterste consequentie kunnen trekken. Alleen kunnen huidige sterke krachten afbrokkelen/ineenstorten, en huidige zwakke krachten kunnen groeien, wellicht exponentieel, waardoor wellicht een hele andere, mogelijk zelfs opwaartse dynamiek ontstaat. Ook een inspirerend verhaal zoals dat van Jan Rotmans illustreert dat voor mij. Het is nog te vroeg om jouw uiterste consequentie te trekken.
Waar ik wel benieuwd naar ben nu je verwijst naar je m.i. aansprekende schilderwerk: waar haal jij je inspiratie, motivatie, zin of aandrang vandaan om te schilderen? En hoe/wanneer ben je tot je obsessie met klimaat gekomen? Ik moet onwillekeurig denken aan die mooie serie Van de schoonheid en de troost, van Wim Kayzer destijds…
LikeLike
Jaap, Lennart
Net als bij Hans is ook in mijn ogen jullie gedachtenwisseling behoorlijk vaag en voor mij als belangstellende mee-lezer nogal warrig. Toelichting:
– Het ingenieurs-concept ‘overshoot’ betekent overschrijding van een ingebouwde en BEDOELDE grens/limiet. Voor zover ik weet zijn er dergelijke * bedoelde * klimato-ecologisch grenzen niet. En die zijn iets anders dan (klimatologische of sociale tipping points) die achteraf geconstateerd kunnen worden en waarover vooraf enkel gespespeculeerd.
– Met evolutie van een soort (daar gaat de evolutie-theorie over) heeft het allemaal niet te maken. Genetische mutaties en selectiedruk van de omgeving is de kern van de evolutie-theorie (en niet ‘survival of the fittest’ zoals Hans suggereerde).
– Ik lees jullie gedachtenwisseling als ping-pongen met de (on)mogelijkheid van afwending / voorkoming / minimalisering van… ja van wat precies? Als mee-lezer is me dat niet duidelijk en ik krijg niet de indruk dat het jullie zelf duidelijk is.
P.s. Jaap,
voor nagenoeg iedereen volgt een activistisch ‘ought’ vanzelfsprekend uit een (levens)bedreigend ‘is’ en ze gaan ermee aan de slag. Met de verbaal-logische redenering van David Hume heeft dat niet te maken. De is/ought dichotomie was zijn persoonlijke logische deductie-probleem. En hij zat er behoorlijk mee in zijn maag. Hij schreef zichzelf als filosoof voor (ought!) dat je uit een ‘is’ geen ‘ought’ kunt afleiden. Epistemologisch gezien (en zo kijk ik ernaar) tuigde Hume het onderscheid is/ought op en stelde dat je dat onderscheid behoort (ought) te respecteren. Alle respect voor het werk van David Hume maar het is infinite regress en turtles all the way down.
En ik sluit me aan bij de opmerking van Hans: Je bent voorzien van een bak info door Lennart, Hans en mij. Wat mij betreft draai je in cirkeltjes: infinite regress op turtles all the way down.
LikeLike
Goff,
Wat betreft overshoot: voor zover ik weet gebruik ik de term overshoot zoals het IPCC en Club v Rome/Meadows c.s. die gebruiken.
Wat betreft evolutie: naast biologische wordt voor zover ik weet tegenwoordig ook over culturele evolutie gesproken en over de mogelijke interactie tussen die twee. Dat is waar ik mensen als Haidt naar verwijzen en in die zin verwijs ik daar ook naar.
Wat betreft de kernvraag die Jaap opwierp en waar ik mijn reactie op geef: is een voortgaande neerwaartse sociaal-ecologische spiraal (zo goed als) onvermijdelijk of kan die wellicht nog gestopt c.q. omgekeerd worden tot een opgaande spiraal?
Tot zover een korte poging tot opheldering van mijn kant.
LikeLike
Jaap,
Ik kom nog even terug op de vaagheid, die Goff nu ook noemt.
Wat er volgens mij gebeurt is dat je aan de ene kant voorbij de wetenschap probeert te kijken, bijvoorbeeld via de fenomenologische benadering, maar tegelijkertijd wel wetenschappelijke begrippen blijft gebruiken in je verhaal. Je haalt, bij wijze van spreken, duidelijk beschreven en/of gedefinieerde begrippen en fenomenen uit hun natuurlijke, wetenschappelijke habitat en plant ze over in de context van jouw benadering. En daarmee belanden we in een moeras. Er hangen ineens allerlei mistflarden omheen. Het door Goff genoemde ‘overshoot’ is een goed voorbeeld. Wat dat woord betekent in klimaatrapporten is glashelder. Jij gebruikt het op een andere manier, die er op een of andere manier wel aan verwant is, maar wat je er nou precies mee bedoelt wordt me nooit helemaal duidelijk.
Nu gebeurt dit soort dingen vaker. Een extreem voorbeeld is de manier waarop allerlei alternatieve genezers het woord ‘energie’ gebruiken. Die heeft niks meer te maken met wat dat woord voor mij, als onverbeterlijke bèta betekent. ‘Energie’ is daar een soort semantisch duizenddingendoekje dat alles verklaart waar ze eigenlijk helemaal geen verklaring voor hebben. Ik wil zeker niet zeggen dat jij het net zo bont maakt. Jouw moeras is veel minder diep. Maar je belandt heel snel in drassig gebied, zodra je wetenschappelijke begrippen overhevelt naar een andere context. In dat drassige gebied kunnen heel makkelijke misverstanden ontstaan, en soms ook denkfouten. Misschien is dat iets om eens op te reflecteren?
LikeLike
Goff,
Nog even over evolutie:
Survival of the fittest vond Darwin zelf wel een goede omschrijving, ondanks de kanttekeningen die daarbij te plaatsen zijn, vooral wanneer die uitdrukking verkeerd gebruikt/begrepen wordt: https://en.wikipedia.org/wiki/Survival_of_the_fittest
Interactie tussen genetische en culturele evolutie wordt (o.a.?) onderzocht in de zogenaamde dual inheritance theory: https://en.wikipedia.org/wiki/Dual_inheritance_theory Daarover is het laatste woord vast nog niet gezegd, maar toch.
LikeLike
Jaap,
Wintergast Noreena Hertz sprak eerder deze week over haar boek The Lonely Century uit 2020: https://npo.nl/start/serie/vpro-wintergasten/seizoen-4/vpro-wintergasten_3/afspelen
Daarin laat ze zien hoe toenemende eenzaamheid en daarmee gepaard gaande stress mensen in de armen drijft van populisten die inspelen op dat gevoel, mede door bepaalde groepen juist uit te sluiten. Ook noemt ze in het boek als mogelijke bijdrage aan een oplossing dat mensen zich meer gezien en gehoord kunnen voelen door bv invoering van deliberatieve burgerberaden, naast vele andere mogelijkheden.
Ook de coöperatieve beweging die Van Bavel in het eerder gelinkte gesprek noemde kan zo’n bijdrage leveren, ook al is die nu nog klein. Ook in het verleden zijn eerdere coöperatieve golven klein begonnen, maar uiteindelijk tot aanzienlijke omvang gegroeid. In een land als Denemarken is die beweging ook al een stuk groter dan in Nederland. Dus waarom zou dat niet ook in Nederland en wereldwijd (opnieuw) kunnen gebeuren?
LikeLike
Lennart,
“Survival of the fittest vond Darwin zelf wel een goede omschrijving,”
Nee, dat vond hij niet. Die frase is van zijn tijdgenoot Herbert Spencer. Op aandringen van Alfred Wallace (eveneens druk met het evolutie idee) veranderde Darwin zijn oorspronkelijke motto ‘natural selection’ in Spencers motto ‘survival of the fittest’. En zo is het pas in de vijfde en laatste editie van Darwins beroemd geworden werk On the Origin of Species terechtgekomen. Het lemma ‘survival of the fittest’ op Wikipedia geeft een goed in – en overzicht.
LikeLike
Goff,
Blijkbaar lees je in dat lemma dan niet wat ik lees, namelijk dat Darwin aan Wallace schreef: “I fully agree with all that you say on the advantages of H. Spencer’s excellent expression of ‘the survival of the fittest’. This however had not occurred to me till reading your letter.” Vandaar mijn conclusie dat Darwin het wel een goede omschrijving vond. Ik heb niet gezegd, noch bedoeld dat die omschrijving oorspronkelijk van hemzelf was.
LikeLike
Lennart, Goff,
Ik ben het eigenlijk wel grotendeels eens met Goff. Het is misschien niet pertinent onjuist, maar wel ongelukkig omdat het zo makkelijk verkeerd begrepen kan worden.
Overigens lijkt de mening van Darwin me hier niet doorslaggevend. Hoe belangrijk die ook is geweest voor de evolutietheorie, er is sindsdien wel het een en ander aan nieuwe inzichten bijgekomen. Bijvoorbeeld dat je de selectie niet op het niveau van soorten, maar op het niveau van genen moet bekijken.
LikeLike
Hans,
Zoals aangegeven zijn er zeker kanttekeningen te maken bij het gebruik van survival of the fittest, maar dat neemt niet weg dat Darwin het wel een goede omschrijving vond en dat dit bij zorgvuldig gebruik nog steeds grotendeels lijkt te gelden.
Bij de ontwikkelingen sinds Darwin lijkt het me ook goed om te kijken naar het voor zover ik zie nog niet helemaal beslechte debat over groep- of multi-level-selectie: https://en.wikipedia.org/wiki/Unit_of_selection
Hoewel de meeste biologen daar weinig in lijken te zien, is ook een groepje dat hier nog wel onderzoek naar doet, en wordt daar ook op het vlak van culturele evolutie onderzoek naar gedaan: https://en.wikipedia.org/wiki/Group_selection
Hoe dan ook nuanceert dit m.i. enigszins de eerdere opmerking c.q. nuancering van Goff hierover, die naar mijn idee iets te kort door de bocht was, in ieder geval in de context van de discussie hierboven. In die context is dit alles overigens ook niet het meest relevante zijpad, denk ik.
LikeLike
Nog aanvullend: misschien is de vraag naar multi-level selectie op cultureel vlak wel een onderliggende kernvraag als het gaat om de mogelijkheid om een neergaande sociaal-ecologische spiraal zoveel mogelijk te stoppen. Dat raakt namelijk vrij direct aan de menselijke neigingen tot samenwerking en uitsluiting, waar Jaap eerder op wees obv het werk van Haidt. David Sloan Wilson e.a. pleitten bv in 2008 in dit artikel voor meer aandacht hiervoor in de sociale psychologie, onder meer verwijzend naar Haidt: https://www.researchgate.net/publication/225303838_Multilevel_Selection_Theory_and_Major_Evolutionary_Transitions
Overigens geeft ChatGTP bij een snelle check ook aan dat het biologische debat over multi-level- en groep-selectie nog niet afgesloten is, voor wat het waard is.
LikeLike
Hier voor de liefhebber nog een recent overzicht van Wilson et al 2023 in PNAS over multi-level culturele evolutie: https://www.pnas.org/doi/10.1073/pnas.2218222120
LikeLike
Waarom de evolutie van de mens de oplossing van de klimaatcrisis in de weg zit: https://scientias.nl/onze-eigen-evolutie-zit-de-oplossing-voor-de-klimaatcrisis-flink-in-de-weg-we-moeten-tegen-de-stroom-in-zwemmen/
Misschien al opgemerkt door jullie.
Nog een goed 2024.
LikeLike
Veel dank, Frank, ik had die verwijzing naar Waring et al 2023 nog niet gezien: https://royalsocietypublishing.org/doi/10.1098/rstb.2022.0259
Ziet er heel relevant uit, dus ik ga het met veel interesse bekijken.
LikeLike
Dank, Frank. Een interessant stuk.
Het verbaast me wel een beetje dat dit volgens Scientas de eerste keer is dat er wordt gesteld dat de evolutie ons niet heeft toegerust voor de aanpak van mondiale problemen. Ik meen daar eerder toch ook al wel het een en ander over te hebben gelezen.
Misschien bedoelen ze dat de specifieke invalshoek van dit onderzoek nieuw is?
LikeLike
Jaap, Lennart,
Het super wicked problem van de globale opwarming (incl. de paralel lopende ecologische en sociale disrupties bij mens en dier) is op allerlei manieren te beschrijven/diagnostiseren. En dat is hierboven dan ook gebeurd. Om de zinnen te verzetten en met name Jaap een hand toe te steken in zijn zoektocht naar evolutie-theoretische duiding van dat probleem een paar lapidaire opmerkingen.
– De biosfeer heeft door haar evolutionare flexibiliteit veel levensvormen voortgebracht.
– Flexibiliteit heeft een evolutionaire prijs: pathologie.
– Homo Sapiens is een pathogeen in de biosfeer.
– De biosfeer kan dat pathogeen er wel bij hebben.
De moraal van het verhaaltje: ‘wij’ zijn een pathogeen tegen wil en dank, we weten het en kunnen er niets aan doen. Ik begrijp dat het de insteek van Jaap is en ik ben het met hem eens: het beest in de bek kijken. De insteek van Lennart is dat er wel wat aan te doen is en ofschoon ik daar skeptisch over ben ben ik het ook met hem eens: niet geschoten is altijd mis.
LikeLike
Goff,
Ik denk niet er zoiets bestaat als een ‘pathogeen in de biosfeer’. De biosfeer kan van zichzelf niet ziek of gezond zijn. Wij kunnen wel, vanuit onze eigen criteria, onze eigen belangen en waarden, beoordelen hoe de biosfeer ervoor staat. Maar meer is er niet.
De biosfeer zelf maakt het niks uit. Die gaat gewoon door met wat hij al miljarden jaren doet: evolueren. Met of zonder ons, het zal de biosfeer een zorg zijn. En mochten wij een massa-extinctie veroorzaken, dan herstelt de evolutie dat wel weer. Het duurt even, een paar miljoen jaar of zo, maar daar maalt de natuur niet om. Die heeft alle tijd van de wereld. Letterlijk.
We hebben alleen het perspectief, de waarden en de belangen van onze eigen soort. En we zijn bezig een probleem te worden voor die eigen soort. Voor de biosfeer zelf bestaan er geen problemen, omdat de biosfeer niet oordeelt over goed of slecht.
LikeLike
Hans,
je redenering klopt uiteraard. Daarom schreef ik niet ‘pathogeen VAN de biosfeer’ maar ‘pathogeen IN de biosfeer.’
LikeLike
Het artikel waar Frans naar verwijst daarin zit een link, misschien ook al door jullie gelezen, naar een recent wetenschappelijk onderzoek. Gepubliceerd: 13 november 2023https://doi.org/10.1098/rstb.2022.0259
“Ons onderzoek doet ons vermoeden dat de typische beschrijving van de uitdagingen waarmee de mensheid in het Antropoceen wordt geconfronteerd, ondergewaardeerd is. Wanneer ook de patronen en processen van de menselijke evolutie op de lange termijn in het milieu in ogenschouw worden genomen, is er geen duidelijk en veilig pad door het Antropoceen.”
“Het Antropoceen plaatst de processen die de menselijke evolutie mogelijk miljoenen jaren hebben gestuurd in conflict met de evolutionaire vereisten voor de mondiale culturele kenmerken die we nodig hebben.”
“Onze visie is een sombere lezing van de mogelijkheden van de toekomst van het milieubeheer en de menselijke evolutie op aarde. Het is echter nuttig omdat het somber is.”
“We hebben gesuggereerd dat de mensheid wellicht slecht aangepast is om een nieuwe evolutionaire relatie met de biosfeer te overleven.”
Ook zij zochten naar een bredere definitie van ‘Antropoceen’ om met hun onderzoeksvragen beter uit de voeten te kunnen. Ook zij proberen integraal en onder de oppervlakte te kijken. Ik stel me zo voor dat zij vast wel ‘vage’ en moeizame periodes hebben gehad om tot dit rapport te kunnen komen. Wicked problems, wicked onderzoek. En wij mensensoort maar trachten daar greep op te krijgen.
Laten we in ieder geval proberen die insteek vol te houden. Volgens mij heeft, naast wij allemaal, met name progressief-idealistisch-links juist hier heel veel aan om hernieuwde aanknopingspunten proberen te vinden in hun verhaal.
LikeLike
Lennart, dank voor je belangstelling. Ik heb behoefte aan me creatief kunnen uiten. Achteraf gezien zat dat er mijn leven lang al in en is het er door omstandigheden uitgeramd en in mijn kantoorleventje ben ik dan ook tegen de nodige frustraties opgelopen. Maar gelukkig heb ik het herontdekt. Ja, ik heb meerdere schilderijen die betrekking hebben de in brand staande acopalytisch-collapsende wereld. Dat laatste is dan ook tegelijk mijn obsessie, lees interesse in klima-eco-psycho-socio-verandering. Ook vanuit filosofisch perspectief. Eigenlijk heeft mijn interesse betrekking op het fascinerende fenomeen van opkomst en met name ondergang op lange tijdschalen. Beschavingen, een hele mensensoort, ons huidig tijdperk, waarvan wij de uniciteit mogen! meemaken: meer dan verwondering, eerder verbijstering.
LikeLike
Jaap,
Ik lees het toch echt anders.
Ze nemen de definitie van geologen bijvoorbeeld helemaal over: ‘a geological epoch defined by stratigraphic signatures of human activity such as concentrations of carbon dioxide and radioisotopes‘. Dat ze vervolgens dieper in de problematiek van het Antropoceen duiken, betekent niet dat ze definitie ervan verbreden. Dat zou ook heel onhandig zijn, omdat het ontzettend verwarrend zou zijn.
En ik heb ook niet de indruk dat ze de pretentie hebben dat ze de hele problematiek integraal kunnen behandelen. Ze bekijken hem juist vanuit een specifieke cultureel-evolutionaire invalshoek. Waarbij er natuurlijk wel aandacht is voor de bredere context. Zoals in de wetenschap heel gebruikelijk is.
LikeLike
Hans, je zegt, in feite over (mis)communicatie: “… En daarmee belanden we in een moeras. Er hangen ineens allerlei mistflarden omheen.” Daar ben ik het wel mee eens. Om een voorbeeld van een gebied van mogelijke miscommunicatie aan te halen: die darwinistische selectiemechanismen, en discussie over op welk niveau deze plaatsvinden. Wat het, voor mij t.a.v. communicatie lastig maakt is dit: in ieder geval is de werking van die mechanismen niet hetzelfde als datgene waar wij door gemotiveerd worden. Wat onze drijfveren en instinctmatige driften en strevingen zijn, zijn volgens mij eerder fenomenologisch te duiden: vanuit onze ervaringen. We ervaren lust en last, genot en pijn. We worden zogezien door onze hartstochten gedreven. En dat betreft dan weer meer dan enkel het psychologische aspect, wetenschappelijk te benaderen.
Dat is ook een beetje mijn moeite met het idee dat iets (pas) waar is als het wetenschappelijk is onderzocht en bewezen. Ook de epistemologische benadering van het controleren van uitspraken raakt volgens mij op slechts deelgebieden aan de kern: logica, ratio, denken, wetenschap: ze zijn gebouwd op het Leven Zelf (alweer een verwarrende term, in ieder geval geeft het een volgordelijkheid weer, we kunnen geen logica an sich betrachten, eerst moet IK (Dooyeweerd noemt dit zelfheid) [er] zijn.
Waarheid in fenomenologische zin zou je ook waarachtigheid kunnen noemen. Zo kan je ook de bijbel fenomenologisch lezen: ervaringen van mensen, van doodgewone Hebreeuwse pannekoekebakkers, in plaats van door de bril van zeg maar ronduit verwerpelijke theologische vervreemding.
LikeLike
Jaap,
Waring et al 2023 zegt dat het moeilijk is, zoals iedereen hierboven ook heeft gezegd, maar ze zeggen ook dat er in ieder geval bij hen nog hoop is:
“[O]ur framework provides useful policy guidance to avoid near-term environmental disaster in a few ways… Right now, we need to solve the collective challenge of climate change. Then, we should turn to the next most pressing collective challenge and can keep solving collective global challenges for as long as we can…
While growing global cooperation among societies may be the primary goal, cultural evolution via group competition is the evolutionary force that drives the most relevant adaptive change in human systems. This suggests, paradoxically, we must use competition among groups to build cooperation between groups. However, this may not be as far-fetched as it sounds. Perhaps we can use these two forces in careful concert to grow our collective capacity for global resource stewardship. For example, today’s societies benefit from managed group-level cultural evolution in the form of peaceful competition through social systems such as markets and research grant competitions. Both generate socially valuable outputs. So, we could build intentional, peaceful and ethical systems of competitive cultural evolution to generate solutions for advancing global environmental cooperation.
For example, our study provides inspiration for solving climate change. We need to alter the direction of cultural selection on fossil fuel use among nations (via treaties) and companies (via market regulation). The means to accomplish this managed evolution are often equivalent to traditional policy approaches (e.g. carbon taxes and carbon tariffs), climate clubs, investment in alternatives and bans on fossil fuel extraction and use). Evolutionary analysis simply provides an integrated theory and set of metrics. It also reminds us that these simple solutions may be the only real alternative to a spiraling pathway of increasingly direct conflict between groups…
Worst-case scenarios are an indispensable planning tool (e.g.). So, it may be on the intentional processes in cultural evolution, including innovation, foresight, planning and collective action, must be where we make our stand, by building global governance for the Anthropocene even though it is against the interests of existing groups. It is our hope that this perspective can contribute to that collective effort, expanding the considerations of society today to help better select long-term paths in future.”
LikeLike
Ik weet niet of Frank toevallig hoogleraar in Utrecht is: https://www.uu.nl/medewerkers/FHBBiermann
Ook als dat niet het geval is, ben ik wel benieuwd wat hij tot dusver van bovenstaande discussie/dialoog vindt.
LikeLike
Hans,
Volgens mij duiden de volgende drie tekstdelen op ‘integraal’:
“Volgens deze logica zal het in stand houden van de biosfeer […] mondiale culturele kenmerken vereisen, inclusief juridische en technische systemen. We onderzoeken de voorwaarden voor de evolutie van mondiale culturele kenmerken.”
“Momenteel richt het mondiale milieuonderzoek zich niet op een evolutionair begrip van menselijk gedrag, noch op het INTEGREREN van de evolutionaire geschiedenis en processen die hebben geresulteerd in de mondiale impact van menselijke samenlevingen.”
“Door empirisch gevalideerde en karakteristieke patronen van de menselijke evolutie op de lange termijn te INTEGREREN met de collectieve gedragsvereisten voor mondiale ecologische duurzaamheid”
Ook het begrip Antropoceen maken ze integraal. Daarover zeggen ze:
“… . In dit licht stellen wij een NIEUWE DEFINITIE voor van het Antropoceen als een periode in de menselijke evolutie: het Antropoceen: de periode waarin mondiale omgevingsfactoren de menselijke evolutionaire uitkomsten bepalen .
De definitie heeft vijf hoofdkenmerken. Ten eerste is het geen geologisch tijdperk dat wordt gedefinieerd door stratigrafische kenmerken, maar een nieuwe periode in de menselijke evolutie die wordt gedefinieerd door eco-evolutionaire omstandigheden. Ten tweede … ”
LikeLike
Wilson et al 2023 lijken iets optimistischer over de kansen op effectievere global governance dan Waring et al 2023, wat zij zien als de transitie van CAS1 naar CAS2 (CAS=Complex Adaptive System):
‘The larger the scale of governance, the more difficult the challenges. We are not naive about the difficulty of global change efforts. Nevertheless, realizing that global change efforts are not different in kind from smaller-scale efforts is an important conceptual simplification. What we must work toward is relatively straightforward from a multilevel evolutionary perspective, even if it might be very difficult…
Superficially, it might seem that selection at the planetary scale is impossible because our planet is not competing with any other planets. What makes planet-level selection possible is a decision-making process that makes planetary welfare the target of selection, orients variation around the target, and identifies and replicates better practices, realizing they will be sensitive to context. This is how conscious cultural evolution takes place at smaller scales, as described in the previous sections, and can also take place at the global scale….
[W]hen it comes to cultural evolution, the past does not predict the future. Given the myriad forms of globalization that have taken place during the last century, it is difficult not to consider the whole earth as a single system that must transition from CAS2 (“survive”) to CAS1 (“thrive”). Human social groups are nearly always socially constructed. To say “I am first and foremost a human being and citizen of the earth” is no more difficult than to say “I am an American” or “I am a Christian.”
Many people have already adopted a whole-earth ethic, which does manifest as action to a degree—but they do not have a common and authoritative theoretical framework to invoke and from which to derive effective policies. This is in contrast to neoclassical economics and its elaborate mathematical justification of the invisible hand metaphor. Multilevel selection reveals the invisible hand metaphor to be profoundly untrue. It is simply not the case, in economics or any other policy domain, that the lower-level pursuit of self-interest robustly benefits the common good.
However, multilevel selection does lead to another, more legitimate conception of the invisible hand metaphor. We must act in two capacities: as designers of whole systems and as participants in the systems that we design. As designers, we must have the welfare of the whole system in mind, which is the opposite of the invisible hand metaphor. As participants, we can indeed respond to our local concerns without having the whole system in mind. Put another way, selection at the level of whole systems is the hand, which winnows the small set of lower-level behaviors that benefit the common good from the much larger set of lower-level behaviors that undermine the common good…
Once we view human societies as products of cultural evolution, we can interpret their differences in the same way that biologists interpret differences among species due to a combination of isolation and response to different selection pressures (105, 106). This is an advance over social constructivism in sociology and cultural anthropology, which, while properly critical of genetic determinism, did not adopt an evolutionary perspective to explain cultural diversity.
It is here that the concept of mismatch becomes central for the study of cultural evolution, no less than genetic evolution. In both cases, adaptations to past environments can become maladaptive in new environments. The human impact on the planet, which is so massive that it has been labeled the Anthropocene, has created genetic mismatches for nearly every species on earth—and cultural mismatches for nearly every human society on earth. What worked in the past can tragically misfire in the present. Only ongoing cultural evolution can solve this problem, and unless it is mindfully directed, it will result in pathological CAS2 systems rather than coordinated CAS1 systems.’
LikeLike
Jaap,
Nogmaals, dat ‘integrale’ is context. Het onderzoek zelf richt zich specifiek op het cultureel-evolutionaire aspect.
En je hebt inderdaad gelijk: ze willen het geologische begrip Antropoceen stelen van de geologen. Ik zou de geologen aanraden om hard terug te vechten. Laat ze hun eigen term verzinnen, als ze die nodig denken te hebben.
In een eerdere reactie zeg je:
‘Dat is ook een beetje mijn moeite met het idee dat iets (pas) waar is als het wetenschappelijk is onderzocht en bewezen.‘
Ik heb ook moeite met dat idee. Het idee is namelijk nonsens. Wetenschap vertrekt van het besef dat de ambitie om zoiets als ‘de waarheid’ te bewijzen veel te hoog gegrepen is. Kleine stukjes waarheid benaderen is het hoogst haalbare. Er blijven altijd hele stukken waarheid over die we niet kennen. De acceptatie daarvan is een grote kracht van de wetenschap. Wetenschap neemt liever genoegen met onwetendheid dan met antwoorden die op drijfzand berusten.
En mede daardoor is de wetenschap veruit de beste manier gebleken om in elk geval aardig wat stukjes waarheid behoorlijk goed te benaderen. Andere methodes die we in de loop van de geschiedenis hebben geprobeerd zijn veel minder succesvol gebleken.
Dat betekent natuurlijk niet dat je niks anders zou mogen proberen. Maar als er in zo’n andere benadering toch weer stukjes wetenschap binnensluipen, gaat het nogal eens mis. Vaak, is mijn indruk, omdat men hoopt op die manier een of andere wetenschappelijke bevestiging zoekt. Blijkbaar hechten we zoveel waarde aan wetenschap, dat we zo’n bevestiging toch heel prettig vinden. Ik heb daar vorig jaar elders eens een stukje over geschreven, vanuit een andere invalshoek: theoretische natuurkunde die regelmatig voor metafysische karretjes wordt gespannen.
LikeLike
Zie voor een eerste indruk van de visie van Frank Biermann op global environmental governance bv dit artikel uit 2021: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/09644016.2020.1846958
Samenvatting:
“What is the future of ‘environmental’ policy in times of earth system transformations and the recognition of the ‘Anthropocene’ as a new epoch in planetary history? I argue that fifty years after the 1972 Stockholm Conference on the Human Environment, we need to revisit the ‘environmental policy’ paradigm because it falls short on five grounds. The paradigm (a) emphasizes a dichotomy of ‘humans’ and ‘nature’ that is no longer defensible; (b) is incompatible with more integrated research concepts that have overcome this human-environment dichotomy; (c) deemphasizes questions of planetary justice and democracy; (d) fails to deal with novel normative challenges of the Anthropocene; and (e) may risk political marginalization of central concerns of human and non-human survival. In the second part I discuss institutional implications, arguing for novel approaches in science collaboration, new institutional arrangements and a more central place for questions of planetary justice and earth-system risks in governance.”
Zie ook zijn toelichting op dit artikel voor een Japans publiek: https://www.youtube.com/watch?v=c23Ej5ZSmso
LikeLike
Nog een laatste opmerking voor vandaag: misschien staan we op het punt een soort Copernicaanse wending in het economisch denken mee te maken? Iemand als Dennis Snower van het Global Solutions Initiative lijkt daar niet aan te twijfelen en ziet een kanteling plaatsvinden van Newtoniaans naar een Darwiniaans economisch denken, daarbij verwijzend naar o.a. werk van David Sloan Wilson en Edward O. Wilson (geen familie van elkaar): https://www.prosocial.world/posts/a-copernican-revolution-in-economics
‘Beyond any shadow of a doubt, there is a change in the air, as economics nears its Copernican Moment. We are gradually reaching the same sort of stunning realization that Copernicus must have reached before writing his revolutionary book “On the Revolutions of the Celestial Spheres”: What if we can’t get there from here? What if incremental fixes don’t permit a major new leap in our understanding? What if we need to encounter the world afresh?
Fortunately, we now have access to a powerful body of thought that can guide this new encounter. The evolution of our natural world can be understood in terms of variation, replication, and selection. The evolution of ideas can be understood in such terms as well: new ideas keep cropping up; they are transmitted from person to person; and the ideas that get selected to survive are often to be ones that enable us to navigate our environment most effectively. Selection can act not only on individuals but also on groups. “Selfishness beats altruism within groups. Altruistic groups beat selfish groups. Everything else is commentary.” (E.O. Wilson and D.S. Wilson (2007), “Rethinking the Theoretical Foundations of Sociobiology,” Quarterly Review of Biology, 82(4), 327-348) The level of functional organization thus depends on the relative strength of within- and between-group selection.
This is a different starting point from the one underlying mainstream economics. The discipline of economics is based on classical physics, i.e. the inanimate world. Evolution, by contrast, is appropriate to the animate world. Not a bad point of departure for economics. After all, humans are living creatures. If we choose this path, economics will be reaching its Darwinian – not Copernican – Moment.’
LikeLike
Als eerste opmerking voor deze nieuwe dag is het voor de “minimalisten” onder ons misschien interessant om te horen wat Mark van Vugt daar als hoogleraar evolutionaire psychologie over zegt: https://www.youtube.com/watch?v=1FT9H7m2nFo
Hij lijkt niet uit te sluiten dat in de (nabije?) toekomst steeds grotere groepen mensen op een meer minimalistische levenswijze zullen overgaan. Overigens verwijzen Wilson et al 2023 in hun artikel hierboven onder meer naar werk van Van Vugt (m.n. naar zijn boek over Mismatch dat hij schreef samen met schrijver Ronald Giphart).
LikeLike
Hierbij misschien enige opheldering omtrent mijn gebruik van de term ‘overshoot’. Deze term is bekend aan de klima-eco-kant, en wat dat betreft gebruik ik ‘m niet anders. Hij is niet gebruikelijk aan de psycho-socio-kant. Ik ben blij dat precies die kant wordt ondersteund door (en impliciet wordt beschreven in) dit rapport: evolutionaire psycho-sociokrachten die (bijna deterministisch) door exponentiële groei bijna niet anders konden dan de planetaire grenzen gaan overschrijden.
Zo is het inmiddels een intersystemisch verstrengelde klima-eco-psycho-socio-overshootkracht geworden, te benoemen als ‘Antropoceen’. Zo kan je ook zeggen dat ongekende nieuwe tijden, hoewel lastig in de communicatie, noodzakelijkerwijs moeten leiden tot ongekende nieuwe begripsvorming.
LikeLike
Hans, je zegt: “Wetenschap vertrekt van het besef dat de ambitie om zoiets als ‘de waarheid’ te bewijzen veel te hoog gegrepen is”.
En dus moet inderdaad wetenschap zowel gerelateerd als ook gerelativeerd worden. Maar dat doet lang niet iedereen, en diegenen zou je ‘sciëntisten’ kunnen noemen: zij verabsoluteren wetenschap. Dat is waar ik op wil duiden.
Gerelateerd: wetenschap dient ingebed te zijn in onze ervaring van de werkelijkheid. Vandaaruit te starten (immers, wetenschap bestaat niet ‘an sich’, het is en dient in onze ervaringswijze van de werkelijkheid gelegen te zijn, anders is zij onzin) en uiteindelijk via abstrahering ook weer terug te leiden tot de ervaring.
Zo gaat naar mijn mening evolutionaire psychologische wetenschap de mist in, daar waar zij menselijke motivaties verklaart zonder deze in te kaderen in onze ervaringswijze: hoe worden wij gemotiveerd?
En wat betreft Antropoceen: nieuwe ongekende tijden vergen nieuwe ongekende begripsvorming. Deze term is inmiddels de meest gangbare in bredere zin. Welke andere term zou jij bedenken als je antropoceen enkel wens te reserveren in beperkte zin?
LikeLike
Lennart,
Welke meetlat en welk meetpunt zou jij willen hanteren om min of meer te kunnen beoordelen of we al dan niet het tij nog kunnen keren? (bijsturen kunnen we altijd, dat blijft). De 2-graden grens is (ook) een politieke gemotiveerde, als ik het goed heb. Maar toch is het een soort meetpunt, en we gaan bij de huidige opgetelde beleidsvoornemens daar zonder meer overheen. En die beleidsvoornemens moeten ook nog maar gerealiseerd worden.
Heb je voor jezelf een dergelijk, uiteraard subjectief ‘meetinstrument’ waarmee je betrekkelijk realistisch kan inschatten dat er nog tijd is dan wel dat het te laat is voor de ‘periode van nieuwe ideeën die ons in staat stellen het meest effectief door onze omgeving te navigeren.’ Marjan Minnesma zegt ‘we hebben nog 10 jaar’.
LikeLike
Jaap,
Dat meetpunt is er volgens mij niet, ook niet voor Minnesma, aangezien de best beschikbare wetenschap lijkt aan te geven dat dit soort inschattingen vanwege de vele onzekerheden en kennisleemten op dit moment noodzakelijkerwijs op intersubjectieve expert judgement gebaseerd moet zijn.
Die intersubjectieve inschatting lijkt op dit moment te zijn dat de risico’s mogelijk existentieel zijn, maar dat er misschien of waarschijnlijk ook nog beperkte ruimte is om het tij te keren als we op korte termijn voldoende sociale omslagpunten weten te activeren. Of dat inderdaad kan, zullen we moeten ontdekken.
De 2-graden grens is een veel objectiever meetpunt, maar zegt lang niet alles over de risico’s die daarboven, maar ook daaronder al, bestaan. Het zegt nog veel minder over de kansen dat de mensheid voldoende sociale omslagpunten zal weten te activeren om een voortgaande neerwaartse spiraal te voorkomen. De 10 jr van Minnesma gaan over de periode om op rechtvaardige wijze nog een redelijke kans te hebben ruim onder de 2 graden of misschien zelfs 1,5 graad te blijven, hoewel die laatste kans zo goed als verkeken lijkt.
Wat betreft menselijke ervaring en motivatie: ik denk dat pyschologisch onderzoek juist tot op zekere hoogte kan laten zien waar onze ervaring en onderliggende motivatie met elkaar matchen en waar niet. Zulk onderzoek laat soms/vaak zien hoe mensen zichzelf en elkaar behoorlijk voor de gek houden en/of zich weinig bewust zijn van hun werkelijke motivatie.
LikeLike
Lennart,
Ik heb gelezen het artikel van Frank Biermann waar je naar verwees. Ik denk dat ik absoluut geen kritiek kan hebben op zijn duiding en om de zaak meer integraal en intersystemisch te bekijken, om in te zien in welke situatie we zitten. Qua duiding kunnen we niet anders dan de zaken niet eenvoudiger voor te stellen dan ze zijn, en daar hebben we inderdaad ook nieuwe paradigma’s voor nodig. Het wicked problem heeft juist te maken met die intersystemische verstrengeling (die er eerder niet in die mate was) en daarvoor moeten we vermoedelijk een wicked fase door wat betreft integratie van wetenschappelijke, filosofische en verbeeldende communicatiemogelijkheden. Met alle risico van miscommunicatie daarbij. En ook met risico’s van elitariteit, waar ook FB op wijst. (nieuwe paradigma’s worden in hoofzaak ontwikkeld op ‘noordelijk-globaal’ universiteiten, waar ‘zuidelijk-globaal’, niet geheel onlogisch, wantrouwend tegenover staat, – zoiets zegt hij)
Daar waar hij pleit voor oplossingen, daar beginnen mijn sceptische wintertenen op te spelen. Immers, net als bij alle andere oplossingsgerichte denkers waar je mij (dank!) naar verwezen hebt: het is allemaal zo voorwaardelijk. Alles is afhankelijk van bestuursvormen, instituties etc. die we nu nog niet hebben. En die zijn er ook niet van vandaag op morgen. En de sterke krachten die nu gaande zijn wijzen en werken momenteel de andere kant op.
Trouwens, wat die sterke krachten betreft: ik ben benieuwd naar de verkiezingsuitslagen van al die (70-tal?) verkiezingen die dit jaar gehouden worden, waarvan de belangrijkste toch wel de verkiezing in de VS. Als dat relatief goed uitpakt (minst slecht kan je ook wel zeggen), dan winnen de Democraten. Minst slecht, want dan houden we vermoedelijk tegelijk een veel te zwak klimaatbeleid van de VS.
LikeLike
Jaap,
Het is inderdaad allemaal voorwaardelijk, afhankelijk van dezelfde menselijke inventiviteit die ons in het Antropoceen gebracht heeft, met alle bestuursvormen en instituties die we nu hebben, maar die er ooit ook nog niet waren. Dat nieuwe vormen er niet van vandaag op morgen zijn, is duidelijk. Wat niet duidelijk is of ze er op tijd kunnen zijn om het tij nog zoveel mogelijk te keren.
LikeLike
Jaap,
Je schreef “En dus moet inderdaad wetenschap zowel gerelateerd als ook gerelativeerd worden. Maar dat doet lang niet iedereen, en diegenen zou je ‘sciëntisten’ kunnen noemen: zij verabsoluteren wetenschap.”
Het is omgekeerd: nagenoeg iedereen doet het, zeker en vooral in de academische werkgemeenschappen. Wijs me 1 onderzoeker anno 2024 aan die zijn/haar ‘kaart van de wereld’ aanziet voor ‘de wereld’. Je voert een stropop op.
De jou dierbare fenomenologie van de ervaring is al lang geconcretiseerd in -tigduizend wetenschappelijke onderzoeken en -tighonderd autobiografieen van wetenschappelijke onderzoekers en andere mensen. En niet te vergeten: het werk van schilders, musici, dansers, dichters, etc. onder ons. Wat wil je nog meer?
Je vroeg “Welke andere term zou jij bedenken als je antropoceen enkel wens te reserveren in beperkte zin?” Mijn term zou zijn Antroposance.
Ik ben geen geoloog en heb geen zitting in de geologen commissie die zich buigt over ja/nee uitbreiding van de geo-historische taxonomie met ‘Antropoceen.’ Mocht de commissie mijn mening vragen (0% kans) zou ik zeggen: afblijven en hou het nog een paar eeuwen bij Holoceen.
LikeLike
Sorry Jaap, maar de manier waarop je begrippen gebruikt is en blijft uiterst slordig. Je zegt dat je bijvoorbeeld ‘overshoot’ hetzelfde gebruikt als ‘de klimaat-eco-kant’, om dat vervolgens helemaal niet te doen. In klimaatrapporten is ‘overshoot’ de overschrijding van een beleidsdoelstelling. En dus niet van zoiets algemeens als ‘planetaire grenzen’. Laat staan in relatie tot ‘evolutionaire psychosociokrachten’. Het klinkt mooi hoor, maar het is en blijft allemaal ontzettend vaag.
En dan maak je van het Antropoceen ineens een ‘kracht’. Het is een tijdperk en dat is toch echt totaal, maar dan ook totaal wat anders.
Als je woorden zo slordig gebruikt, kun je nooit tot een samenhangend verhaal komen. Misschien ben je een associatief denker, Jaap. Voor creatief werk kan dat heel goed werken. Maar in logische redeneringen kun je dan al snel op een dwaalspoor raken.
Wat de definitie van het Antropoceen betreft vind ik dat we genoeg hebben aan die van de geologen. Dat de mens nu een bepalende geologische en evolutionaire kracht is heeft natuurlijk een heleboel implicaties, die veel verder gaan dan de stratigrafie. Maar dat is geen reden om de definitie zelf te veranderen. De definitie van een tijdperk kan nou eenmaal nooit alles omvatten wat er in dat tijdperk gebeurt.
LikeLike
Hans, je bent een enorme bètawetenschapper. Niets mis mee.
Maar wat wil je dan horen? Het woord overschrijding i.p.v. overshoot daar waar het de overschrijding van planetaire grenzen betreft?
In het artikel van Frank Biermann wordt er een analogie gemaakt: het Antropoceen kenmerkt zich o.a. door de menselijke invloed als geofysische kracht, waarbij de vergelijking wordt gemaakt met ijstijden en hun interglaciale tegenhangers. Uit het artikel van … blijkt ook dat er Antropoceen zich kenmerkt door de menselijke invloed als geofysische kracht. Dus ja, het Antropocene tijdperk an sich is natuurlijk niet die kracht, maar het kenmerkt zich erdoor. Dus ik bedenk dat niet zelf Hans. De term Antropoceen wordt inmiddels volop in deze brede samenhang gebruikt. Dat jij daar moeite mee hebt komt doordat jij in de beperkte definitie wenst te blijven hangen.
Ja, een associatieve denker, dat klopt wel. En dichters hebben we tegenwoordig ook nodig, misschien niet voor de hardcore betawetenschapper, maar wel voor het ‘normale’ (smiley) deel der mensheid om te kunnen dealen met onze ervaringen waar we nauwelijks nog taal voor hebben, gezien dit nieuwe voor de mensheid onkenbare terrein.
We hebben ons te verhouden tot onze ervaringen overeenkomstig onze specifiek menselijke ervaringswijze. We gaan met ervaringen van geofysisch onbeïnvloedbare krachten (vulkanen, aardbevingen) anders om dan met krachten die wij als beïnvloedbaar beschouwen en waar wij ook schuldigen bij menen aan te kunnen aanwijzen, zoals bv. klimaatverandering. De eerste krachten zijn bij wijze van spreken deterministischer dan die laatste krachten.
Klima-ecoaverandering zit inmiddels precies in dat tussengebied van onbeïnvloedbaar en beïnvloedbaar. We hebben een aantal hulpmiddelen om er mee proberen te dealen, – even los van mitigatie en adaptatie in praktische zin – waaronder wetenschap, filosofie, denkbeelden, kunstzinnige verbeelding, verhalen, poëten. En misschien wel een integrale combinatie van deze hulpmiddelen.
LikeLike
Goff,
“Wijs me 1 onderzoeker anno 2024 aan die zijn/haar ‘kaart van de wereld’ aanziet voor ‘de wereld’. Je voert een stropop op.”
Ik weet niet wat een stropop is anders dan dat je ze weleens op het platteland tegenkomt, van die metershoge, bij boerenbruiloften en partijen, maar dat kan je me misschien nog weleens duidelijk maken.
Nee, het zijn niet die onderzoekers, het is een huidige trend in de maatschappij. En hoe kan dat nou? Nou, daar kan je massa’s sociologische, filosofische, historische en antropologische duiders bij vinden. Die wijzen op hoe wij zo gekomen zijn van een niet-geseculeerde maatschappij naar een seculiere maatschappij, over de laatste 6 eeuwen. Verlichting, de Rede, let op die hoofdletters zoals die hoofdletter ook gebruikt wordt bij het woord God. We zijn ‘de grote Verhalen’ kwijtgeraakt, daar is genoeg duiding over te vinden. En dat vacuüm heeft zich deels opgevuld door sciëntisme. Het is een geloof waarvan jij de kerktoren kennelijk niet ziet staan.
LikeLike
Jaap,
Het gaat niet om wat ik wil horen. Ik probeer je duidelijk te maken dat je zo lastig te volgen bent als je woorden zo vaak gebruikt in een betekenis die ze voor jou blijkbaar wel hebben, maar voor mij (en de rest van de wereld) niet.
Verder heb ik je er in mijn vorige reactie op gewezen dat de definitie van het Antropoceen niet gelijk staat aan alle kenmerken. Ik ontken die kenmerken dan ook helemaal niet, zoals je nu suggereert. Maar dat is nog steeds geen reden om de definitie ervan uit te breiden, omdat die daar alleen maar vager en verwarrender door wordt.
Woorden betekenen nou eenmaal gewoon wat ze betekenen. Dat geldt zeker voor wetenschappelijke begrippen. Dat er aan zo’n begrip allerlei implicaties zijn verbonden (wat in het geval van het Antropoceen zeker zo is, en dat heb ik ook al talloze keren vermeld) is nog geen reden om met de betekenis van het woord zelf te gaan rommelen. Daar creëer je namelijk alleen maar mist mee. Begrippen waarvan de betekenis zoveel kanten op fladdert dat er uiteindelijk helemaal niks meer van overblijft.
LikeLike
Goff,
“De jou dierbare fenomenologie van de ervaring is al lang geconcretiseerd in -tigduizend wetenschappelijke onderzoeken en -tighonderd autobiografieen van wetenschappelijke onderzoekers en andere mensen. En niet te vergeten: het werk van schilders, musici, dansers, dichters, etc. onder ons. Wat wil je nog meer?”
O, vandaar dat wij tegenwoordig geen moeite hebben met onze ervaringen van klima-ecoverandering. Ik dacht al … Maar nu snap ik het.
Kijk Goff, die ervaring concretiseert zich nergens anders dan in de ervaring zelf. Daar begint het. Noem het ‘weetvoelen’ (hè jakkes, alweer zo’n vage term. Nou ja, niet gebruikelijk inderdaad, maar het duidt erop dat weten en voelen in concreto niet los van elkaar te verkrijgen zijn; intuïtie mag ook). En van o.a. de fenomenologie kan je leren hoe dat zit met de menselijke ervaringswijze.
LikeLike
“Maar dat is nog steeds geen reden om de definitie ervan uit te breiden,”
Hans, beste jongen, wil je mij nu verwijten dat ik die definitie heb uitgebreid? Onder welke steen leef jij eigenlijk?
“Woorden betekenen nou eenmaal gewoon wat ze betekenen.”
Zo, zo… en hoe zit het dan met begripsvorming? Woorden verwijzen ergens naar, zo hebben ze betekenis, ofwel zin. Je bent nog een nominalist ook!
LikeLike
Weet je wie ook heel veel bezig zijn met ‘weetvoelen’, Jaap? Al die lui die zo hard ontkennen dat de mens invloed heeft op het klimaat. Als ik zou moeten kiezen tussen ‘weetvoelen’ of sciëntisme, dan is die keuze voor mij heel snel gemaakt. Dan ga ik toch echt helemaal voor logica en wetenschappelijk bewijs. Het is namelijk algemeen bekend hoezeer onze eigen intuïtie ons voor de gek kan houden.
(Waarmee ik overigens niet wil ontkennen dat sciëntisme wel degelijk te ver door kan schieten)
Je laatste reactie laat ik maar even voor wat hij is. Ik kan er niks constructiefs meer in bespeuren.
LikeLike
Hans, excuses voor mijn persoonlijke aanval. Wat betreft mijn ‘laatste reactie’, ik neem aan dat je die begripsvorming bedoelt en dat woorden ergens naar verwijzen. Lees s.v.p. nog even terug Lennart’s bijdrage van 6-1-23 23:43. Het citaat van Denis Snower:
“De evolutie van ideeën kan ook in dergelijke termen worden begrepen: nieuwe ideeën blijven opduiken; ze worden van persoon tot persoon overgedragen; en de ideeën die worden geselecteerd om te overleven zijn vaak de ideeën die ons in staat stellen het meest effectief door onze omgeving te navigeren.
Hoe kunnen nieuwe ideeën zich ontwikkelen zonder nieuwe begripsvorming? Dat was waar ook Heidegger mee worstelde. Hij ontwikkelde nieuwe begrippen, net zoals Whitehead. Dooyeweerd daarentegen bediende zich van de taal van de reformatoren. Alle drie liepen ze tegen problemen van onbegrip op. Bijvoorbeeld: in de tijden waarin bijvoorbeeld het dualisme tot in de haarvaten van de heersende cultuur is doorgedrongen (bv. in de godsbeelden van de reformatoren), is dat per definitie een probleem. Dooyeweerd koos dat platform, met die taal, omdat hij er in opgegroeid was. Ik heb begrepen dat hij daar achteraf ook wel spijt van heeft gehad.
In de betawetenschap kan ik het me voorstellen dat iedereen werkt met dezelfde wiskundige taal en formules en andere afspraken. In de geesteswetenschappen is dat toch wel problematischer. Ook door veranderende tijdsgeest en al helemaal bij ongekende veranderingen zoals die waar we nu middenin zitten.
“Al die lui die zo hard ontkennen dat de mens invloed heeft op het klimaat.” Misschien zou je in dat licht nog eens het artikel over die harde evolutionaire krachten kunnen herlezen. Die ontkenning of eigenlijk ‘ontkenning’ zou weleens precies daarmee te maken kunnen hebben. Volgens mij kan je prima de volgende conclusie trekken: bedreigende ervaringen, primaire onderbuikreacties, gebaseerd op evolutie. In dat licht kan ‘progressief-links’ die ervaringen ook maar beter serieus nemen, zoals ook Haidt beweert.
LikeLike
Hans, nog een aanvullende opmerking:
Trouwens, wetenschap heeft zich ook gevormd overeenkomstig onze menselijke ervaringswijze. Dat kan toch ook niet anders?
LikeLike
Jaap,
Wat begripsvorming betreft: natuurlijk kan het zo zijn dat een oude definitie van een bepaald begrip onjuist of onzorgvuldig blijkt te zijn. En dan is een aanpassing van zo’n definitie vanzelfsprekend wenselijk. En verder kunnen nieuwe inzichten inderdaad nieuwe begrippen opleveren. Het lijkt me voor de hand liggen dat voor zo’n nieuw inzicht een nieuwe term wordt bedacht. Van dat alles is hier geen sprake.
En je zegt:
‘In de betawetenschap kan ik het me voorstellen dat iedereen werkt met dezelfde wiskundige taal en formules en andere afspraken. In de geesteswetenschappen is dat toch wel problematischer.‘
Mijn hele punt begint er nou net mee dat ‘Antropoceen’ een begrip is uit de (bèta-)aardwetenschap. En dat er vanuit andere richtingen allerlei pogingen worden ondernomen om zich dat begrip toe te eigenen, met als gevolg dat de oorspronkelijke, bijzonder krachtige betekenis verwatert. Het is niet verboden, maar ik zou het bijzonder jammer als die oorspronkelijke betekenis daardoor zou vervagen.
(Afgezien daarvan: heldere, zorgvuldige definities zijn essentieel voor alle wetenschap. Zorgvuldig denken en zorgvuldige woordkeus kunnen niet zonder elkaar.)
Je reactie op mijn opmerking over ‘weetvoelen’ lijkt me een afleidingsmanoeuvre. Dus laat ik het kernpunt wat anders formuleren, in de vorm van een vraag. Waarom zou ik meer waarde hechten aan mijn eigen weetvoelen, of aan dat van jou, dan aan het weetgevoel van iemand anders dat compleet de andere kant op wijst?
Wat mij betreft is alles nu echt wel gezegd. Dus ik laat het hierbij.
LikeLike
Jaap,
wat mij betreft alle respect voor je associatie-vermogen. Geen respect voor de rammelende argumentie waar je bij herhaling op gewezen bent. Ik sluit me aan bij Hans dat alles wel gezegd is.
En dan zie ik nog af van de waslijst drogredeneringen en categry mistakes in je teksten die ik al lezend heb genoteerd. Beste Jaap, ongevraagd advies: effe dimmen, minder stellingen poneren en meer vragen stellen. 🙂
LikeLike
Er was eens…
Er was eens een boerenklompenmaker, hij maakte linkerklompen en ook rechter. Het klompenmaken ging hem goed af, zodat hij ook nog wel wat tijd had om een beetje na te denken, over de wereld, de toekomst, over de mens, hoe die in elkaar steekt, over de wereld, keek in de breedte, keek in de diepte, ja al die tijd daarvoor had ie ook nog. Zijn vrouw was een goede vrouw en viel hem weinig lastig. Tijdens het kijken, denken en voelen begon ie eensklaps te trillen … – en trok plots zijn conclusie. Of het nou in het echt was of in een droom, dat wist ie zo 1,2,3 niet meer, maar plotseling slaakte hij luidkeels de kreet: “JONGENS, MEISJES, DE TIJD VAN DAT HET NOG GOED KAN KOMEN MET HET KLIMAAT EN ZO, NEE, DIE TIJD IS AL VOORBIJ!!” Hij stond er zelf versteld van – wie roept nou zomaar zoiets?
Of het nou in het echt was of in een droom, zijn kreet (noodkreet?) werd opgepikt door een wetenschapper, een epistemoloog en een meneer die alles uit de kast trok om toch nog de kans te vergroten dat het zou gaan meevallen.
De wetenschapper zei: “waar is je wetenschappelijke onderbouwing?” Oei, probleem voor de klompenmaker. Hij voelde zijn zakken na, nee, niets, keek in zijn linkerklomp, en terwijl ie keek kwam zijn eureka-moment: “dat voel ik met mijn boerenverstand op mijn boerenklompen aan.” Hij prevelde er nog wat achteraan, waarvan hij zelf dacht dat het geen onzin was, maar de wetenschapper bleef bedenkelijk kijken.
De epistemoloog zei: “bewijs die uitspraak van jou maar eens.” Oei, probleem voor de klompenmaker. De klompenmaker googelde nog snel even wat dat moeilijke woord betekent en wat zo’meneer doet, keek in zijn rechterklomp en gek genoeg herhaalde zich zijn stotterend prevelen.
De meneer van ‘alles uit de kast’ zei: “wees geen doemdenker, de kans dat het nog niet te laat is, is nog niet voorbij, klompenmaker help toch mee!” Oei, … ik heb geen wetenschappelijke onderbouwing … , ik kan mijn uitspraak niet bewijzen … , en ja, eigenlijk zou ik moeten meehelpen ….
Was deze werkelijkheid of droom toen voorbij? Welnee joh, hij herhaalde zich nog vele malen. Alsof ze bij elkaar langs spraken, leek het wel … . Hij zag nogmaals, dacht nogmaals, voelde nog eens wat en keek nog eens in zijn klompen, trok zijn kiel maar weer eens aan, zette zijn boerenverstandspet op …. en trok zijn conclusie.
LikeLike
Jaap,
Waarom gaat die klompenmaker eigenlijk het gesprek aan met die drie anderen? Wil hij ze ergens van overtuigen? Zoekt hij bevestiging van zijn eigen mening? Of misschien juist geruststelling?
Het lijkt er in elk geval op dat hij niet vindt wat hij zoekt. Heb je een idee waardoor dat komt?
LikeLike
Jaap,
Prachtig verhaal, alleen voelen mensen op hun klompen niet alles even goed of hetzelfde aan. Soms hebben zelfs de beste klompenmakers misschien last van motivated reasoning, vooral als ze zich niet helemaal bij hun eigen leest houden, en kunnen ze wat “peer-review” van wetenschappers, epistemologen, activisten en andere klompenmakers best gebruiken, net zoals die allemaal op hun beurt soms best wat feedback van anderen kunnen gebruiken, omdat ook bij hen wellicht best sprake van motivated reasoning kan zijn.
Mijn indruk is dat je vooral op zoek bent naar een bepaalde mate van zekerheid/duidelijkheid, maar dat die op dit moment (nog) niet in die mate rationeel te onderbouwen is. Andersom heb jij waarschijnlijk de indruk dat wie iets minder stellig is dan jij over een negatieve afloop slechts aan wensdenken doet c.q. zijn kop in het zand steekt. Dat zou ook best kunnen, maar we zullen ook dat niet zeker weten totdat we alles geprobeerd hebben wat we kunnen om het tij nog te keren.
LikeLike
Hans, Lennart
Ik lees dat verhaaltje van Jaap over de klompenmaker als verhulde handdoek in de spreekwoordelijke ring gegooid. Flauwe manoeuvre, trouwens. Eerst blaast hij hoog van de toren en druipt na uitgebreide kritiek en vingerwijzingen af met een verhaaltje over…ja wat eigenlijk?
De sleutelzin van het verhaaltje is de zinsnede “Of het nou in het echt was of in een droom, dat wist ie zo 1,2,3 niet meer, maar plotseling slaakte hij luidkeels de kreet: etc. “ Warrige boel als je het verschil niet maakt tussen waken en dromen.
De slotzin (oplossing van elke plot) van het verhaaltje luidt “…en trok zijn conclusie.” Tja, wat de conclusie van de zelfbenoemde boerenklompenmaker alias Jaap laat hij in zijn droom/waken warboel te raden over.
Ik heb de indruk dat Jaap de gedachtenwisseling met mij, Hans en Lennart is aangegaan op grond van een conclusie die hij al getrokken had vòòr dat hij de gedachtenwisseling inging. Tja, het is analoog aan de doorsnee klimaat-ontkenner van weleer die argumenten ontweek.
LikeLike
Goff,
Mijn indruk is dat Jaap vooral bezorgd is en (voor de mensheid) weinig of geen uitweg meer ziet, of misschien ergens ook niet wil zien om zo zichzelf een bepaalde duidelijkheid en daarmee gemoedsrust te bieden. Maar ik weet niet of dat klopt, dus laat Jaap vooral zelf maar aangeven of die inschatting klopt of niet. Ik heb hierboven denk ik voldoende aangegeven hoe ik het zie en heb daar nu verder weinig aan toe te voegen.
LikeLike
Het Fuiktijdperk
Het is vandaag een fijne dag. De commissie is er uit, eindelijk. De nieuwe benaming voor ‘Antropoceen in brede zin’ wordt … (tromgeroffel) …: Fuiktijdperk.
Welkom in het Fuiktijdperk!
Zie https://www.kijkenbijjaaplont.nl/kunstwerk/424098509_OVERSHOOTTIE.html
LikeLike
“Ik lees dat verhaaltje van Jaap over de klompenmaker als verhulde handdoek in de spreekwoordelijke ring gegooid. Flauwe manoeuvre, trouwens.”
Goff, wil je nu toch weer opnieuw de discussie aangaan? Laat het artikel van Waring et al 2023 nu eens echt tot je doordringen!
LikeLike
“Het lijkt er in elk geval op dat hij niet vindt wat hij zoekt.” Hans, Wil je dat ik op de manier doorga zoals ik ging?
Heb je een idee waardoor dat komt?”
Omdat ie tegen zijn eigen beperkingen aanloopt op wetenschappelijk en epistemologisch gebied.
Vanaf den beginne ploegde, ploeterde,
zwoegde, zweette, modderde de mensheid voort
in dier voege dat het ten leste
niets anders dan spartelen moest worden
Luctor! Luctor! Luctor! ….
LikeLike
Jaap,
Om je vraag aan mij te beantoorden: nee, ik wil niet opnieuw de gedachtenwisseling met je aangaan. Ik heb alles al gezegd wat ik je te zeggen heb.
LikeLike
aarde verwarmd oceanen die de atmosfeer weer verwarmd
LikeLike
Goff, ik hoef die bijzonder vileine opmerking van jou natuurlijk niet over mijn kant te laten gaan, hè? Uit het rapport van Waring et al is best wel een conclusie te trekken. Zij tonen aan dat het probleem van dusdanige aard is dat deze precies de oplossing in de weg zit. Dat zij desondanks zelf de conclusie daarvan niet tot het einde toe door trekken, (waarbij ik dat niet ten onrechte wel doe) daarvan zeggen zij: “HET ZOU ONS WANHOPIGE DOEL MOETEN ZIJN OM EEN DERGELIJK PAD KOSTE WAT KOST TE VERMIJDEN.”
Dit is toch duidelijk? En mijn positie is daarmee toch ook duidelijk? Daarmee hadden we het toch netjes kunnen afsluiten?
Vanwaar die behoefte dan toch nog om achteraf zo smerig na te trappen, om zo op de man te spelen?
LikeLike
Jaap, je zegt over Waring et al 2023:
“Zij tonen aan dat het probleem van dusdanige aard is dat deze precies de oplossing in de weg zit.”
Waring et al zeggen echter:
“[S]ustaining the biosphere under intense human use will probably require global cultural traits, including legal and technical systems. We investigate the conditions for the evolution of global cultural traits. We estimate that our species does not exhibit adequate population structure to evolve these traits. Our analysis suggests that characteristic patterns of human grouplevel cultural evolution created the Anthropocene and will work against global collective solutions to the environmental challenges it poses. We illustrate the implications of this theory with alternative evolutionary paths for humanity. We conclude that our species must alter longstanding patterns of cultural evolution to avoid environmental disaster and escalating between-group competition. We propose an applied research and policy programme with the goal of avoiding these outcomes.”
Ze zeggen dus dat de huidige situatie een oplossing moeilijk maakt, maar concluderen ook dat misschien veranderingen mogelijk zijn die een oplossing makkelijker of iets minder moeilijk kunnen maken. Het is me nog steeds niet duidelijk waarom jij die conclusie zo stellig wilt uitsluiten.
Waring et al is een bijdrage aan een bredere collectie artikelen over hetzelfde thema: https://royalsocietypublishing.org/toc/rstb/2024/379/1893
Heb je die allemaal al gelezen? Bevestigen die in jouw ogen allemaal de conclusie die je zelf al eerder getrokken hebt?
Ik ben er nog niet aan toegekomen, maar zal de overige bijdragen aan die collectie de komende tijd bekijken om te zien welke conclusies daarin getrokken worden.
Overigens verwees je hierboven, eind oktober, twee keer naar Ilya Prigogine, die in 2000 schreef over onze netwerk-samenleving (ter ere van het werk van Immanuel Wallerstein, die begin jaren ’80 Prigogine’s begrip “bifurcatie” gebruikte in zijn eigen analyse van het wereld-systeem): https://www.rrojasdatabank.info/thermo/jwsr-v6n3-prigogine.pdf
‘I feel that there is some analogy between the present evolution toward the networked society and the processes of self-organization I have studied in physics and chemistry. Indeed, nobody has planned the networked society and the information explosion. It is a remarkable example of spontaneous emergence of new forms of society. Complexity is moreover the key feature of far-from-equilibrium structures. The networked society is of course a non-equilibrium structure which emerged as a result of the recent developments in Information Technology. The question is then “What will the future bring?” Is the networked society leading to some form of unification of humanity? This conclusion is by no means certain.’
Voor zover ik op zeer oppervlakkig niveau iets van de inzichten van Prigogine begrijp impliceren die voor grootschalige complexe systemen, zoals onze huidige wereldsamenleving, dat moeilijk of onmogelijk met enige mate van waarschijnlijkheid te voorspellen valt hoe die zich in de toekomst zullen ontwikkelen, welke nieuwe systeemvormen of eigenschappen daaruit zouden kunnen emergeren, en welke vormen of eigenschappen bij voorbaat uit te sluiten zijn. Maar misschien interpreteer jij Prigogine anders?
LikeLike
O ja, Jaap: Fuik het Fuiktijdperk!
Suggestie voor een nieuw schilderij 🙂
LikeLike
Een heel interessante parabel, die klompenmaker, Jaap. Het maakt de menselijke situatie duidelijk: altijd de omgeving scannen op signalen van gevaar. Onze omgeving is complex, omdat we een enorme cultuur hebben opgebouwd waar enorm veel signalen van uitgaan. De signalen van wetenschappers en filosofen zijn daar maar een klein deel van, en voor de meerderheid van de dingen die er in het dagelijks leven toe doen, hebben we niks aan de signalen van de wetenschap. Ik bedoel: als mijn telefoon het niet doet, heb ik niks aan een wetenschapper, wel wat aan een technicus. Wetenschap is natuurlijk wel belangrijk, want zonder wetenschap was er geen telefoon.
Het punt is: door onze dagelijkse ervaring zijn we geconditioneerd om niet naar wetenschap te kijken. Bovendien is state-of-the-art wetenschap lastig te begrijpen, zit vol mitsen en maren, dus je moet het toch uit de tweede of derde hand halen.
Dus gaat bijna niemand van ons af op zelf-verworven wetenschappelijk inzicht, maar vooral op hoe anderen de resultaten van wetenschap interpreteren.
Dus ook op dit blog moeten we m.i. niet de illusie hebben dat we wetenschappelijk en logisch en met argumenten met elkaar praten. We praten associatief, intuïtief, gevoelsmatig.
Maar het leuke van dit blog is wel dat we al die niet-exacte signalen kunnen vergelijken met wetenschapsresultaten die hier goed en enigszins begrijpelijk met de regelmaat van de klok neergeschreven worden.
Ik zie de klompenmaker dan ook als een gevoelige sensor voor de mate van klimaatgevaar die er dreigt.
LikeLike
Lennart, je schrijft
“””
Voor zover ik op zeer oppervlakkig niveau iets van de inzichten van Prigogine begrijp impliceren die voor grootschalige complexe systemen, zoals onze huidige wereldsamenleving, dat moeilijk of onmogelijk met enige mate van waarschijnlijkheid te voorspellen valt hoe die zich in de toekomst zullen ontwikkelen, welke nieuwe systeemvormen of eigenschappen daaruit zouden kunnen emergeren, en welke vormen of eigenschappen bij voorbaat uit te sluiten zijn. “””
Dit stelt mij in ieder geval niet echt gerust. De informatie explosie heeft geleid tot nieuwe systeemkenmerken van de menselijke communicatie, en die is redelijk pijnloos verlopen. Ik zou het in ieder geval geen ramp willen noemen.
De systeemkenmerken die we nodig hebben om het klimaatprobleem aan te pakken, lijken mij veel verder weg: ofwel een goedaardige wereldregering en substantieel meer onderlinge vrede tussen landen, ofwel veel en veel minder mensen.
Dat eerste proberen we al langer dan vandaag, en het lijkt nu eerder de verkeerde kant op te gaan dan de goede. Ik verwacht er niet veel van.
Het tweede zal ongetwijfeld fors helpen, maar het is zal alleen gebeuren door grote rampen of een lange slijtageperiode waar het leven bruut, ongemakkelijk en kort zal zijn.
Zie jij iets wat tussen al deze klippen door kan zeilen? Ik hou me aanbevolen voor optimistische gedachten.
LikeLike
Dirk,
Wat ik aan optimistische gedachten heb, heb ik hierboven wel zo’n beetje gedeeld, her en der. Misschien staan er in het hiervoor gelinkte thema-nummer van Philosophical Transactions nog optimistische inzichten/suggesties? Ik ga ernaar kijken zodra ik tijd heb, maar moet nu even wat andere dingen doen.
LikeLike
Lennart,
Bedankt.
Ik ben onder de indruk van de stroom aan gedachten hierboven. Ben al begonnen met het zoeken naar de krenten in de pap, en daar zal ik nog wel even mee doorgaan.
Bij zulke lange draden zou een TOC met hyperlinks wel heel handig zijn …
LikeLike
In het Nederlands Dagblad stond een interview met Ulrike Herrmann, schrijfster van het boek: Das Ende des Kapitalismus – Warum Wachstum und Klimaschutz nicht vereinbar sind und wie wir in Zukunft leben werden
Het drastisch verminderen van energieverbruik, en het bijbehorende herinrichten van onze economie is iets wat te doen is.
Bovendien, als we het niet goedschiks doen, dan gebeurt het wel kwaadschiks. Dat vind ik wel een geruststellende gedachte.
LikeLike
Een alternatieve kijk op de menselijke toekomst levert Ellis 2023: https://royalsocietypublishing.org/doi/10.1098/rstb.2022.0255
“From food-producing hunter–gatherers, to farmers, to urban industrial food systems, the current planetary entanglement has its roots in millennia of evolving and accumulating sociocultural capabilities for shaping the cultured environments that our societies have always lived in (sociocultural niche construction). When these transformative capabilities to shape environments are coupled with sociocultural adaptations enabling societies to more effectively shape and live in transformed environments, the social–ecological scales and intensities of these transformations can accelerate through a positive feedback loop of ‘runaway sociocultural niche construction’. Efforts to achieve a better future for both people and planet will depend on guiding this runaway evolutionary process towards better outcomes by redirecting Earth’s most disruptive force of nature: the power of human aspirations. To guide this unprecedented planetary force, cultural narratives that appeal to human aspirations for a better future will be more effective than narratives of environmental crisis and overstepping natural boundaries…
Human societies have faced unprecedented challenges countless times since prehistory and the results depend more on how societies have addressed them than on the environmental conditions they faced. Some proved incapable of weathering even modest challenges. Others evolved and accumulated sociocultural capabilities to thrive under even harsher conditions. Complex societies have long sustained themselves in some of the most extreme environments on Earth, including hot deserts and polar regions, through large-scale systems of cooperative cultural and material exchange (e.g. sharing expertise, food storage and distribution systems), dynamic subsistence strategies (e.g. diversification of food sources, seasonal mobility, migration), environmental management practices (protective clothing and settlements, hydraulic infrastructures, irrigation) and the adoption of drought and cold resistant crops and livestock. The basis for surviving and thriving in challenging environments—human-made or otherwise—is determined by the sociocultural capabilities of societies to adapt to, learn from and transform themselves to address these challenges…
The essential question of the Anthropocene is whether the most powerful, affluent, technologically capable and interconnected social groups and societies that have ever existed on Earth will deliver on their shared aspirations for a better future for people and planet. The history of sociocultural evolution is not that of a unified humanity progressing towards a common destiny. Rather, the Anthropocene entanglement represents an evolving interplay of increasingly diverse, differentiated and interacting societies, social groups, people, non-human organisms and environments…
The future shaped by the Anthropocene entanglement of social and planetary change is no more predictable than the course of biological evolution after photosynthesis. Indeed, the scales of energy now potentially accessible to human societies, including millions of years of fossilized biomass, solar, wind, hydro, geothermal and nuclear energy, go far beyond the annual energy capacity of the photosynthesis that powered all life on Earth for more than 2 billion years. At the same time, human societies have unlocked unprecedented sociocultural capabilities for real-time global social learning.
What will happen as this planet’s most social species accumulates unprecedented social superpowers while unleashing Earth’s most disruptive energy transition? The possibilities might seem unlimited, from dystopic catastrophe to interplanetary utopia. However, it would be unwise to bet on either extreme. As with the emergence of photosynthesis, the Anthropocene event will probably continue to shape the evolution of disruptive new possibilities for life on Earth. Like Earth’s first cyanobacteria, many human societies will not survive this disruption—and many have already been lost, destroyed or colonized by others. Yet, just as photosynthesis continues to power the evolution of unprecedented biological capabilities, so may the energy unleashed by the unprecedented sociocultural capabilities of human societies.”
LikeLike
Jaap, als ik de uitwisseling hierboven nog eens globaal doorneem, zie ik dat je niet (expliciet) bent ingegaan op mijn verwijzing naar Lenton & Scheffer 2023, die zeggen: https://royalsocietypublishing.org/doi/full/10.1098/rstb.2022.0254
“[T]here are powerful precedents of attitude shifts that are hard to explain from the strive for economic progress, wealth or power. For instance, despite formidable economic interests, the trans-Atlantic slave trade that flourished for centuries became globally abandoned within a few decades. After persisting for about a millennium, the practise of foot-binding in China was eventually abandoned within one generation. Smoking in public places was recently rapidly abandoned in most developed countries. Traditionally high fertility rates have halved within a generation in many countries.
Drivers of such change of dominant attitudes often include growing awareness of dissonance between the practice and broader values held by society, and they typically involve cascading co-evolving change in attitudes and regulations. The transitions are typically preceded by long periods during which social movements and policy efforts pushed for change (seemingly) unsuccessfully.
At heart this, and coming generations, face a deep cultural evolutionary challenge: given a history of innovation generating reinforcing feedbacks that out-spread existing systems, humanity needs to evolve to innovate to maximize persistence (sustainability). Happily, there is nothing un-evolutionary about such a revised goal—as the phrase ‘survival of the fittest’ encapsulates.”
Of ben je hier wel op ingegaan, maar heb ik dat gemist? Kun je (alsnog/opnieuw) aangeven wat Lenton & Scheffer volgens jou blijkbaar verkeerd of over het hoofd zien?
LikeLike
Lennart,
beide voorgaande reacties van jou bieden inderdaad een welkom, meer hoopgevend perspectief.
Het zit hem in onze waarden en aspiraties. Vooral die aspiraties zijn kneedbaar.
In mijn werk streef ik bewust naar het halen van allerlei doelen, en als dat lukt, ben ik een tijdje gelukkig.
En dan overlijdt iemand dichtbij. Er staan mensen om je heen, je deelt gevoelens, en je ervaart een complex scala van verdriet en geluk. Mijn les hieruit: als je valt, dan kan een vangnet van relaties je levenskracht geven. Investeren in relaties is minstens zo belangrijk als het halen van doelen.
Een reis naar Zuid-Amerika kan best interessant zijn, maar het zit niet meer in mijn aspiraties.
Als wij nu eens leren om 30% van onze economie te besteden aan het daadwerkelijk zorgen voor anderen, dan is dat deel van de economie alvast een stuk groener dan wanneer we het in consumptie steken. Bovendien worden de mensen voor wie we zorgen waarschijnlijk gelukkiger. En we worden zelf gelukkiger.
Ik ben wel bang dat we ook 10% van onze economie in defensie moeten steken, maar dat is een ander verhaal.
LikeLike
Dirk,
Eens met het grootste deel van je reactie. Alleen die 10% voor defensie aan het eind: waarop is dat percentage gebaseerd? De vier grootste defensie-landen ter wereld besteden tussen circa 1,5-4,0% van hun GDP aan defensie, volgens: https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_with_highest_military_expenditures
LikeLike
Lennart,
Hoe gebrekkig ook, hoe stellig misschien ook verwoord, ik hoop nog steeds dat je mijn ‘stelligheid’, ziet als een positie in dit debat. Ik heb ook weleens op de man gespeeld, heb daar (hopelijk voldoende) van geleerd om dat niet meer te doen. Het was precies die lange zoektocht van mijn kant die voor mij zijn bevestiging vond in het artikel van Waring et al. Daaruit trek jij een andere conclusie dan ik, dat kan. Voor mij draait de kern om de hardgebakken krachten die op het gebied liggen van onze evolutionair ontwikkelde condition humaine. En die ons in de weg zitten bij de oplossing van alle multimegaproblemen van dit moment. Dat is waar ik in de discussie de kern zie. Blijven ze ons in de weg zitten? Nou, als jij tekenen van het tegendeel ziet, dan kan dat zijn, en dan ben ik wel benieuwd hoe jij de verhouding ziet tussen die hoopvolle tekenen en de hardnekkige harde krachten.
Ik heb vaak de term gebruikt: psycho-socio-overshootkracht. Deze term is niet gebruikelijk en heeft daardoor misschien tot verwarring geleid, maar het typeert toch precies datgene waar het volgens mij om draait. ‘Probleem’ staat ‘oplossing’ in de weg precies op dit vlak. Je zou het Holoceen kunnen zien als de periode dat nog niet zichtbaar was dat ‘probleem’ ‘oplossing’ in de weg stond. En uiteraard was dit nog niet zichtbaar, er was immers nog geen overshoot, maar dat wil niet zeggen dat ‘probleem’ al in de baarmoeder van de condition humaine rondbadderde. Vandaar dat we ook een discussie hebben gevoerd over verschillen in brede zin tussen Holoceen en het huidige tijdperk: er zijn ‘dingen’ te onderscheiden, we leven nu in ongekende tijden en dat maakt logisch dat we onvoldoende uitgekristalliseerde begrippenkaders hebben (met alle mis-communicatie van dien, zoals wel in deze discussie is gebleken.
Het onderzoeksartikel van Waring et al, ik ben blij dat Frank ons daarop geattendeerd heeft. Sindsdien hoef ik eigenlijk niet meer zo krampachtig bezig te zijn. Immers, er valt best wel een niet-onzinnige conclusie uit te trekken. Dat zij desondanks zelf de consequentie niet tot het einde toe door trekken, is gebaseerd op wat zij daarvan zelf zeggen: “HET ZOU ONS WANHOPIGE DOEL MOETEN ZIJN OM EEN DERGELIJK PAD KOSTE WAT KOST TE VERMIJDEN.” Mag ik het zo zeggen: hier kunnen we op z’n minst een tegenstrijdigheid in bespeuren, een superspagaat waar de mensheid in zit. Ja, we moeten alles in het werk stellen … waarbij het een wanhoopspoging van de mensheid is. En wie weet heb je gelijk en kan er wonder o wonder nog een wonder ten goede geschieden – hetgeen in mijn ogen een driemaal gekraaid wonder genoemd mag worden.
En die wanhoopspoging van de mens, die kan je tegen het licht houden van alle trendmatigheden op het vlak van wat ik noem klima-eco-overshoot. Die term moge toch duidelijk zijn: overshoot is overschrijding van planetaire grenzen. We zijn grenzen aan het overschrijden sinds meerdere decennia. Die trendmatigheid toont op z’n minst aan dat er wel hardgebakken krachten in het spel moeten zijn. En daarvoor kunnen we dus met name het best kijken naar die trends op dat hardgebakken vlak en dat zijn de trends die we momenteel wereldwijd kunnen bespeuren op psychologisch-sociologisch-politiek-maatschappelijk vlak.
Nee, dat levert geen hard bewijs op, vandaar dat ik een beetje overspannen raakte van ‘de wetenschapper’ en van ‘de epistemoloog’. Daar kon ik niet tegenop, terwijl inhoudelijk mijn positie geen op niets gebaseerde positie is. Het is wel degelijk gebaseerd op aantoonbaarheden, waar ieder zijn eigen meer of minder vertrouwen in kan hebben.
In ieder geval, ik hoop dat je mijn positie een beetje begrijpt. Het is vast niet de positie van 1 enkel persoon op de 8 mijljard ….
LikeLike
Jaap,
Onze “hardgebakken krachten” zitten ons in de weg bij onze pogingen uit de huidige overshoot te komen, vooral denk ik omdat onze huidige instituties die krachten nog overwegend de verkeerde kant op laten werken. Vanuit dezelfde hardgebakken krachten zijn we echter bezig om nieuwe instituties te organiseren die misschien nog kunnen helpen het tij te keren.
Hoe die balans uiteindelijk gaat uitvallen, lijkt me moeilijk te voorspellen, maar je bent zeker niet de enige die denkt dat het zeer waarschijnlijk al te laat is om het tij nog te keren. Afgelopen zaterdag stond er bv een artikel in de Guardian dat verwees naar Merz et al 2023, die onder meer zeggen: https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/00368504231201372
“Many scientists privately believe it to be already too late to avoid the tipping points that will trigger devastating and irreversible feedback loops.”
Toch zien Merz et al nog opties die misschien tot relatief snelle mondiale gedragsverandering kunnen leiden:
“[I]nterventions addressing the behavioural crisis shift the focus from treating symptoms to treating the core cultural causes. Prioritising psycho-behavioural change over technological interventions may also have greater potential to relieve anthropogenic pressures on Earth… An example of an intervention at this level could be the intentional creation of new social norms for self-identity to change human behaviours relating to consumption, population and waste. Paradoxically, the marketing, media and entertainment industries complicit in the creation and exacerbation of the behavioural crisis, may just be our best chance at avoiding ecological catastrophe…
In order to effect the rapid changes necessary to secure our long-term survival, we must consider how marketing, behavioural science and other direct instruments of social influence, including but not limited to the media and entertainment industries, might be used in an emergency response to accelerate the process…
While the stigmatisation of ‘driving under the influence’ took decades, recent developments in social networks theory have shown that comparable changes are possible within a timescale of years. With a concerted, multidisciplinary effort by the aforementioned industries, radical change would likely be possible even sooner. The concept of the social ‘tipping point’ shows that as a belief or value spreads through a population, there is a catalytic threshold beyond which there is accelerated widespread adoption of that belief. Evidence suggests that this ‘tipping point’ can occur after just 25% of a study population has accepted the belief as a new norm. This finding may be highly relevant to negate our behavioural crisis in an effective time frame.
Conceivably, there may be a ‘tipping point’ in social acceptance of the values associated with degrowth, where they are likely to become positively reinforced through various forms of media and entertainment without conscious participation. We urgently call for an emergency, concerted, multidisciplinary effort to target the populations and value levers most likely to produce the threshold effect, and catalyse rapid global adoption of new consumption, reproduction and waste norms congruent with the survival of complex life on Earth…
The clock is ticking not only because the health of the natural systems upon which we are utterly dependent is deteriorating but also because broadscale interventions are only possible when a society holds together and is capable of coherent action. As the effects of overshoot worsen, the likelihood of societal breakdown increases. We still have an opportunity to be proactive and utilise the intact systems we have in place to deliver a framework for shifting social norms and other necessities for addressing the behavioural crisis. However, the day may come when societal breakdown will make intervention impossible, locking the planet into an unguided recovery that may salvage much of ‘nature’ but be inhospitable to human life.”
Zijn er tekenen dat “new social norms for self-identity” aan het groeien zijn tot een mogelijk omslagpunt? Misschien zou een groeiend besef van wereldburgerschap zo’n teken kunnen zijn, sinds Diogenes van Sinope dat besef circa 2400 jaar geleden wellicht als eerste uitdroeg: https://en.wikipedia.org/wiki/Cosmopolitanism#Philosophical_roots
Op de Openbare Bibliotheek in Rotterdam staat nog steeds de uitspraak van Erasmus: “Heel de aarde is je vaderland.” Deze is afkomstig uit zijn Adagia van circa/ruim 500 jaar geleden: https://nl.wikipedia.org/wiki/Adagia_(Erasmus)
Zhang et al 2023 onderzoeken inmiddels hoe wat zij “Global Consciousness” noemen zich in de huidige tijd ontwikkelt of zou kunnen ontwikkelen:
https://royalsocietypublishing.org/doi/10.1098/rstb.2022.0263
“We discuss global consciousness (GC) as an individual difference especially adaptive for the human species to survive (and thrive) in the Anthropocene. GC and related concepts are strongly related to pro-environmental attitudes and behaviours and cross-national cooperation. We review what macro-features of society induce GC to grow (or decline), but argue further that discontinuity in individual and collective lives might open up a window for reconceptualizing the forms of experiential meaning that give rise to GC.
Evolutionarily, GC is rooted in biologically heritable characteristics like the personality trait of agreeableness, and the ability to feel empathy, which facilitate prosocial behaviour. Beyond prosociality at the interpersonal level, evolved abilities to be tolerant of out-group members allowed the formation of profitable cooperative relationships with non-kin, as in geographically extensive trading networks documented in prehistory. Furthermore, prosociality can also involve self-sacrifice on behalf of the collective or for group survival, tendencies that can be explained by cultural group selection. The capacity to submit to group norms enforcing cooperation, including religious beliefs in moralizing gods, may have enabled the formation of large-scale human collectives with a competitive advantage over groups more prone to engaging in intergroup conflict. However, the same cultural features responsible for peace-making can also be used for making war, so it is an open question to what extent the capacity for prosocial behaviour on behalf of a collective could be so flexible and extensible to encompass GC…
In the words of Charles Darwin… ‘although a high standard of morality gives but a slight or no advantage to each individual man and his children over the other men of the same tribe, yet that an advancement in the standard of morality and an increase in the number of well-endowed men will certainly give an immense advantage of one tribe over another’…
It does take a leap of faith to conceive of this tribe becoming global and acquiring values calibrated to be compatible with global institutions, as in the most famous articulation of GC put forward by enlightenment era philosopher Immanuel Kant. His cosmopolitan vision has a top-down institutional structure consisting of a federation of states, complemented by bottom-up growth of cosmopolitan individuals who fulfil roles for such a federation to function peaceably and well. Given the dominance of national and local identities over the global identity, and the relative power of states over a federation of states internationally, our focus here is on the bottom-up side of Kant’s vision: what lived experiences, encompassing both continuity and discontinuity, cultivate GC for individuals?
This work builds on efforts to develop quantitative measures of what McFarland et al. ecumenically termed ‘Global Human Identification and Citizenship’. These encompass a wide range of measures that arguably fit with Liu and McDonald’s definition of GC as ‘a knowledge of both the interconnectedness and difference of humankind, and a will to take moral actions in a reflexive manner on its behalf’… GC is cosmopolitan, incorporating global prosociality (a willingness to help others regardless of whether they share an ingroup with the self) and respect for and willingness to preserve cultural diversity.”
Een belangrijke vraag lijkt me hoe een in de afgelopen 2500 jaar geleidelijk groeiend besef van wereldburgerschap uit (meer of minder) hardgebakken krachten te verklaren valt, en in hoeverre dit besef wellicht de komende jaren/decennia in relatief korte tijd exponentieel verder kan groeien. Ik heb Zhang et al nog niet helemaal kunnen doornemen, maar ben benieuwd welke (on-) mogelijkheden zij (en anderen) daarvoor zien.
LikeLike
Voorlopig resumé begrippenkader
1 klima-eco-overshoot. Het structureel overschrijden van planetaire grenzen.
2 psycho-socio-overshootkracht. Onze bestaanswijze als dissiperend, exploiterend, zowel kwalitatief als kwantitatief groei-willend en (over)consumerend, die zonder voldoende negatieve feedback leidt tot klima-eco-overshoot. De bron van klima-eco-overshoot.
3 evolutionaire hardgebakkenheid. De psycho-socio-overshootkracht is gebaseerd op evolutionaire principes. We hebben het dan over vele honderduizenden jaren.
4 bestaanswijze van de mens. condition humaine. De wijze waarop wij in de wereld en in het leven be-staan. Ook als dissiperend (verkwistend) energieverslindend ‘systeem’ uiteindelijk ten koste van planetaire bestaansmogelijkheden. Meer of minder synoniem aan psycho-socio-overshootkracht.
5 ervaringswijze van de mens. Onze motivaties zijn gebaseerd op onze ervaringswijze. Hartstocht, passie, affect, liefde, angst. Fenomenologisch te onderzoeken.
6 dissipatie. De onvermijdelijk verkwistende processen die in de meeste systemen optreden en die resulteren in een verlies van “nuttige” energie en daarmee, eenmaal uit de hand gelopen door gebrek aan negatieve feedback, de planetaire draagkracht ondermijnen.
7 weetvoelen. Ons weetvoelen vindt plaats op basis van de menselijke ervaringswijze. Samenhang tussen hoofd, hart en onderbuik. In relatief goede (civiliserende, stabiliserende) tijden kan de ratio de overhand nemen, in dé-civiliserende, instabiele, beangstigende, bedreigende tijden zien we de onderbuik meer en meer de hoofdrol voor zich opeisen.
8 intersystemische verstrengeling. De volle samenhang van punt 1 t/m 7. Waarbij oorzaken en gevolgen in een kluwen raken met de klima-ecoverandering als bedreigingsversterker. Klima-ecoverandering versterkt de evolutionair instinctmatige reactiepatronen, die vervolgens leiden tot het in de weg staan van de oplossingen.
9 Fuiktijdperk. Het huidige bedreigende tijdperk met zijn hardnekkige trends. De fuik heeft vele compartimenten, elk compartiment verbeeldt een grens of kantelpunt of hoe dan ook te noemen, die, eenmaal gepasseerd, praktisch gezien vrijwel onmogelijk of zeer moeilijk omkeerbaar is. Het fuiktijdperk is op vele manieren te onderscheiden van eerdere mensentijden, ook door zijn schaalgrootte en de mate van (on)omkeerbaarheid. De cycliciteit (trendomkeringen, de afwisseling van goede en slechte tijden in tijdsperspectief) is van een andere orde.
10 het beest in de bek kijken. Zie http://www.kijkenbijjaaplont.nl/ kunstwerk/424309681_HET+BEEST+IN+DE+BEK+KIJKEN.htm
dit kunstwerk verbeeldt twee ogen die het beest open in de bek wil kijken en de overige ogen zijn zichtbaar bedroefd, betraand, bebloed, verwond. De gesloten ogen ziet men niet op dit schilderij.
LikeLike
Jaap,
Enkele suggesties om toe te voegen aan je begrippenkader:
– hardgebakken prosocialiteit
– besef van wereldburgerschap
– emergentie van nieuwe instituties
– sociale kantelpunten
– marketing & entertainment industrie
– “emergency effort”
– etc.
Wie het beest in de bek wil kijken, kan misschien ook zien dat er nog mogelijkheden lijken die wellicht het tij kunnen keren, hoe klein of groot die kans ook precies is in de realiteit die door ons onvoldoende te doorgronden is.
LikeLike
Jaap,
Ook nog interessant/relevant is Barnard et al 2021: https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/00368504211056290
“We, in our capacities as scientists, economists, governance and policy specialists, are shifting from warnings to guidance for action before there is no more ‘road.’ The science is clear and irrefutable; humanity is in advanced ecological overshoot…
Civilization faces an epochal crossroads, but with potentially much better, wiser outcomes if we act now. What are the concrete and transformative actions by which we can turn away from the abyss? In this paper we forcefully recommend priority actions and resource allocation to avert the worst of the climate and nature emergencies, two of the most pressing symptoms of overshoot, and lead society into a future of greater wellbeing and wisdom.
Humanity has begun the social, economic, political and technological initiatives needed for this transformation. Now, massive upscaling and acceleration of these actions and collaborations are essential before irreversible tipping points are crossed in the coming decade. We still can overcome significant societal, political and economic barriers of our own making…
[W]e identify an indicative, systemic and time-limited framework for priority actions for policy, planning and management at multiple scales from household to global. We broadly follow the ‘Reduce-Remove-Repair’ approach to rapid action. To guide decision makers, planners, managers, and budgeters, we cite some of the many experiments, mechanisms and resources in order to facilitate rapid global adoption of effective solutions.
Our biggest challenges are not technical, but social, economic, political and behavioral. To have hope of success, we must accelerate collaborative actions across scales, in different cultures and governance systems, while maintaining adequate social, economic and political stability. Effective and timely actions are still achievable on many, though not all fronts. Such change will mean the difference for billions of children and adults, hundreds of thousands of species, health of many ecosystems, and will determine our common future.”
Zie ook dit interview met Barnard van oktober 2022, met daarin o.a. ook een oproep aan kunstenaars, als ik het goed hoorde: https://www.youtube.com/watch?v=UhrrqOK2MpI
Ik moet nog kijken wat me het meest opvalt/aanspreekt in Barnard et al 2021, dus wellicht kom ik daarop terug.
LikeLike
Heren,
tien jaar stond alhier een gastblogstuk van mijn hand over het super wicked problem van de globale opwarming. Intussen is de wickedness van het probleem bepaald niet afgenomen en ik zie geen reden om de conclusie van het stuk te wijzigen. Ik kan er wel aan toevoegen dat mij afgelopen decennium duidelijk is geworden dat systemische verandering niet te plannen c.q. uit te voeren is. Wat dat betreft ben ik fatalist: systeemverandering van ‘onze’ civilisatie zal worden geforceerd door overmacht van de elementen, de ingezette energietransitie ten spijt. Ik snap Dirk wel waar hij hierboven stelde “Investeren in relaties is minstens zo belangrijk als het halen van doelen” maar ook die investering is een gesteld doel. Het is een labyrint.
Tien jaar geleden zat er nog een rest ‘redders-complex’ in me en ook een rest ‘doem-complex.’ Die twee resten zijn inmiddels verdampt. Ik weet het gewoon niet, leg me bij die onwetendheid knarsetandend neer en ben uitermate skeptisch over welk reddingsplan dan ook en eveneens over welk doemscenario dan ook. De onwetendheid is mijn gelatenheid en ik blijf de voortgang in de klimatologische info met grote belangstelling volgen.
LikeLike
Barnard et al 2021 promoten o.a. ‘doughnut economics’, de ‘Sustainable Development Goals’, bottom-up protesten om de druk op te voeren, en persoonlijk leiderschap op alle niveaus en locaties:
“The global market economy represents a degree of social cooperation and coordination unprecedented in the history of Homo sapiens. Yet as a delivery mechanism for the economic flourishing of humanity now and for future generations, it is replete with deep structural flaws that must be fixed if we are to effectively address the catastrophic effects of climate change, extinction, poverty, and other converging crises.
Developing a conceptual framework for a sustainable and just economy has been a mainstay of ecological economics and related disciplines for decades, and a principal focus for the United Nations Conference on Environment and Development at its Earth Summit in 1992 and Rio + 20 Summit in 2012. One of the most widely embraced frames is ‘doughnut economics’. It places the ideal economic system within a safe operating space between a set of planetary boundaries that cannot be breached without jeopardizing life on Earth, and a social floor of basic guarantees that ensure all humans can live decent, healthy lives. An economy that operates within this safe zone eliminates overshoot and advances each of the Sustainable Development Goals (SDGs)…
Governments, business leaders and individuals can all play roles in fixing the holes in both the ceiling and the floor. But the urgency of today’s crises demands swift and decisive action by governments at all levels. Government action, if carefully planned, can provide the enabling conditions to dramatically scale up solutions offered by nonprofits and business leaders, and major lifestyle changes by individuals. Governments have many tools in the toolbox for steering the economy: taxation and spending, monetary policy, investments, regulation, direct provision of goods and services, setting goals and targets and by establishing and enforcing the rules of engagement – the institutional arrangements that, for example, establish property rights and limits of liability…
How do we fix the proverbial car while we’re driving it? Our societal structures, values and procedures are demonstrably inadequate for the task ahead. We have called for large-scale, rapid, transformative changes in our economies, societies, cultures and politics – on a timescale of almost superhuman speed. Several of us have worked intensely for many years in science-driven and evidence-based public policymaking. We are not naïve about the odds of achieving these changes – nor the difficulties of doing so within existing structures and processes of government.
The public can demand farsighted leaders willing to reform political systems to resist powerful vested interests and manage the social and economic transitions associated with decisive climate action. Each of us can also work to change the culture within society as well as specific businesses and institutions to act responsibly and accelerate change. And each of us can make changes in our own behavior…
Protest and other bottom-up demands for change and experimentation will help break through barriers and instil urgent action. Social movements, NGOs, academics, the private sector innovators all need to be part of the solution. This requires significant collaboration and social learning. The youth have shown us this is possible for climate action and social justice. Communities and governments, at all scales from local to global, have the responsibility now to scale up solutions and actions in each of these areas. Scientists and others with essential expertise can work together, and with those with the moral authority to engage society in the massive cultural and economic change that is needed.
Finally: instability often brings out the worst in people, when the times require the very best. Beyond rhetoric, our leaders are obliged, especially now, to uphold the culture and principles of integrity, vision, and responsibility to future generations and others who are innocent of the destabilization of our planet. Corruption has eaten deep into humanity’s moral fabric, leading to widespread environmental, social and spiritual bankruptcy. Sadly, this ‘corruption tsunami’ is manifest in most nations: in corrupt electoral processes, questionable infrastructural development financing, abuse of the rule of law, collusion in resource extraction contracts, and stripping of the rights accorded to citizens under national constitutions and laws…
Our challenges are less technical than social – taking the necessary actions quickly enough, in all nations and governance regimes – particularly democratic ones – while maintaining adequate social, economic and political stability to steer the ship of humanity safely into a wiser, more sustainable world order. This will require unprecedented global collaboration, social learning, and public awareness and pressure. This will profoundly challenge us all, and our systems of planning, cooperation and governance.
Over the next decade, we have a stark choice: to demonstrate the very best of our natures as Homo sapiens – cooperative, innovative, wise, and ethical, to learn from mistakes and create better societies – or to go down with both a bang of conflict and a whimper of bickering, entitlement and self-interest That choice is ours. The actions or inactions of individual leaders in government, communities and businesses in this decade will be remembered darkly, or hopefully kindly. Everything we know and love is at stake.”
LikeLike
Goff,
Zou iemand het (zeker/kunnen) weten? Is dat nodig? Is het niet voldoende als we een (zo goed mogelijk onderbouwd) vermoeden of een behoefte, verlangen, hoop hebben en daar voor zover mogelijk naar handelen, met alle onzekerheden daarbij?
LikeLike
Lennart,
ja, dat is wat gelatenheid betekent wat mij betreft.
LikeLike
Ok, Goff, just checking.
LikeLike
Lennart, het klopt dat “je niet (expliciet) bent ingegaan op mijn verwijzing naar Lenton & Scheffer 2023”.
Ik pik daar uit: ‘verandering van dominante attitudes.’ En houd dit zinsdeel tegen het licht aan de hand van je eerdere verwijzing naar Prigogine, met name over bifurcaties. ”Over het algemeen zijn er echter opeenvolgingen van splitsingen, waardoor een “historisch” element wordt geïntroduceerd. Het is nu algemeen bekend dat alle structuren om ons heen de specifieke resultaten zijn van dergelijke historische processen.”
En reflecteer daar vervolgens op. Over hardnekkige dominante trendmatigheden en over hoe de dingen die gaan zoals ze gaan de toekomst meebepalen.
LikeLike
Jaap,
Lenton & Scheffer zeggen, nog kernachtiger geciteerd:
“[T]here are powerful precedents of attitude shifts that are hard to explain from the strive for economic progress, wealth or power […] Drivers of such change of dominant attitudes often include growing awareness of dissonance between the practice and broader values held by society, and they typically involve cascading co-evolving change in attitudes and regulations. The transitions are typically preceded by long periods during which social movements and policy efforts pushed for change (seemingly) unsuccessfully […] Happily, there is nothing un-evolutionary about such a revised goal—as the phrase ‘survival of the fittest’ encapsulates.”
Prigogine geeft m.i. aan dat ook/juist in historisch gegroeide complexe systemen/situaties/processen moeilijk cq onmogelijk te voorspellen is hoe die zich verder zullen ontwikkelen. Misschien kunnen wel bepaalde aannemelijke bandbreedtes aangegeven worden, maar daarbinnen zijn (waarschijnlijk/misschien) nog vele richtingen mogelijk, en nabij bifurcatie-punten kunnen kleine zetjes in de ene of andere richting op den duur wellicht tot grote (emergente) verschillen in ontwikkelingsrichting leiden.
Jij lijkt m.i. de illusie te hebben dat je zo goed cq voldoende zicht hebt op wat er zich in de hele wereld ook onder alle oppervlaktes en op diverse tijdschalen afspeelt dat je kunt voorspellen dat het tij niet meer te keren is, terwijl je tegelijkertijd (terecht) opmerkt dat de situatie zo complex en onbekend is dat de wetenschap hier onvoldoende zicht op heeft. Je lijkt te denken dat jouw “weetvoelen” je de zekerheid kan bieden die zelfs de wetenschap hier niet kan geven. Als ik iets van iemand als Socrates geleerd hebt, lijkt me dat toch nog altijd een overschatting van je eigen kenvermogen, of misschien een soort Kierkegaard-achtige geloofssprong?
Zou je daar misschien ook eens op kunnen reflecteren?
LikeLike
Lennart,
Ik heb het idee dat Jaap zijn mening wel heeft gevormd, en dat het niet zoveel zin heeft om te blijven proberen hem van gedachten te laten veranderen. Zeker niet omdat die overtuiging ook nog eens inspiratie lijkt te zijn voor fraaie en boeiende kunst. ‘Agree to disagree’ lijkt me een prima uitkomst van de discussie. Zeker omdat de opvattingen ook weer niet zo ver uit elkaar liggen.
LikeLike
Hans,
Agree to disagree is zeker ook een prima uitkomst, als we in poging tot verdere verdieping niet verder zouden komen. In zekere spelen we ook een beetje elkaars advocaat van de duivel waaraan we onze eigen inzichten kunnen spiegelen/scherpen. Maar het is aan Jaap om aan te geven of hij nog verder van gedachten wil wisselen of dat daarmee de inspiratie voor zijn betrokken kunst mogelijk zou kunnen verdampen, wat sowieso niet te hopen valt. Zijn inzet heeft mij in ieder geval inspiratie gegeven tot verdere verdieping van mijn eigen zoektocht naar evolutionair inzicht, (individueel en collectief) handelingsperspectief, en een gezonde dosis gelatenheid. Waarvoor hoe dan ook mijn hartelijke dank, Jaap.
LikeLike
Lennart,
Misschien kan ik je ook enigszins beantwoorden aan de hand van de suggesties die jij me gedaan hebt. Je zegt: “ Enkele suggesties om toe te voegen aan je begrippenkader: – hardgebakken prosocialiteit, – besef van wereldburgerschap, – emergentie van nieuwe instituties, – sociale kantelpunten, – marketing & entertainment industrie, – “emergency effort”, – etc.’
Ik kan die hardgebakken procosiabiliteit (etcetera) wel meenemen in het begrippenkader, echter: is het niet zo dat ook deze kracht (krachten, alle pro- en tegenkrachten, all-inclusive) precies hebben geleid tot de situatie waar we nu inzitten?
Die procosiabiliteit heeft misschien wel er mee voor gezorgd dat we grootschalige negatieve feedback steeds hebben kunnen vooruitschuiven en hebben kunnen uitbreiden naar 8 tot 10 miljard wereldbewoners?
Typisch een gevalletje van elk voordeel heb z’n nadeel misschien?
Zie jij andere trends gaande dan ik?
Zie jij andere onderliggende hardnekkigheden van die trends dan ik?
Als je mij te voorbarig vind, wanneer dan is voor e.e.a. duidelijk over het gaande tij en de eventuele omkering daarvan?
Of blijft de toekomst zodanig open dat de huidige trends daar geen invloed op hebben?
Ik vind het wel ontroerend dat je mij met Kierkegaard vergelijkt … Hij heeft heel wat geschreven ook over de ervaring van angst, hoop, etc.
LikeLike
(Overigens, over de relatie tussen Kierkegaard en de fenomenologie (onze ervaringswijze, ons weetvoelen gesproken ….)
Ook volgens mij liggen onze opvattingen inderdaad niet zo ver uit elkaar, zoals ook Hans aangeeft. Ik kan veel analyses delen die jij mij gelinkt hebt, d.w.z. wat betreft de ANALYSE VAN HET PROBLEEM (hetgeen iets anders is dan suggesties en oproepen en praktische haalbaarbeid omtrent eventuele oplossingen*). We zoeken naar onderliggende oorzaken omdat we beseffen dat de voor de hand liggende ‘oorzaken’ (zoals CO2, industrialisatie, kapitalisme, etc.) toch nog niet afdoende zijn om het WAAROM van de hardnekkigheid van onze situatie afdoende te kunnen begrijpen. Toch?
De oorzaken die meestal worden genoemd zouden weleens secundaire oorzaken kunnen zijn?
Zoals iedereen schijn ook ik zowel een dissiperend als ook een ervarend mens te zijn op basis van onze gemeenschappelijke menselijke bestaans- en ervaringswijze. En is dat daarmee toch niet op zijn minst een uitgangspunt om te kijken naar het HOE en het WAAROM van de situatie waarin we verzeild zijn geraakt?
Weetvoelen is inclusief putten uit de wetenschap. Immers, het woord drukt uit dat ratio en gevoel onlosmakelijk bij elkaar horen. Helaas heb ik kennelijk een misverstand niet uit de weg kunnen ruimen, en dat zal vast te maken hebben gehad met mijn arrogante, bedoeld als prikkelend in de discussie, toon en stijl.
Klopt dat?
Volgens mij blijkt het voor ons allebei een blijvende zoektocht te zijn waarbij ikzelf niet wil weglopen voor volgens mij op de realiteit gebaseerde trends en uit het HOE en WAAROM te trekken conclusies en consequenties.
Heb jij andere trends voor mij dan de gaande?
Trek jij andere conclusies dan ik of WENS jij andere conclusies te trekken?
Zit onze overeenkomst er misschien in dat we best wel de analyses delen die ook jij te berde hebt gebracht?
Zit ons misschien kleine verschil dan misschien in iets anders, namelijk in het al dan niet vastklampen aan hoop?
* Al die suggesties en oproepen door ‘wetenschappers et al’ tot veranderend gedrag: straalt daar volgens jou wel of niet eigenlijk de wanhopige hoop vanaf?
LikeLike
Jaap,
Inderdaad hebben alle krachten uit het verleden in hun onderlinge wisselwerking geleid tot de situatie waarin we nu zitten, en per saldo tot een momentum in een bepaalde richting. Wat m.i. moeilijk/onmogelijk precies is te bepalen, is hoe dat saldo zich de komende jaren/decennia precies zal ontwikkelen onder invloed van de niet-lineaire/chaotische (?) dynamiek van de diverse deelkrachten.
Zoals hierboven aangegeven zie ik (beginnende) sociaal-maatschappelijke trends die op den duur misschien voldoende tegenwicht kunnen vormen op de neergaande sociaal-ecologische trend om die nog in bepaalde mate te stoppen of te keren, zoals dat in het verleden op meer regionale schaal blijkbaar ook volgens jou eerder gebeurd is. Dat wil zeker niet zeggen dat dit nu opnieuw zal gebeuren, maar misschien kan het nog.
Het zou kunnen dat dit ten onrechte vastklampen aan hoop is, maar dat kunnen we alleen ontdekken door ons best te doen er nog het beste van te maken. Iemand als Rebecca Solnit laat m.i. heel goed zien wat de waarde daarvan is en hoe dit in het verleden al eerder tot verrassende ontwikkelingen heeft geleid.
Jan Rotmans gaf onlangs nog het voorbeeld van advocaat Roger Cox die de Urgenda- en Shell-zaken gewonnen heeft, maar in het begin door zo goed als iedereen voor gek verklaard werd. Waarom verklaarden al die (zeker geen domme) mensen hem voor gek (niet door mij overigens, dus onderschat me niet :))? Was dat obv hun eerdere ervaring? Wat het weetvoelen? Had hij toen dan maar zijn hoop op een goede uitkomst op moeten geven? Dat wil niet zeggen dat hij al zijn volgende zaken altijd zal winnen, maar mensen zullen minder snel denken/voelen dat hij bij voorbaat kansloos is.
De hardgebakken krachten die in het verleden hebben geleid tot bv een hoog percentage rokers, hebben de afgelopen decennia geleid tot een steeds lager percentage rokers. De hardgebakken krachten die hebben geleid tot overschrijding van planetaire sociaal-ecologische grenzen, kunnen in de toekomst misschien nog leiden tot een terugkeren binnen die grenzen om de schade nog zoveel mogelijk te beperken, als het daarvoor nog niet te laat is. Of het daarvoor te laat is of nog niet, dat kunnen we proberen zo goed mogelijk in te schatten, maar de onzekerheid over m.n. de moeilijk voorspelbare sociale dynamiek lijkt mij obv de beschikbare kennis en ervaring zo groot, dat die inschatting onmogelijk al te stellig kan zijn.
Natuurlijk kun je met stelligheid willen prikkelen, maar als dat de motivatie is, dan is de stelligheid dus meer gespeeld dan gemeend? In dat geval is het verschil tussen onze posities inderdaad verwaarloosbaar of zelfs schijn. Maar ik denk dat jij de enige bent die daar meer duidelijkheid over kan geven. Je kunt het uiteraard ook met enige Socratische ironie in het midden laten, of aan de interpretatie van de goede verstaander. Dat zou wel passen bij een kunstenaar, als ik althans kijk naar hoe mijn moeder dat altijd doet 🙂
Naar het begrip angst heb ik eerder ergens verwezen naar o.a. Carpenter, Scheffer et al o.a. schreven over Terror Management Theory. Mensen kunnen hun angst voor de dood ontkennen door bv te geloven in eindeloze groei op een eindige planeet, of ze kunnen die in de bek kijken (?) door bv de (hoopvolle) mogelijkheid van een begrensde donut-economie te onderzoeken/ontwikkelen. Je kunt ook alle hoop loslaten en min of meer passief afwachten wat er zal gebeuren, aannemende dat dit niet best zal zijn. Zijn er misschien nog meer opties?
LikeLike
Die Terror Management Theory gaat overigens mede terug op Kierkegaard, als ik het wel heb.
LikeLike
Jaap, zou het overigens ook kunnen zijn dat jij vooral de negatieve trends ziet en minder oog hebt voor mogelijke positieve trends? Misschien zoals sommige mensen in sommige ambivalente of multi-interpretabele afbeeldingen alleen een enkele betekenis kunnen zien, terwijl andere mensen ook een andere betekenis daarin herkennen?
Zie bv de rabbit-duck illusion waar o.a. Wittgenstein over schreef: https://en.wikipedia.org/wiki/Rabbit%E2%80%93duck_illusion
Of de Necker-kubus, waarnaar ook in de gestalt-psychologie verwezen wordt: https://en.wikipedia.org/wiki/Necker_cube
Of de Rubin-vaas: https://en.wikipedia.org/wiki/Rubin_vase
Ik weet niet of dit in dit geval toepassing is, maar het is een associatie die opkwam en misschien relevant kan zijn?
LikeLike
Lennart,
Die 10% voor defensie komt voort uit deze gedachte. Stel dat we over 2 jaar inzien dat Rusland binnen afzienbare tijd een NAVO land gaat annvallen (Zweden of Litouwen, om maar wat te noemen). Dan zullen we als een haas moeten overschakelen op een oorlogseconomie. Dan kan 50% van de economie militair worden.
Als je dit beseft, kun je misschien beter een paar jaar eerder op 10% gaan zitten, waardoor je misschien de kracht kan uitstralen die zo’n inval voorkomt. Zonder proof-of-work zul je een oorlog met een gewetenloze opportunist niet kunnen voorkomen.
Wat heeft oorlog nu met het klimaat te maken? Heel veel.
LikeLike
Dirk,
Hoe aannemelijk is het dat Rusland een NAVO-land gaat aanvallen met een leger dat vele malen kleiner is dan dat van de NAVO, dat bovendien een nucleaire afschrikkingsmacht heeft (i.t.t. Oekraïne)? Is het niet juist de voortgaande uitbreiding van de NAVO die Rusland aanzet tot hun militaire agressie in Oekraïne, en eerder ook Georgië?
Een analist als John Mearsheimer zegt bv: https://unherd.com/2022/11/john-mearsheimer-were-playing-russian-roulette/
“The idea that Russia is poised to invade either Finland or Sweden is a figment of the West’s imagination and their membership of the security pact will only heighten Russia’s sense that it is being deliberately encircled.”
Kishore Mahbubani, naar wie ik eerder verwees hierboven, zegt: https://library.oapen.org/handle/20.500.12657/52409
‘Russia had tried to be a friend of the NATO countries after the Cold War ended. Instead, it was slapped in the face with NATO expansion. Many Western media reports portray Russia as a “belligerent, aggressive actor”. They fail to mention that NATO actions generated this response… Henry Kissinger had pointed out that the Ukrainians “live in a country with a complex history and a polyglot composition… Any attempt by one wing of Ukraine to dominate the other—as has been the pattern—would lead eventually to civil war or break-up. To treat Ukraine as part of an East–West confrontation would scuttle for decades any prospect to bring Russia and the West—especially Russia and Europe—into a cooperative international system”. Sadly, since 2014, Ukraine has become a divided country. If NATO had shown greater geopolitical restraint, these problems could have been avoided.’
In een wereld waarin ecologische grenzen al ver overschreden worden, grondstoffen en andere natuurlijke hulpbronnen snel schaarser worden, nucelaire arsenalen nog altijd groot genoeg zijn om de wereld meerdere keren vernietigen, en machtsverhoudingen erg ongelijk zijn, lijkt het nogal gevaarlijk om conflicten steeds verder op de spits te drijven en de voortgaande wapenwedloop niet te de-escaleren. Als de NAVO zou overstappen op een militaire oorlogseconomie, wat gaan Rusland, China en andere landen dan doen?
Het lijkt mij verstandiger om te zoeken naar wegen om macht en natuurlijke hulpbronnen op een voldoende democratische manier te kunnen delen, te investeren in de opbouw van onderling vertrouwen en verdere ontwikkeling en handhaving van de internationale rechtsorde, economische ongelijkheid en ecologische overshoot te verminderen, historisch onrecht te erkennen en zoveel mogelijk te repareren, het economisch systeem om te vormen tot een donut-economie gericht op het realiseren van de duurzame ontwikkelingsdoelen van de VN, etc.
Een soort ecologische oorlogseconomie voor duurzaam menselijk welzijn lijkt me een stuk kansrijker op succes dan een militaire oorlogseconomie met toenemend risico op nucleaire escalatie. Maar ik ben benieuwd hoe jij dat ziet.
LikeLike
Dirk, nog ter aanvulling deze verwijzing van Richard Drake naar de visie van Arnold Toynbee op de Russische geschiedenis: https://www.counterpunch.org/2024/01/19/d-f-flemings-and-arnold-toynbees-lessons-of-russian-history-as-a-way-of-understanding-the-war-in-ukraine/
‘[A] thesis about Russian history found in Arnold Toynbee’s The World and the West (1953)… counted five invasions of Russia by the West over the past five hundred years: the Poles in 1610, the Swedes in 1709. The French in 1812, and the Germans in 1915 and 1941. He mentioned earlier incursions as well and concluded that for Russia attacks from the West have been “a constant threat from the thirteenth century till 1945.” Autocratic government evolved in Russia as a means of saving the country from their aggressive Western neighbors.
In explaining the rise and triumph of Soviet Communism, Toynbee emphasized the importance of Russia’s catastrophic defeat at the hands of German invaders in the First World War. Stalin emerged as a latter-day Peter the Great repelling a second German invasion as his predecessor in the early eighteenth century had vanquished the Swedes. Western invasions had occurred at pivotal points in Russian history and had produced lasting effects on the way the country’s leaders viewed the world. It would appear to be the way Putin viewed the world as he contemplated the prospect of NATO armies and weapons at his doorstep in Ukraine.’
Er zijn vast andere visies op de Russische geschiedenis, maar dit lijkt me niet per se de meest onredelijke.
LikeLike
Lennart,
tja, Rusland is een schurkenstaat met een tandeloze interne oppositie, met een lange voorgeschiedenis van minachting voor en knechting van de eigen bevolking, met socio-pathische leiding. En vooral met evidente overtredingen van internationale oorlogswet- en regelgeving.
Het argument dat Rusland zich bedreigd voelt door EU (en dus NAVO) en daarom Ukraine inpikt snijdt geen hout. Ukraine wil zelf bij de EU en afstand nemen van Rusland. Het argument van Dirk om ‘ons’ verwaarloosde defensie budget op te schroeven snijdt wel degelijk hout in de context van dergelijk groot buurland met bruut en meedogenloos leiderschap. Ik keer je vraag om: hoe aannemelijk is het dat Poetin NIET een volgend land zal binnenvallen?
Bovendien: er is wel iets voor opschroeving van het defensiebudget te zeggen. Defensiekracht kan ook goed van pas komen bij verdediging tegen binnenlandse metereologische invasies (compound events). Het zou me verbazen als daarover in de legertop en de relevante ministeries niet wordt over nagedacht. Wat mij betreft mag het defensiebudget omhoog 🙂
LikeLike
Goff,
Ben je nu niet Westerse propaganda aan het napraten? Er zijn genoeg respectabele Westerse diplomaten die dit echt anders zien dan jij hier doet (denk bv aan wijlen George Kennan). Rusland lijkt me niet imperialistischer dan de VS en Europa afgelopen eeuwen geweest zijn.
Toen Rusland in 1962 kernraketten in Cuba plaatste vond de VS dat niet acceptabel. Waarom zou Rusland dan de NAVO in Oekraine moeten accepteren? Toen de VS in 1999 en 2003 zonder VN-mandaat Servië en Irak bombardeerde en daarmee het internationale recht schond, schiep het precedenten waarop Rusland zich nu beroept bij de oorlog met Oekraïne.
Het is niet fraai allemaal, maar de rest van de wereld ziet het Westen toch vooral nog steeds als een imperiale macht die bij herhaling met twee maten meet, ook nu weer rond Israel en Gaza.
Dat je je reactie begint met het woordje “tsja” geeft me de indruk van een bepaalde mate van dedain voor analisten als Mearsheimer en Mahbubani, die vooralsnog niet onderbouwd lijkt door een analyse die zich kan meten met de hunne. Maar misschien volgt die onderbouwing nog?
LikeLike
Lennart,
De mate waarin Rusland op dit moment een bedreiging is heeft niks te maken met wat de VS of Europa de afgelopen eeuwen hebben gedaan. Als je zulke drogredenen (red herring, whataboutism) nodig hebt om je punt te maken, doet dat vooral vermoeden dat je geen betere argumenten hebt.
Er zijn een hele hoop redenen om kritisch te zijn op wat ‘wij’ in de geschiedenis hebben uitgespookt, maar daarmee haal je de concrete dreiging die Poetin nu vormt niet weg.
LikeLike
Hans,
Heb je wel goed gelezen? Mijn argumentatie tot dusver was als volgt:
– De NAVO geeft vele malen meer uit aan defensie dan Rusland, minimaal een orde van grootte meer.
– De NAVO heeft een enorme nucleaire afschrikkingsmacht, wat Oekraïne niet heeft.
– De NAVO heeft de afgelopen decennia minimaal even vaak het internationaal recht geschonden en agressief militair opgetreden als Rusland.
– Historisch gezien hebben Westerse landen vaker Rusland aangevallen dan andersom.
– Dit alles rechtvaardigt niet dat Rusland een deel van Oekraïne bezet, maar verklaart misschien wel waarom Rusland zich eerder bedreigd kan voelen door de NAVO dan andersom, en niet erg onder de indruk hoeft te zijn van de beschuldiging dat het internationale regels schendt.
– Dat Rusland in het Westen desondanks als grotere bedreiging gezien wordt dan dat het Westen zich kan voorstellen dat het in Rusland als bedreiging gezien wordt, zoals bv experts als Kennan, Kissinger en Mahbubani zich wel konden/kunnen voorstellen, zegt waarschijnlijk veel over het Westerse propaganda-systeem, waar bv iemand als Noam Chomsky veel over geschreven heeft.
Ik betwijfel dan ook of hier sprake is van (onterecht) whataboutism. In bepaalde situaties kan juist die beschuldiging een poging zijn om onder terechte contextualisatie uit te komen, volgens bv: https://en.wikipedia.org/wiki/Whataboutism#Defense
Hoe dan ook was mijn vraag aan Dirk en Goff waarom zij niettemin denken dat de NAVO nog meer zou moeten investeren in militaire macht dan het al doet i.p.v. die extra investering doen in diplomatie, ontwikkeling van de internationale rechtsorde en de transitie naar een meer rechtvaardige en duurzame mondiale economie. Ik zie uit naar hun antwoord.
LikeLike
Lennart,
Ik ben het eens met de repliek die Hans je heeft gegeven. Dacht je werkelijk dat ik ‘Westerse propaganda’ (jouw woorden) napraat? Kom op zeg.
Het ging trouwens over het door Dirk aangedragen argument voor opschaling van het defensie-budget. Ik heb daar aan toegevoegd dat defensie ook een rol kan spelen in adaptatie aan / reparatie van binnenlandse meterologisch veroorzaakte schade. Dus ja, het defensie budget mag wat mij betreft groter.
LikeLike
Goff,
Je mag het eens zijn met Hans, maar je bent nog niet ingegaan op de diverse argumenten die ik gaf waarom Rusland misschien wel helemaal niet zo’n grote dreiging voor de NAVO vormt als Dirk suggereerde. Het zou me verbazen als je zomaar Westerse propaganda zou napraten, maar het leek er toch zeker op. Dus misschien kun je die indruk wegnemen door wat uitgebreider op de diverse argumenten in te gaan.
LikeLike
Lennart,
Het is aan jou om duidelijk te maken dat Rusland anno 2024 geen schurkenstaat is. Duidelijk zo? En dat nog los van het thema dat ik er bovenop kieperde dat NL-defensie wel wat meer budget waard is om binnenlands te verdedigen tegen klimatologische invasies.
LikeLike
Goff,
Een schurkenstaat is Rusland zeker, maar dat wil nog niet zeggen dat het een bedreiging voor NAVO-landen is. Dat is aan jou om duidelijk te maken. Waarom ga je niet in op het argument van de beperkte militaire macht van Rusland vergeleken met NAVO, dat bovendien een nucleaire afschrikkingsmacht heeft?
Je andere argument zou enig hout kunnen snijden, maar bij klimatologische dreiging zal het waarschijnlijk om een andere besteding van middelen gaan dan bij een militaire dreiging. En Dirk pleitte voor ophoging tot 10% van BBP, wat me sowieso nogal extreem lijkt.
LikeLike
Nog ter aanvulling: als de NAVO meer militaire macht nodig heeft om zich te beveiligen tegen schurkenstaten, dan hebben staten buiten de NAVO ook meer militaire macht nodig om zich te beveiligen tegen de NAVO, die geleid wordt door grootste schurkenstaat van allemaal, volgens bv Chomsky: https://chomsky.info/200105__/
LikeLike
Zie
https://www.trouw.nl/opinie/china-rusland-en-iran-ruiken-hun-kans-op-een-eigen-wereldorde~bfda7346/ (“Een grote oorlog ontstaat niet als keuze.”) van Rob de Wijk, en https://www.trouw.nl/buitenland/we-zijn-niet-op-zoek-naar-oorlog-maar-we-moeten-er-wel-klaar-voor-zijn~b4142312/ (“Een tijdperk waarin we het onverwachte moeten verwachten”) van Rob Bauer.
Realpolitiek?
En hoe verhoudt zich realpolitiek tot de strijd tegen klimaatverandering? Bijt het elkaar?
LikeLike
Lennart, ik ben begonnen aan waar je ons op attendeerde: royalsocietypublishing.org/toc/rstb/2024/379/1893 over de evolutionaire kant van de (oor)zaak. (Hartelijk dank voor die verwijzing, vooral voor de tijd die je mij ontroofd door de enorme hoeveelheid info ….. )
Een (eerste) tekstdeel wat mij opvalt, en waar op valt te kauwen: “Het Antropoceen heeft zijn eigen complexe dynamiek die moet worden genavigeerd om de mensheid op het pad naar duurzaamheid te zetten.” Wie verricht die noodzakelijke navigatie? Hebben we daar een slagvaardige Instantie of andere sterke kracht voor beschikbaar?
Een (tweede) tekstdeel, ook om op te reflecteren:
“Het tempo van de veranderingen in het Antropoceen brengt nieuwe uitdagingen met zich mee, waaronder verschuivende basislijnen en de noodzaak om snelle culturele en biologische evolutie in de biosfeer te beheersen.” Wederom: heeft de mensheid een dergelijke beheersende Instantie of kracht tot zijn beschikking?
LikeLike
Jaap,
Zoeken naar verdieping en onderliggende oorzaken, mechanismen, processen kost wat tijd, vrees ik, maar levert hopelijk ook wat op.
Navigatie in het Antropoceen en beheer van de mondiale commons staat nog in de kinderschoenen en heeft een groeispurt nodig. Er zijn steeds meer internationale, nationale en lokale organisaties, regels en bewegingen in ontwikkeling die daaraan proberen bij te dragen. Hoeveel kracht ze uiteindelijk weten te genereren en of dat voldoende zal zijn voor de doelen die ze zich stellen, zal moeten blijken.
In die ontwikkeling zal ook blijken hoeveel militaire kracht nog nodig is en hoe lang de diverse industrieel-militaire complexen hun huidige invloed weten te behouden of versterken. Als sociale bewegingen en internationale organisaties/regels sterk genoeg worden, zal veel minder militaire kracht nodig zijn, zoals dat ook binnen democratisch georganiseerde nationale staten nog maar beperkt nodig is, lijkt het.
LikeLike
Lennart, ja, laten we elkaar stimuleren in het zoeken naar verdieping. (al dan niet met behoud van onze betrekkelijke verschillen aan de oplossingskant?)
Ik vind het wel aardig ook om meditatief te kauwen op zinnen zoals deze:
“Het is onmogelijk om de grondslagen van het Antropoceen te begrijpen zonder eerst te begrijpen dat mensen een soort zijn met het ecologische voordeel van een systeem van culturele evolutie dat zich in de loop van de tijd ophoopt. … In hun bijdrage aan deze kwestie (hoe evolueerde het Antropoceen op basis van culturele evolutie) bieden Richerson et al. een verfrissend perspectief op menselijke krachten die zij in hun historische bijdrage uit 1985 apart zetten van de blinde krachten van culturele evolutie [ 78 ]. De auteurs onderscheiden de blinde krachten van culturele evolutie, zoals culturele drift en natuurlijke selectie op cultuur, van de krachten van culturele evolutie, zoals leren en creativiteit.”
Roept vragen op, zoals: misschien zijn ze wel in abstracto onderscheiden, maar werkt dat in concreto wel zo? Wanneer (onder welke omstandigheden) voert ‘leren en creativiteit’ de boventoon, en wanneer de driftkant?
Ook een tekstdeel als deze vinnik tamelijk mediterend:
“Evolutionaire processen kunnen ook van toepassing zijn op systemen, waardoor deze in de loop van de tijd bepaalde patronen of structuren krijgen. Een recente vooruitgang op dit gebied is de formalisering van selectiemiddelen op systeemniveau via de mechanismen van selectie door persistentie en differentiële verspreiding [ 29 – 32 , 44 ]. … Bij persistentieselectie creëert een generatieve omgeving, zoals de biosfeer van de aarde, in de loop van de tijd alternatieve configuraties. Instabiele configuraties vallen uiteen, gevolgd door de opkomst van een nieuwe configuratie die mogelijk andere stabiliteitseigenschappen heeft. Op deze manier is persistentieselectie een soort evolutionaire verandering in een populatie van één enkel complex, herconfigureerbaar systeem.”
Ik lees hier: het is de generatieve omgeving (de zelforganiserende natuur) die die herconfiguratie ‘doet’. Is de mens dan nu, als onderdeel van de generatieve omgeving, druk bezig met die herconfiguratie door de ‘bestaande wereld’ uit stabiele Holocene omstandigheden te schieten?
Volgende zin om over te mijmeren:
“Waring et al . [ 87 ] suggereert dat het Antropoceen werd veroorzaakt door een karakteristiek patroon van culturele groepsselectie dat inwerkte op collectieve patronen van menselijk milieugebruik [ 85 ]. Zij stellen dat mondiale kenmerken voor milieubeheer nodig zijn om mondiale duurzaamheid te bereiken. Dit levert echter een probleem op. Omdat mechanismen die voor samenwerking op mondiaal niveau selecteren zwak zijn in vergelijking met de lagere niveaus van de hiërarchie, kunnen de noodzakelijke eigenschappen en systemen voor mondiaal milieubeheer niet evolueren. Als zodanig suggereren de auteurs dat de huidige vormen van menselijke culturele evolutie in strijd zijn met de mogelijkheid van één enkele duurzame planeet. “
Deze analyse kan ik meevoelen. Vervolgens komen Waring et al voorzover ik lees niet verder dan: “Dit ‘één-planeetprobleem’ vormt een belangrijke en controversiële kwestie die verder onderzoek verdient. Toekomstig onderzoek zou moeten proberen te beantwoorden hoe een transitie naar mondiale duurzaamheid zou kunnen evolueren en welke mechanismen erbij betrokken zouden zijn.“ Gelukkig gaat het maar om één planeet …
Daar waar het oplossingsrichtingen betreft leunen de essays in deze serie naar mijn idee nogal sterk op de cognitieve kant (beleidsmatige beheersing; “het element van strategische besluitvorming op groepsniveau waar oplossingen voor de problemen van het Antropoceen waarschijnlijk te vinden zijn.”) van onze bestaans- en ervaringswijze. Ik vraag me steeds af: hoe verhoudt dat zich tot de instinctmatige, meer primaire (en daarmee misschien wel sterkere?) kant van onze bestaans- en ervaringswijze?
Andere aardige zinsdelen om filosofisch op te kauwen:
“In evolutionaire termen hebben veel vragen over praktische oplossingen betrekking op proximale oorzaken, terwijl evolutie zich vooral bezighoudt met uiteindelijke oorzaken.”
Ik lees hierin: we zijn druk bezig met energietransitie, terwijl deze het overshootprobleem enkel gaat verschuiven, ruimtelijk en tijdlijk gezien.
“Toegepaste wetenschap bestaat uit het identificeren van de doorgaans nabije (proximale) oorzaak van een storing en het repareren ervan. Toegepaste geschiedenis, economie, politieke wetenschappen, sociologie en antropologie volgen grotendeels de naïeve, functionele benadering van problemen …”
De vraag is dan: hebben we eigenlijk wel beheerste oplossingen tot onze beschikking?
Lennart, ‘jij’ komt ook in het verhaal voor … :
“Het idee dat de goedbedoelende sociale planner culturele evolutionaire processen kan rekruteren om gunstige gedragsveranderingen te bevorderen heeft enorme belangstelling gewekt als een manier om het behoud te ondersteunen en de klimaatverandering te verzachten [ 79 – 83 ]. (…)” Maar ‘jij’ hebt te maken met tegengestelde krachten en weerstand. “Om het totale effect te maximaliseren, is het nodig dat de sociale planner de afweging die deze twee tegengestelde krachten met zich meebrengen, beheert.”
Herken je jezelf hierin?
LikeLike
Lennart,
ik vind je redenering over Rusland naief. Dat Europese landen rondom Rusland zich via NAVO-lidmaatschap indekken is niet meer dan logisch en bovendien volstrekt legitiem. Het argument dat Rusland zich door recente uitbreiding van de NAVO bedreigd voelt is een grote analys-fout. Geen NAVO (kandidaat)land haalt het in z’n hoofd Rusland binnen te vallen, Rusland weet dat en misbruikt de legitieme uitbreiding van de NAVO als smoes/rationalisatie om zich ‘bedreigd’ te voelen. Door geen enkel buurland van Rusland, ook niet-navo landen zoals China, wordt er voor zover ik weet gedreigd met bommen en granaten op Rusland. Het defensie-budget van Rusland is door Poetin met ‘Ukraine’ omgekat tot offensie-budget, dat zal ook jou wel duidelijk zijn.
Wat betreft opschaling van het NL-defensiebudget: in 2014 nam de NAVO-top de maatregel: 2% van elk binnenlands bbp. NL heeft daar nooit aan voldaan. Er is door NL derhalve een ere-schuld te vereffenen. En met de evidente agressie van Rusland plus geopolitieke 2024 unknown unknowns lijkt me extra-opschaling van het NL-defensiebudget een goed idee. Of Poetin dergelijke opschaling als bedreiging ziet is niet relevant. Die man (omhoog gevallen ex-KGB officier) is het prototype van paranoia en interpreteert opschaling van Europese defensiebudgetten als offensie-budget. Zoals de waard is vertouwt hij zijn gasten.
LikeLike
Jaap,
De cognitieve kant werkt m.i. onder invloed van de meer instinctmatige kant: die kan zowel gericht zijn op korte termijn individueel zelfbehoud, maar ook op langere termijn gezamenlijk zelfbehoud, zeker met ondersteuning van bepaalde cultureel gegroeide instituties. Of in de huidige situatie de meer zelfzuchtige/asociale of de meer prosociale kant de overhand zal krijgen, lijkt me moeilijk met enige zekerheid te voorspellen.
Ik begrijp eerlijk gezegd het pessimisme van Waring et al niet zo goed. Naarmate meer staten zien dat zij individueel niet opgewassen zijn tegen de gevolgen van hun collectieve mondiale overshoot, zal er druk ontstaan om ofwel hun rivalen te vlug af te zijn in de “race for what’s left”, zoals Michael Klare dat noemt, of om intensiever samen te werken teneinde de gezamenlijke “vijand” (overshoot) te verslaan.
Niet alleen tussen staten, maar ook binnen staten zou de druk kunnen toenemen om te grote machtsongelijkheid te verkleinen, al of niet ondersteund door een deel van de machtige elites, vanuit verlicht eigenbelang of relatief sterke prosocialiteit. Vanuit zulke druk is in het verleden bv de slavernij afgeschaft, de New Deal ingevoerd, de Verenigde Naties en Europese Unie opgericht, en het VN-klimaatverdrag gesloten.
De sterkste groepen in een samenleving geven doorgaans niet vrijwillig hun macht op, maar zwakkere groepen laten zich meestal ook niet onbeperkt als makke schapen naar de slachtbank voeren. Zie bv hoe de Palestijnen ook na 75 jaar bezetting nog steeds vechten voor hun bestaansrecht en daarin inmiddels gesteund worden door o.a. Zuid-Afrika dat Israel voor het Internationaal Gerechtshof gedaagd heeft.
Naarmate meer mensen inzien dat mondiale institutionele hervormingen nodig en mogelijk zijn om de overshoot en mondiale ongelijkheid te beperken, groeit in eerste instantie het verzet van gevestigde machten daartegen. Er lijkt echter een goede kans dat die machten uiteindelijk niet opgewassen zijn tegen de groeiende macht van onderop. De vraag is vooral hoe lang dat zal duren en hoeveel slachtoffers in de tussentijd vallen.
Wat in de huidige tijd zowel een risico als een kans zou kunnen zijn, is het instabiele systeem van nucleaire afschrikking: dat zou staten kunnen helpen om conflicten niet te ver te laten escaleren, maar kan ook leiden tot een allesvernietigende kernoorlog als een bepaald conflict tussen kernmachten desondanks toch te ver uit de hand loopt. Ik kan me dan ook goed vinden in bv dit pleidooi van een Japanse hoogleraar, die zegt: https://www.aljazeera.com/opinions/2024/1/17/gaza-will-be-the-grave-of-the-western-led-world-order
“Creating a world order that will ensure justice and equal rights for all will not be easy. It will require sustained efforts on the part of global citizenry, through putting pressure for change on governments and international organisations.”
Ik zou dat persoonlijk niet zozeer “sociaal plannen” noemen, want ons vermogen tot planning is in het complexe evoluerende mondiale systeem beperkt. Het is wel een poging tot “navigeren” en het verkrijgen van enige “beheersing” in dat systeem. In hoeverre we daarin zullen slagen, moet blijken. Misschien hebben Waring et al gelijk met hun pessimisme. Of misschien schetsen ze vooral een worst-case om ons aan te zetten tot het creëren van betere cases?
LikeLike
Goff,
Als NAVO-landen het niet in hun hoofd zullen halen om Rusland aan te vallen, waarom zou Rusland het dan met een veel kleinere militaire macht wel in zijn hoofd halen om NAVO-landen aan te vallen? Het gaat voor zover ik begrijp van analisten als Mearsheimer, Mahbubani, Kennan, Kissinger, maar ook iemand als Rob de Wijk, naar wie Jaap verwees, om invloedssferen m.n. gericht op energie en grondstoffen.
Natuurlijk misbruikt Rusland allerlei argumenten, zoals ook Westerse landen dat doen. Zie bv hoe ze op dit moment nog altijd Israel steunen i.p.v. het internationaal recht. Je mag me naief noemen, maar misschien dan altijd nog iets minder naief dan jijzelf op dit vlak? Of vind je Kissinger, Kennan, Mahbubani, etc. ook naief? Waarom zou jouw inzicht op dit vlak groter zijn dan die van hen?
Die 2% is een ander verhaal, want gaat over de interne lastenverdeling binnen de NAVO. Dat is iets anders dan het pleidooi van Dirk voor ophoging tot 10% vanwege het vermeende risico van een Russische aanval op de NAVO, wat de aanleiding was voor deze discussie.
LikeLike
Lennart,
nou doe ‘t weer met ‘whataboutisme’. Drogredeneringen. Hou ermee op en betrek als afledingsmonoeuvre ook Israel er niet bij. En Ukraine is geen NAVO-land en heeft nooit overwogen Rusland binnen te vallen.
“Of vind je Kissinger, Kennan, Mahbubani, etc. ook naief?” vraag je. Ja inderdaad. Met groter of kleiner inzicht heeft het niet te maken. De recente feiten tellen en die kijken je recht in het gezicht: militaire aggressie van Rusland die met defensie tegen aggresie van wie dan ook helemaal niks te maken heeft.
2% is geen kwestie van NAVO-lastenverdeling zoals je zegt. Die last ligt gewoon voor het leeuwendeel bij VS. De 2% is afgesproken inspanningsverplichting. En let wel: als Trump het in VS opnieuw voor het zeggen krijgt heeft hij genoeg reden om ook net als NL de Navo-inspanningsverplichtig aan z’n laars te lappen. Voor NL reden te meer het defensiebudget op te schroeven.
LikeLike
… We zijn bezig met een goddelijk project. Een Groots Vernietigingsproject …
Ik leverde mijn schilderij in bij de Plaatselijke Amateur Kunstenaars Moderne Expressie (PAKME). Ze vonden het een niet onaardig werkje, maar de titel, daar zaten ze uren, dagen, weken, maanden over te delibereren. DOOLHOFFELIJKHEID? Hoe hoffelijk is immers het doolhof van ons Grote Vernietigingsproject? Ze stelden me vele alternatieven voor: – Doolhof der Wicked Problems; – Antropoceen Doolhof; Modern Confusion; – Chaos der Verwarring; – Instortend Wereldbeeld
Iemand nog suggesties? https://www.kijkenbijjaaplont.nl/kunstwerk/424480831_DOOLHOFFELIJK%3F.html
LikeLike
Goff,
Je lijkt het niet door te hebben, maar niemand heeft ontkend dat de inval van Rusland in Oekraine agressie is. De vraag is echter of die agressie betekent dat Rusland ook NAVO-landen dreigt aan te vallen. Er zijn m.i. goede argumenten waarom dat niet het geval is, waar je gek genoeg nog altijd niet op bent ingegaan.
Dat Rusland agressie pleegt is een schending van de internationale rechtsorde. Dat staten die rechtsorde schenden is niet zo vreemd zolang de machtigste landen ter wereld, al of niet in NAVO-verband, die rechtsorde zelf bij herhaling schenden. Je kunt dat whataboutism noemen, maar ik heb aangegeven waarom ik betwijfel of dat terecht is.
Het voorbeeld van Israel is slechts het meeste recente voorbeeld van de dubbele standaard waarmee veel Westerse staten meten. Overigens meten Rusland, China en anderen natuurlijk ook met twee maten wanneer hen dat uitkomt. Je kunt hen met militaire kracht proberen te dwingen daarmee te stoppen, maar dat verhoogt het risico op nucleaire escalatie.
Het lijkt constructiever als de militair sterkste (en tot voor kort meest imperialistische) staten ter wereld onder invloed van burgerbewegingen het voortouw nemen in het versterken van de internationale rechtsorde door stap voor stap hun macht te gaan delen in ruil voor geleidelijk groeiend respect voor en vertrouwen in die internationale rechtsorde. We gaan zien wat het Internationaal Gerechtshof over Israel gaat zeggen en hoe de wereld daarop zal reageren.
Die 2% is inderdaad een inspanningsverplichting en draagt daarmee bij aan meer gelijke lastenverdeling, ook als de VS met hun 3,5% het grootste deel van die last dragen. Overigens kiest de VS zonder inspraak van andere staten zelf voor dat percentage, waarvan het maar de vraag is of dat over de hele linie een zinnige investering is. Een deel van dat geld kunnen ze waarschijnlijk beter steken in versnelling van de energietransitie, maar dat proberen de fossiele en wapenindustrie nog even te voorkomen.
LikeLike
De laatste alinea van de inleiding van deze open discussie luidt:
In deze Open Discussie kunnen zaken worden besproken die geen betrekking hebben op specifieke blogstukken, zolang ze maar iets te maken hebben met klimaatverandering.
Het lijkt me dat de geopolitiek daar niet helemaal los van staat, maar dat ook weer niet alles wat daar gebeurt te maken heeft met klimaat. Vriendelijk verzoek daarom om terug te keren naar het onderwerp waar ons blog over gaat.
LikeLike
Hans,
Je hebt gelijk dat niet alle geopolitiek te maken heeft met klimaat, dus misschien is het goed om te kijken in hoeverre en op welke manier geopolitiek en klimaat wel met elkaar verbonden zijn. Zo zeggen Stoddard et al 2021 bv: https://www.annualreviews.org/doi/full/10.1146/annurev-environ-012220-011104#_i9
“Although research on mitigation extends across most disciplines and domains, the importance and role of geopolitics remain, with few exceptions, oddly underaddressed in climate policy debates. This source of obstruction lies in interconnections between global power structures and the militarism that sustains these, and is manifest in global extractivism, geopolitical competition over energy resources, and ideologies of control that frame dominant responses to climate change…
Without radically reconfiguring long-run sociocultural and political-economic norms and institutions, fossil fuel dependencies can simply be expected to reproduce themselves. It is perhaps in this regard that the geopolitical entrenchment of global militarism that has long been so distinctive of modernity can be seen as one of the most crucial impediments to further progress toward a decarbonized future. That the struggle against these wider and incumbent military interests and imaginations is so neglected in international climate change discourse is perhaps one of the most important problems in this field.”
In dit verband zou een vraag kunnen zijn in hoeverre (o.a.) de conflicten in/om Oekraine en Israel/Gaza (ook of misschien wel vooral) met controle over fossiele energiebronnen en/of -infrastructuur gaan. Ik heb daar niet meteen een antwoord op, maar zie wel dat er onderzoekers zijn die daar meer inzicht in proberen te krijgen. Ik kom daar wellicht op terug wanneer ik wat beter zicht heb op hun voorlopige bevindingen.
LikeLike
Hans, Lennart, et al.,
Misschien is de volgende overweging een relevante brug tussen geopolitiek en klimaat.
In de noordoosthoek van de wereld (vanuit ons gezien) ontstaat een nieuw bolwerk met grote potentie: Rusland, China, en Noord-Korea. Rusland en Noord-Korea hebben al een oorlogseconomie, en ze zijn bereid tot agressie.
China is enorm gegroeid, maar hun land zal slachtoffer worden van klimaatverandering, en dat weten ze. Dat geldt veel minder voor Rusland en Siberië. Rusland nodigt al een tijdje Chinezen uit om infrastructuur aan te leggen in Siberië, om nieuw land te cultiveren.
Deze drie landen zouden een soort symbiotische verhouding kunnen ontwikkelen, niet puur-vriendschappelijk, maar wel met veel synergie.
Aan de andere kant zie je een NAVO waarvan de gevechtsbereidheid niet aantoonbaar hoog is. Het machtigste land krijgt misschien een president die zich van Europa afzijdig wil houden.
Als dat gebeurt, dan zal een opportunist als Poetin zeker willen uitproberen of hij niet een stapje verder kan gaan.
En terwijl we hier van alles doen om de klimaatverandering tegen te gaan, maakt Rusland zich daar totaal niet druk om, en kan China terugvallen op een adaptatiestrategie: land van Rusland assimileren.
Ik denk niet dat de NAVO de kracht heeft om daar wat aan te doen. Daar is ze niet voor georganiseerd.
Mijn stelling is: in het komende decennium zal de zorg om het klimaat (tijdelijk) verbleken bij de zorgen om in instorten van de geopolitieke machtsbalans. Het tijdschema om de CO2 uitstoot te verminderen is achterhaald, het gaat niet gebeuren.
LikeGeliked door 1 persoon
Dirk,
Dat opwarming van het klimaat gunstig zou zijn voor Siberië is een oud idee. In de jaren ’60 was men in de Sovjet-Unie bezig met plannen om dat te realiseren. Maar volgens mij is inmiddels wel duidelijk dat de praktijk weerbarstiger is. Het ontdooien van permafrost levert bijvoorbeeld de nodige problemen op. En de zomers zullen er in dat landklimaat ook niet aangenamer op worden.
Poetin zal dat allemaal weinig kunnen schelen. Die is ongetwijfeld veel meer geïnteresseerd in alles wat er in de bodem zit dat geld op kan leveren. Maar assimilatie van delen van Siberië lijkt me maar heel beperkte mogelijkheden voor adaptatie op te leveren voor China.
LikeLike
Zeer relevante opmerkingen van Dirk, lijkt mij. De realiteit is dat de machtsbalans in de wereld aan het verschuiven is, met alle instabiliteit en spanningen daarbij. De huidige precaire situatie kan volgens mij niet anders dan impliceren dat de prioriteiten anders komen te liggen tussen kortetermijn- en langetermijn- belangen, ten nadele van internationale samenwerking in de strijd tegen klimaatverandering.
LikeLike
Ik heb begrepen dat het grootste knelpunt voor exploitatie van Siberische landbouwgrond de infrastructuur is. Zonder wegen en energievoorzieningen is het lastig landbouwen. En dat is precies wat de Chinezen daar nu al aan het doen zijn. Wegen aanleggen. Siberië is meer dan de toendra in het noorden.
LikeLike
Dirk, Jaap,
Jullie meer dystopische scenario is zeker goed voorstelbaar, en misschien zelfs waarschijnlijk. Een wellicht meer utopisch scenario schetst Michael Klare, die zich voorstelt dat de VS, China en India als huidige en opkomende grootmachten uit verlicht eigenbelang in toenemende mate gaan samenwerken aan het oplossen van hun gezamenlijke mondiale problemen: https://fpif.org/china-india-and-the-emerging-new-world-order/
“However uncomfortable the leaders of China, India, and the United States might be when it comes to collaborating with their counterparts, they will have little choice if they are to escape an increasingly calamitous future. Like it or not, they will have to embrace some form of G-3 collaboration, however little acknowledged it may be at first. In time, as they come to recognize their mutual interdependence, they might even find themselves collaborating in a more formal, amicable manner — to the benefit of all the inhabitants of planet Earth.”
Op korte termijn is dit misschien nog moeilijk voorstelbaar, maar op iets langere termijn lijkt het ook niet helemaal uit te sluiten. Een belangrijke vraag lijkt me hoe we (sociale bewegingen van wereldburgers) dit soort samenwerking kunnen stimuleren. Ik betwijfel of het (overmatig) versterken van militaire kracht daaraan bijdraagt. Versterken van mondiale dialoog door bv investeren in wereldwijde burgerberaden, zoals voorgesteld door bv David van Reybrouck, kan wellicht wel zo’n bijdrage leveren.
LikeLike
Dirk,
Dat er in Siberië nog aardig wat landbouwgrond ontgonnen kan worden lijkt me inderdaad best aannemelijk. Dat zou China een beetje kunnen helpen, maar de Chinese economie drijft natuurlijk al lang niet meer voor het grootste deel op landbouw. Enkele van de belangrijkste economische centra van China lijken in een opzicht aardig op waar wij wonen: ze liggen aan de kust, bij de monding van een grote rivier.
Maar je hebt natuurlijk wel gelijk dat klimaatverandering meer een meer een factor zal worden in de geopolitiek. Ik vraag me wel af in hoeverre voorspelbaar is wat daar zal gebeuren. Poetin is bijvoorbeeld inmiddels aardig op leeftijd en je weet maar nooit wat er gebeurt als zo’n figuur van het toneel verdwijnt. Niet dat ik verwacht dat Rusland dan meteen zal veranderen in een voorbeeldige democratie, maar een heel stabiele machtsbasis ligt er nou ook weer niet voor een opvolger.
LikeLike
Lennart,
Je zegt: “Vanuit zulke druk is in het verleden bv de slavernij afgeschaft, de New Deal ingevoerd, de Verenigde Naties en Europese Unie opgericht, en het VN-klimaatverdrag gesloten.” Je verwijst wel vaker naar Holocene voorbeelden. Echter, is nu juist niet een kenmerk van het instabiele, onbekende ‘Antropoceen’ (met tot nu toe slechts één ongewenste hoofdrichting, tredend buiten het leefkader van het Holoceen) dat je niet zomaar meer naar voorbeelden uit het redelijk cyclische (op relatief beperkte tijdschalen gezien) Holocene leefkader kunt verwijzen?
“De sterkste groepen in een samenleving geven doorgaans niet vrijwillig hun macht op, maar zwakkere groepen laten zich meestal ook niet onbeperkt als makke schapen naar de slachtbank voeren. Zie bv hoe de Palestijnen ook na 75 jaar bezetting …. “. Met andere woorden: dat betekent conflict en revolutie (i.p.v. beheerste navigatie)?
“Misschien hebben Waring et al gelijk met hun pessimisme. …” Misschien zou je het ook realisme kunnen noemen?
Tijdens het lezen van de artikelenreeks over de evolutionaire kant van de zaak kwam er een gedachte op: volgens mij zou een samenhangende evolutionaire en fenomenologische benadering ons misschien kunnen helpen bij het proberen begrijpen van de hardnekkigheid van de huidige situatie. Evolutietheorieën en evolutionaire wetenschap kunnen ons leren over de ordeningsprincipes van de zelforganisatie van de natuur, maar zij kunnen niet zonder meer onze ervaringswijze verklaren. Als zij (die wetenschappers) dat wel trachten te doen dan komt daar bijvoorbeeld uit dat onze seksuele lusten ten dienste staan van de overleving van soort en/of genen. En dat is uiteraard niet hoe lust wordt ervaren. De ervaring (van lust, van wat dan ook, plus de WIJZE van ervaren – immers: ervaren komt niet uit de lucht vallen, het is op zijn minst de weetvoelende ikheid die hier iets mee te maken heeft) kan fenomenologisch worden benaderd.
Fenomenen bestaan niet ‘an sich’, er is per definitie een ervaringskant (subjectkant) in het spel. Ik lees in deze essays nauwelijks over die concrete weetvoelende ervaringskant – die uiteraard van invloed is op onze, ook dissipatieve, bestaanswijze. Ik zou wel een samenhang willen zien tussen de taal van de abstraherende wetenschap (de taal van de modellen etc.) en die van de fenomenologie (de taal van het leven). Hoe zie jij dat?
LikeLike
Nog even in reactie op Hans en Lennart,
De samenwerking tussen China en Rusland is inderdaad complexer dan het lijkt als je afgaat op de hardop uitgesproken woorden van Xi en Poetin.
In de multipolaire wereld is het zoeken naar samenwerking in volle gang, waarbij (vooral Rusland) over zijn schaduw aan het heenspringen is.
Dit (lange artikel) ontrafelt een hoop complicaties, en maakt duidelijk dat die samenwerking met China in Siberië niet echt van een leien dakje gaat, zoals jij ook al zei, Hans, zij het om iets andere redenen.
https://carnegieendowment.org/2018/02/28/cooperation-and-competition-russia-and-china-in-central-asia-russian-far-east-and-arctic-pub-75673
LikeLike
Jaap, je vraagt:
“Is nu juist niet een kenmerk van het instabiele, onbekende ‘Antropoceen’ (met tot nu toe slechts één ongewenste hoofdrichting, tredend buiten het leefkader van het Holoceen) dat je niet zomaar meer naar voorbeelden uit het redelijk cyclische (op relatief beperkte tijdschalen gezien) Holocene leefkader kunt verwijzen?”
Inderdaad, je kunt niet zomaar zonder meer naar voorbeelden uit het Holoceen verwijzen. Je kunt die voorbeelden echter ook niet zomaar zonder meer negeren, want wellicht zijn ze ook in het Antropoceen nog steeds relevant.
Of belangentegenstellingen altijd tot (gewelddadig) conflict en revolutie moeten leiden, lijkt me ook een voorbarige conclusie. Geweldloze hervormingen zijn in het verleden ook voorgekomen, dus lijken me in de toekomst niet zonder meer uitgesloten.
Je vraagt:
“Misschien zou je het [pessimisme van Waring et al] ook realisme kunnen noemen?”
Dat emergentie, organisatie, evolutie van effectieve mondiale instituties moeilijk is, lijkt me inderdaad realistisch. Dat het zo goed als onmogelijk zou zijn, lijkt me pessimistisch. Of en hoe snel het mogelijk is, zal moeten blijken.
Wat betreft de samenhang tussen ervaring van menselijk gedrag en modellen van de evolutie van dat gedrag: ik vermoed dat die samenhang al wel onderzocht wordt, maar dat de focus de afgelopen tijd vooral heeft gelegen op de ontwikkeling van de (genetisch-culturele) evolutionaire modellen, aangezien die nog het minst ontgonnen waren en daaruit de meeste nieuwe inzichten verwacht werden. Dat is echter speculatie van een leek. Ik weet niet hoe de betreffende onderzoekers zelf dit zien/inschatten.
LikeLike
Jaap,
Wetenschappers schrijven niet over de ‘weetvoelende’ kant omdat dat geen wetenschap is. Je kunt er ook helemaal niks mee in de wetenschap. Als jouw ‘weetvoelende ik’ iets ervaart en het mijne ervaart het tegenovergestelde, dan kunnen we dat constateren, en daarmee houdt het op. Het vormt geen basis voor voortschrijdend inzicht en het vormt geen basis voor een constructief gesprek.
Wetenschappelijk onderzoek kan natuurlijk wel een indicatie geven van hoe goed we zijn in ‘weetvoelen’. En volgens mij is het resultaat van dergelijk onderzoek steevast dat we er bijzonder slecht in zijn. Dat je gevoel je met het grootste gemak de verkeerde kant op kan sturen.
Wetenschap betekent in feite juist dat je je ‘weetgevoel’ op de proef stelt. Dat je serieus probeert om wat je gevoel je vertelt onderuit te halen. Met logica en waarnemingen. En als dat keer op keer niet blijkt te lukken, dan pas kun je aannemen dat je gevoel klopt.
LikeLike
De relatie klimaatverandering/geopolitiek, ik zie er drie invalshoeken voor: verleden, heden en toekomst.
– Klimaatverandering tgv globale opwarming is een gevolg van voormalige geopolitiek.
– Huidige geopolitiek is bepalend voor a) al dan niet effectieve adaptatie aan de huidige gevolgen van de opwarming en is dat korte termijn-werk; en b) al dan niet effectieve mitigatie van GHG emissies en ook dat is korte termijn-werk
– Toekomstige geopolitiek kan verdere opwarming temperen of opvoeren: welk van de twee is koffiedik kijken want niemand weet het of kan het weten. Als het ‘opvoeren’ wordt gaat adaptatie aan de gevolgen van de opvoering de geopolitiek bepalen.
LikeLike
Goff,
Het is de vraag of het nog te vermijden is dat adaptatie een van de bepalende geopolitieke factoren wordt. En dan met name: water. De beschikbaarheid daarvan zal hoe dan ook behoorlijk veranderen in verschillende delen van de wereld. Bijvoorbeeld omdat sommige gebieden nu meer water krijgen dan er aan neerslag valt, door het smelten van gletsjers. Dat gaat op termijn hoe dan ook tot tekorten leiden. Met daar bovenop natuurlijk wat er verder zal veranderen in neerslag- en verdampingspatronen.
LikeLike
Hans,
ik heb je blogstuk ‘Peak water’ uit 2019 nog eens ingezien. Ik neem aan dat je opmerking daarop is gebaseerd. Het betekent dat reeds binnen de huidige geopolitiek, en ongeacht de toekomstige, adaptatie aan veranderingen in regionale waterhuishoudingen wereldwijd een politieke factor wordt. De stroomgebieden van de grote rivieren overschrijden immers landelijke grenzen.
Me lijkt dat de toenemende afsmelt op de Noordpool (met consequenties voor de zeespiegel) eveneens een onvermijdelijke geopolitieke factor in adaptie zal worden.
LikeLike
Hans, mijn reactie op jouw reactie van 22 januari 2024 om 00:08 en Lennart, deze reactie op jouw reactie van 21 januari 2024 om 21:50
Alfred North Whitehead, procesfilosoof, stelt dat verandering, nieuwheid en proces een integraal onderdeel zijn van zowel het bestaan als onze ervaring van het bestaan. ‘Er kan een nieuwe actualiteit ontstaan in de verkeerde samenleving (daar niet op aangepaste samenleving – JL), te midden waarvan haar aanspraken op werkzaamheid vooral als remmingen fungeren. Nieuwe feiten kunnen terugwerpen, remmen, vertragen. (klimaatverandering als ondermijnende actualiteit – JL)’ (Process and Reality, 223). Whitehead leefde niet in de nieuwheid van het huidige ongekende tijdperk; Process and Reality werd geschreven rond 1930. Maar deze passage attendeert ons wel op iets.
Klimaatverandering als integraal onderdeel van zowel het bestaan (onze bestaanswijze), als ook van onze ervaring van het bestaan (onze ervaringswijze): ze zijn niet los te koppelen. Weetvoelen of ‘weetvoelen’ is een wezenlijk element van onze ervaringswijze. Evolutionair gezien bestaan we zowel instinctmatig als ook, daarbovenop, intellectueel. Die twee in samenhang en wisselwerking kan je weetvoelen noemen, waarbij onze instinctmatige kant de functie van automatische piloot vervult en daarbij het denken een meer reflecterende functie. Dit alles is van belang voor een evolutionaire kijk op vragen naar de hardnekkigheid van de trends op het gebied van klima-ecoverandering. (bijvoorbeeld: het lijkt erop dat onze instinctmatige kant de overhand heeft in ‘bedreigende tijden’ – dat is wetenschappelijk te onderzoeken en wordt door sommige wetenschappers ook zo gezien). Eventuele antwoorden op die vragen zijn ook van belang voor ons toekomstbeeld, dus voor hoe ons te verhouden tot (onze strijd tegen) klimaatverandering.
Wij bestaan als dissipatief (vergelijk Prigogine, die Whitehead volgt). We verbruiken onze omgeving energetisch en geven vervuiling terug. Inmiddels verkeren we in overshoot: we hebben bij wijze van spreken niet meer aan 1 aarde genoeg. Een vraag is dan: kunnen we weer ‘binnen’ die 1 aardegrens komen? Gaat ons dat uberhaupt nog lukken?
Onze bestaanswijze is fysisch-biotisch gebonden en ook instinctmatig gebonden. (daarbovenop is onze bestaanswijze keer 8 a 10 miljard). De menselijke ervaringswijze is (dus) zowel instinctmatig als ratio-gebonden. Het gaat om de vraag naar de evolutionair-integrale samenhang ten aanzien van klimaatverandering en hoe we in deze situatie terecht zijn gekomen.
LikeLike
Jaap,
Dat is geen reactie op wat ik zei. Ik heb namelijk nergens ontkend dat ‘weetvoelen’ (instinct, of intuïtie) wezenlijk onderdeel van het bestaan is. Natuurlijk is het dat wel. Er zijn bijvoorbeeld miljarden mensen die wekelijks met volle overtuiging zitten te ‘weetvoelen’ in allerlei gebedshuizen. Mijn punt was dat het op gespannen voet staat met de wetenschappelijke methode. Zodra wetenschap gaat ‘weetvoelen’ is het geen wetenschap meer.
Ik geloof er ook niks van dat we een aangeboren instinct hebben dat de realiteit aan kan voelen. Dat idee is volgens mij ook diametraal in tegenspraak met wat jij zelf meent te ‘weetvoelen’. Als we als mensheid zo goed zouden zijn in ‘weetvoelen’, dan zouden we inmiddels toch wel massaal aanvoelen dat we een groot probleem hebben en dat het helemaal anders moet?
Intuïtie bestaat wel. Maar die krijg je ook niet kado. Het is iets dat je kunt ontwikkelen, juist door heel kritisch naar je eigen gevoel te kijken. Zo leer je waar je gevoel je gemakkelijk voor de gek houdt, en waar niet. Ik heb het bijvoorbeeld wel eens over een ‘bullshit-detector’. Als je genoeg pseudo-wetenschap en anti-wetenschap hebt gezien, dan herken je de karakteristieken daarvan steeds makkelijker. Dat betekent nog steeds niet dat ik blind op die bullshit-detector afga. Maar het kan wel reden zijn om een verhaal wat kritischer te bekijken.
LikeLike
Jaap, Hans
Ik zie twee terreinen voor het weetvoelen:
1. De sociale werkelijkheid. We zijn zeer waarschijnlijk biologisch aangepast om in gemeenschappen van 100 tot 200 mensen te leven en daarbij elkaars intenties te onderkennen.
2. Het verzinnen van hypotheses en theorieën. Dat is onderdeel van de wetenschap, maar het gebeurt niet helemaal via de logica. Het is het stadium waar er nieuwe logica verzonnen wordt, of logica op nieuwe wijzen toegepast wordt. Een ander deel van de wetenschap rekent dan genadeloos af met het meeste wat zo verzonnen wordt. Wat overblijft zijn nieuwe theorieën die later in de leerboeken komen.
Jaap, die link met Whitehead verheldert wel iets over de term weetvoelen. Is het niet zo dat Whitehead de term voelen gebruikt om aan te geven hoe een actuele entiteit, of het nu een molecuul, een worm, een mens, of een organisatie is, de invloeden van de wereld eromheen oppikt?
LikeLike
Dirk,
Ik denk dat je die beide voorbeelden wel intuïtie zou kunnen noemen. We kunnen (tot op zekere hoogte) leren om elkaar te lezen. En een wetenschapper kan, op basis van vakkennis en ervaring, wel enigszins aanvoelen welke verklaringen meer of minder plausibel zijn.
Kahnemans systeem 1 en 2 zijn hier ook relevant, lijkt me.
LikeLike
Jaap,
Mijn vraag zou zijn in hoeverre de culturele evolutie van diverse instituties, mede voortgekomen uit de genetische evolutie van meer en minder prosociale menselijke eigenschappen cq neigingen cq instincten, helpt of kan helpen om de meer prosociale neigingen te versterken en de minder prosociale in te tomen. Zie bv Buskes 2013, die zegt: https://link.springer.com/article/10.1007/s11406-013-9415-8
Een vervolgvraag kan dan zijn in hoeverre in de komende jaren en decennia planetaire instituties kunnen evolueren die kunnen bijdragen aan beter beheer van de planetaire commons, zoals deze week gesuggereerd door Rockström et al 2024: https://www.pnas.org/doi/10.1073/pnas.2301531121
Mijn indruk is dat je de actuele en mogelijke rol en evolutie van menselijke instituties onvoldoende in je weetvoelen betrekt. Ik weet niet wat de reden/oorzaak daarvan is, maar misschien dat wetenschap als institutie zich mede heeft kunnen ontwikkelen omdat het een tot dusver nuttige aanvulling cq correctie op uitsluitend weetvoelen is gebleken?
LikeLike
Zie ter aanvulling bv ook Bentley & O’Brien 2012 over cultural evolutionary tipping points: https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fpsyg.2012.00569/full
LikeLike
Dirk, je zegt: “Is het niet zo dat Whitehead de term voelen gebruikt om aan te geven hoe een actuele entiteit, of het nu een molecuul, een worm, een mens, of een organisatie is, de invloeden van de wereld eromheen oppikt?”
Ja, klopt: oppikt (verneming) en doorgeeft. De filosofie van W draait om het meest wezenlijke kenmerk van de werkelijkheid, namelijk temporaliteit, proces, werking, gebeuren, overgankelijkheid. Tijd is werking, werking is tijd (kort door de bocht), en die werking is een proces van waarnemen (oppikken, verneming) en doorgeven naar opvolgend waarnemen-doorgeven-waarnemen-doorgeven enzovoorts. Het is geen doorgeven zonder meer, anders kon er niets veranderen. De werkelijkheid verandert conti-nu, is conti-nu in transitie. ‘Het universum is… een creatieve stap in nieuwigheid. Het alternatief voor deze doctrine is een statisch morfologisch universum’ (PR 222). ‘We bevinden ons in een bruisen, een stromen, te midden van een democratie van medeschepselen (PR 50) W stelt dat verandering, nieuwheid en proces een integraal onderdeel zijn van zowel het bestaan als onze ERVARING van het bestaan en die 2 zijn onlosmakelijk verbonden vanwege dat temporele doorgevingsproces. Maar nieuwigheid is gebonden, het is geen willekeur, er zit richting in. En die richting wordt door fundamentele primordiale werkingsprincipes bepaald op basis van beperkende mogelijkheden die het verleden/heden (het gerealiseerde) biedt. Het denken van W is zodoende evolutionair in de meest brede en diepste zin, dus betrekking hebbend op alle werkelijkheid en op het meest fundamentele aspect ervan: werking. En de werkelijkheid (die werking is) is (DUS) nooit zonder waarnemingskant, ervaringskant, subjectkant.
Waarom de term weetvoelen? Deze term gebruikt W zelf niet, maar is af te leiden uit o.a. zowel zijn filosofie als uit o.a. de filosofie van Dooyeweerd. Dat de mens een typisch menselijke ervaringswijze (vernemingswijze) heeft die afwijkt van die van de dieren en de planten en de rest van de gebeurende (ook anorganische) natuur, moge wel duidelijk zijn. Bewustzijn is weliswaar een deel van subjectiviteit, maar niet enkel voorbehouden aan de mens. De termen intuïtief, gevoelsmatig, onberedeneerd, volgens een ingeving handelend, wat je aanvoelt zonder te hoeven denken, gezond verstand zonder nadenken, … deze termen dekken de lading voor specifiek de menselijke ervaring niet volledig. Weetvoelen is niet enkel de instinctmatige en ook niet enkel de intuïtieve kant van het bewustzijn. We staan als mens ook denkend, ratio-wetend, reflexief-wetend in het leven. Al die aspecten (niet te scheiden, wel te onderscheiden), al die mentale kanten, horen onlosmakelijk bij elkaar als zijnde de ervarende en op basis daarvan handelende subjectkant in subject-objectrelatie. Echter, de ratio-kant is in de loop van de evolutie ‘erbovenop’ gekomen, het is letterlijk later dan het instinctmatige. Zo gezien is het instinctmatige primair aan de ratio. Onze buik zegt dat we moeten eten. Onze ‘buik’ en ook ons ‘hart’ zegt heel veel meer.
Het gaat dus ook niet om mijn weetvoelen of mijn intuïtie omtrent de hardnekkigheid van de huidige trends op klima-ecogebied (want daar hebben we het volgens mij over). Het gaat er ook niet om om weetvoelen of intuïtie te zetten tegenover wetenschap. Weetvoelen is een wezenlijk element van de menselijke ervaringswijze. En onze menselijke ervaringswijze bepaald (mede) hoe wij in de wereld staan: onze bestaanswijze. Wij bestaan dissipatief: we hebben basisbehoeften die dissipatief uitwerken op datgene waar we van leven. Wij maken gebruik van vuur, energie. Elke versgeborene is gedurende zijn leven dissipatief, hoe klein zijn ecologische voetstap dan ook moge zijn, dus tel ze allemaal maar bijelkaar op.
Evolutionaire principes zijn veranderingsprincipes die tot succes leiden, zoals bv. groei: tot aan zijn grenzen, tot aan negatieve feedback. Dat maakt volgens mij ook dat alle veelgenoemde oorzaken van de huidige overshoottoestand, zoals kapitalisme, economische groei,(neo)liberalisme, macht, (fossiele) technologie, verbanding, welk menselijk systeem of uitvinding dan ook: secundaire proxy-oorzaken zijn. Ze zijn geen afdoende toereikende verklaring. Primaire oorzaken van de hardnekkigheid van het huidige probleem liggen al daaraan voorafgaand, ze zijn evolutionair. En ze waren succesvol – tot aan de planetaire begrenzing.
Dat dit ertoe heeft geleid dat de evolutionaire ontwikkeling van de mens inmiddels een geofysische kracht is geworden is niet zonder betekenis. Dat deze ontwikkeling heeft geleid tot structurele planetaire overshoot is niet zonder betekenis.
Het ‘ideaal’ van de zelforganiserende natuur om in de richting te streven waartoe zij wordt ‘gelokt en/of gedwongen’: dit hoeft niet noodzakelijkerwijs het menselijke ideaal te zijn. Het geofysische- en overshoot’probleem’ wordt echter wel opgelost. Dat is geen morele kwestie.
LikeGeliked door 1 persoon
Jaap, je eindigt je jongste bijdrage met:
“Het geofysische- en overshoot’probleem’ wordt echter wel opgelost. Dat is geen morele kwestie.”
Voor de natuur, aarde, kosmos is dat inderdaad geen morele kwestie. Voor mensen zelf echter wel, lijkt me. Zijn er immers niet meer en minder morele paden om het overshoot-probleem op te lossen?
Een meer moreel pad is m.i. de verdere ontwikkeling cq evolutie cq emergentie van mondiale sturingsinstituties, zoals bv voorgesteld door Lopez-Claros et al 2020 (en prima passend in de filosofie van Whitehead?): https://globalgovernanceforum.org/book-pdfs/
Een minder moreel pad is escalatie van conflicten tot aan kernoorlog en/of algehele ecologische vernietiging toe. Zie jij deze twee uitersten niet als een (evolutionair gegroeide) morele keuze waarvoor mensen, meer of minder bewust, op dit moment en de komende jaren/decennia gesteld staan?
We weten niet wat mensen in hun totaliteit precies zullen kiezen en met welk effect, maar dat de keuze er is, is onontkoombaar. Sommige mensen zullen een meer “tribale” keuze maken, zoals bv Trump, Wilders, etc. Anderen zullen een meer “kosmopolitische” keuze maken, zoals bv Zuid-Afrika en het Internationaal Gerechtshof gisteren. De uiteindelijk (dis-)balans daartussen zal moeten blijken.
Zowel meer tribale als meer kosmopolitische keuzes lijken me gebaseerd op dezelfde evolutionair gegroeide mix van snelle en langzame weetvoel-processen, in de zin van Kahneman, waarnaar Hans verwees.
Die keuzes zijn deels persoonlijk en individueel, maar voor een steeds groter deel ook “rechtspersoonlijk” en collectief van lokale tot mondiale instituties, evolutionair gegroeid en groeiend o.b.v. hardgebakken meer en minder prosociale krachten, als een soort “extended phenotypes” bijdragend aan een voortdurende “niche constructie”, waarin die instituties (als complexe adaptieve en dissipatieve systemen) meer of minder succesvol kunnen en zullen zijn.
Dat succes lijkt me ook, of juist, o.b.v. inzichten van mensen als Whitehead en Prigogine, moeilijk zo niet onmogelijk vooraf met enige zekerheid te voorspellen, welk weetvoelen jij daarin ook op je klompen meent te kunnen aanvoelen. Mijn klompen weetvoelen blijkbaar iets anders aan, en die van andere mensen ongetwijfeld ook weer iets anders.
Is de institutie “wetenschap” niet (mede) ontstaan om aan die diversiteit van weetvoelen enige gestructureerde peer-review toe te voegen, voor zover mogelijk in een steeds sneller veranderend dynamisch, complex en ongekend proces?
LikeLike
Jaap, nog ter aanvulling en inspiratie deze fragmenten uit hst.21 in het boek van Lopez-Claros et al 2020 over de opkomst van mondiale sturingsinstituties: https://globalgovernanceforum.org/wp-content/uploads/2021/01/some_immediate_steps_forwardgetting_from_here_to_there.pdf
‘[A] number of enlightened leaders could recognize that a determined collective effort by governments can resolve the flaws in the United Nations through an act of consultative will and adapt it to the needs of the diverse peoples of the world, seeing clearly the range of looming international crises close on the horizon. They rally the great majority of governments to convene a review conference on the UN Charter to adopt changes such as those proposed in this book…
A set of transitional processes is implemented to increase trust, such as carefully organized confidence-building and mutual disarmament, and technical training and investment in capacity-building at the national level, before the new international institutions acquire binding jurisdiction…
There is an implicit optimism in this… option; it assumes that the forces of globalization and the coming of humanity into an age of greater maturity and capability are pushing us toward a more integrative political order, one that will set aside the neo-Darwinism of the state system that is at the heart of a wide range of unresolved problems and has been so damaging to the world over the past century…
For those who think that this scenario is not politically realistic because it ignores great-power politics, deep-seated nationalisms and narrow national interests, particularly among the veto-wielding members of the Security Council, one can point to the absence of (initial) great-power consent in a number of recent important initiatives in the area of international cooperation, including the adoption of the Anti-Personnel Mine Ban Convention (1997), the International Criminal Court (ICC) and its Rome Statute (1998), the development and acceptance of the Responsibility to Protect (R2P) norm and its implementation (ongoing), and the Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons (2017), among others.
These innovations have come about with the significant involvement of international nongovernmental organizations (NGOs) working in concert, forming “smart coalitions” by creating alliances with a range of like-minded states in order to advance reforms in the global public interest. The negotiation of the 2006 UN Convention on the Rights of Persons with Disabilities has been held up as another dramatic achievement of transnational civil society and “smart coalitions,” representing also a new form of engaged, proactive and concretely influential “citizen diplomacy.”…
Additionally, in two of the three cases where the Charter has been amended since 1945 (under its Article 108), agreement of all the permanent members of the Security Council was only achieved belatedly, after the amendments were proposed by the General Assembly. One can see similar patterns in normative shifts where some countries may initially vigorously resist a significant change, but then acquiesce or move to an actively supportive role of that change, as happened with the ICC in certain respects…
This growing list of international civil society successes echoes a recent observation by Jürgen Habermas, who calls for new efforts to tame the generally uneven effects of globalization: “[f]or it is only through new transnational capacities for political action that the social and economic forces unleashed at the transnational level can be tamed, i.e., the systemic pressures reaching across national borders, today above all those of the global banking sector,”…
It is unlikely that we shall just muddle through with governments always doing too little, too late, as Jorgen Randers, one of the authors of the original Limits to Growth, predicted in 2012. We are close to too many breaking points, increasing the probability that one of them could push us over the edge…
In the worst-case scenario, national leaders driven by ego stumble into World War III, which draws on many existing tensions and conflicts to also instigate a range of civil wars in parallel. In this cataclysmic upheaval, cities are laid waste and some nuclear arms are used, precipitating a nuclear winter that destroys agricultural production for several years. Or, Earth shifts into one of the worst-case “hothouse” scenarios due to unchecked climate change. There is a catastrophic collapse in civilization, and billions of people die in the resulting famine…
A first step is obviously to reopen the debate on the need for revision of the UN Charter and the options to make the UN fit for purpose in this century. This debate should extend beyond academic and specialist circles, and should involve governments on the one hand, and a wide range of professionals and the general public on the other…
Building the institutions that will underpin our system of global governance in the coming decades could well be the most important project of this century, requiring imagination, persistence and confidence that, sooner rather than later, we will need to make the transition to vastly enhanced mechanisms of binding international cooperation if we are to avoid and address untold human suffering and catastrophe…
It may take time before the community of nations is ready to reform the UN Charter and give the General Assembly the legislative powers and proportional representation necessary to increase its legitimacy and effectiveness. Establishing a World Parliamentary Assembly (WPA) as an advisory body to the General Assembly… would be a valuable learning process in both popular representation in UN decision-making and in selecting those to speak on behalf of “we the peoples” at the UN. The creation of a WPA and its evolution over time will make it possible to experiment with different processes and approaches, and to accumulate valuable experience to support eventually the formal consultations leading to Charter revision…
Taking the European Union as an example, the international community could select an issue on which global unity is most likely and cooperation in the common global interest so clearly justified, as a first stepping-stone in a confidence-building process. Climate change could easily be such an issue, given the clear scientific evidence of the need for rapid action and the unanimity already achieved in the adoption of the Paris Agreement in 2015.
The next step could be to agree on a scientifically determined binding limit for global greenhouse gas concentrations, with legally enforceable responsibilities to respect those limits (and the institutional machinery to ensure compliance) to be shared equitably among all countries. This could be founded on the legal recognition that the atmosphere, the biosphere, the oceans and major biochemical processes such as the carbon and nitrogen cycles are common properties and responsibilities of all nations…’
LikeLike
Lennart,
In antwoord op je slotvraag. Ik dat de institutie wetenschap vooral is ontstaan door zijn eigen succes. Het is simpelweg de superieure manier gebleken om inzicht te krijgen in hoe de wereld werkt. Volgens mij kan niemand die er een beetje realistisch naar kijkt om die constatering heen.
Een eigenschap van wetenschap die nog niet is genoemd en die in deze context ook relevant is: acceptatie van de grenzen van kennis en inzicht. De wetenschap bouwt kennis op, maar is zich ook altijd bewust van wat er niet wordt begrepen. Het is de bedoeling om die grenzen langzaamaan te verschuiven, maar wel behoedzaam en altijd volgens de eigen spelregels. Die nou eenmaal zo goed blijken te werken.
Het is een heel menselijke eigenschap om voorbij die grenzen te willen kijken. Ik denk dat we die neiging allemaal hebben. Maar het blijkt gewoon steeds weer dat we daar heel slecht in zijn. Logica, gebaseerd op zorgvuldige waarnemingen, werkt gewoon het beste.
Al is er een andere manier die ook goed werkt: kunst.
LikeLike
Hans,
Eens met je aanvulling over het wetenschappelijk besef (idealiter) van de (huidige en principiële) grenzen van onze kennis en ons kenvermogen. Waar die principiële grenzen precies liggen, is iets om te ontdekken, volgens bv iemand als Chomsky: https://chomsky.info/201401__/
Anderen lijken te denken of hopen dat ons kenvermogen geen principiële grenzen kent, of dat in ieder geval huidige grenzen altijd weer verlegd kunnen worden: https://selfawarepatterns.com/2020/07/25/the-mechanical-philosophy-and-mysterianism/
Over dat laatste punt zegt Chomsky dan: “The quest for better explanations may well indeed be infinite, but infinite is of course not the same as limitless. English is infinite, but doesn’t include Greek. The integers are an infinite set, but do not include the reals.”
En zoals ook Dirk aangaf, is het juist aan de huidige grenzen dat we mede via “weetvoelen” tot hypotheses en speculaties (moeten) overgaan. En soms is inderdaad kunst een andere of zelfs betere manier om iets over de door ons ervaren realiteit te zeggen.
LikeLike
Lennart, wat verder denkend over de evoultie van instituties: een proxy voor instituties zijn producten. Als je een groot gebouw ziet, of een trein, of een telescoop, of een supermarkt, dan kijk je ook naar een enorm netwerk van samenwerkende organisaties daarachter. Die organisaties houden zich niet alleen aan een enorm corpus aan wetten, maar ook nog eens aan allerlei standaardisaties, om succesvol bouwstenen te kunnen bouwen voor grotere gehelen.
In de commerciële wereld van producten en de handel erin, hebben we dus een enorme hoeveelheid evolutie al achter de rug.
Nu we instituties willen ontwikkelen om overheidstaken beter uit te voeren, moeten we ons afvragen: waarom is die evolutie in het commerciële domein zo goed gelukt?
Ik denk dat het komt door iets heel paradoxaals: om iets nieuws te maken, ga je niet eerst wachten tot de voorwaarden geschapen zijn om het te kunnen doen. Nee, je maakt iets nieuws, en de voorwaarden om het te kunnen maken worden pas later goed geschapen, als het nieuwe ding door de eerste stadia van succes heen is.
Zo ook met de strijd tegen klimaatverandering: die strijd zal gevoerd moeten worden voordat de instituties er zijn die die strijd het beste kunnen vormgeven.
Het is juist een strijd als deze die zal helpen om die instituties te laten ontstaan, en dat zal via een onrustig, evolutieproces verlopen.
LikeLike
Heren (en eventuele dames niet vergetende),
– Hoe moeten we nu de hardnekkigheid van de huidige trends zien? Welke oorzaken? Welke gevolgen? Welke (voorlopige) conclusies? Wat betekent deze hardnekkigheid?
– Hoe moeten we nu de betekenis van het gegeven dat de mens inmiddels een geofysische kracht is interpreteren?
Verkeren we inmiddels in structurele overshoot?
Zo nee, welke effectieve, praktische, realiseerbare, concrete, niet-vage oplossingen van het terugkeren binnen de 1-aarde-limiet hebben we?
En zo ja, indien wel structureel, wat is dan de betekenis daarvan?
Welk resultaat heeft de strijd tegen klima-ecoverandering tot nu toe gehad? Is die afdoende? Zo ja, is dus de kentering in zicht? Zo nee, welke betekenis heeft dat dan?
(Trouwens, die kunst van mij, dat is toch ook enkel en alleen maar puur pessimisme? Of biedt deze hoop, of vertroosting? Of is het een uiting van realisme?)
LikeLike
Jaap,
Om bij het begin te beginnen: wanneer is een trend hardnekkig? Als je de trends waar het over gaat bekijkt op de tijdschaal van de mens, van jou en mij dus, zijn die inderdaad hardnekkig. Maar is dat ook het geval op geologische of evolutionaire tijdschaal?
Dat is wel het geval, denk ik, als je het ziet als exponentiële groei. Die is al lange tijd (bij benadering) aan de gang. Maar in die groeiperiode is ook ons inzicht in onszelf en onze omgeving toegenomen. We zijn, vermoed ik, de enige levensvorm op aarde die snapt wat exponentiële groei is. En we kennen de gevolgen en bedreigingen. Dat feit op zich lijkt me reden genoeg om een kentering niet met absolute zekerheid uit te sluiten.
(En kunst is expressie. Kunst mag (moet?) een uitdrukking zijn van de persoonlijk ervaren werkelijkheid van de kunstenaar. Als die wat afwijkt van hoe ik het zie, hoeft dat de kunst niet minder te maken.)
LikeLike
Dirk, je zegt:
“De strijd tegen klimaatverandering zal gevoerd moeten worden voordat de instituties er zijn die die strijd het beste kunnen vormgeven. Het is juist een strijd als deze die zal helpen om die instituties te laten ontstaan, en dat zal via een onrustig, evolutieproces verlopen.”
Inderdaad: zo is bv n.a.v. klimaatwetenschappelijk onderzoek het IPCC opgericht om periodieke assessments van dat onderzoek te maken t.b.v. internationale klimaatonderhandelingen. Die onderhandelingen leidden in 1992 tot het VN-klimaatverdrag, dat in de jaren en decennia daarna stap voor stap verder uitgewerkt is. Die uitwerking is nog onvoldoende om de neerwaartse klimaattrend te keren, maar wat niet is kan met de nodige strijdvaardigheid en onrust misschien nog komen.
Jaap, je vraagt:
“Verkeren we inmiddels in structurele overshoot?”
Ik neem aan dat je met “structureel” in dit geval in feite “onomkeerbaar” bedoelt, gelet op je overige vragen?
Mijn opvatting is dat we inderdaad in structurele overshoot verkeren, maar dat we nog niet weten in hoeverre dit ook onomkeerbaar is. Iemand als Kate Raworth en het netwerk rond de Club van Rome doen bv allerlei (meer en minder concrete) voorstellen voor nieuwe instituties die kunnen helpen via ontwikkeling van een donut-economie in meer of mindere mate terug te keren binnen de planetaire ecologische grenzen. In hoeverre dat ook werkelijk gaat lukken, zal moeten blijken.
LikeLike
Overigens, Jaap, vroeg ik je hierboven:
“Voor de natuur, aarde, kosmos is [het overshoot-probleem] inderdaad geen morele kwestie. Voor mensen zelf echter wel, lijkt me. Zijn er immers niet meer en minder morele paden om het overshoot-probleem op te lossen?”
Ik ben nog wel benieuwd naar je antwoord.
LikeLike
Jaap,
ik kaats de bal naar je terug: hoe moeten we de reeks vragen zien die je voorlegt?
Voor mij persoonlijk zijn ze – de eerste vraag uitgezonderd – niet te beantwoorden doordat ze mijn bevattingsvermogen te boven gaan. Vandaar mijn ‘gelatenheid’ en vandaar ook mijn jarenlange nadruk in gedachtenwisselingen op het super wicked karakter van de thematiek.
Overigens is mijn gelatenheid een kombi van de drie opties die elk dier bij grote dreiging heeft: freeze/fight/fly. Waarbij ik aanteken dat ik geen jonkie meer ben en mijn krachten/energie voor fight afnemen en mijn verstand zegt dat vluchten voor het super wicked problem nutteloos is.
Of jouw schilderijen pessimistisch zijn of hoopbiedend of vertroostend of reaslistisch (daar vraag je naar) speelt voor mij geen enkele rol als ik er naar kijk. Het is fascinerend coloristisch werk dat mijn denken uitschakelt als ik er naar kijk.
LikeLike
Hans, Lennart
Historisch gezien drijft de ontwikkeling van wetenschap 100% op ontwikkeling van observatie- en calculatie techniek. En daar ligt m.i. een adder in het wetenschappelijke kennisgras: opportunisme of surfen (ik zeg het effe oneerbiedig) van wetenschap op de golven van technologische innovatie/potentie. Het CERN project is exemplarisch. Op de website van CERN staat het motto: What is the Nature of the Universe? Nog ervan afgezien dat het een metafysische (en dus retorische) vraag is komt het CERN-project neer op doorontwikkelen van observatie- en calculatietechnologie: het observatorium kan technologisch uitgebreider dus we doen het. De vraag is wie of wat ermee is gediend is. Hoeveel kennis is genoeg?
Wetenschap anno 2024 is een functie van ideologische, financiele en politiek/maatschappelijke belangen. Niks mis mee, het is altijd zo geweest en het kan niet anders. Echter, het is een romantiserend frame dat wetenschap “bedoeld is om grenzen langzaamaan te verschuiven”.
Dirk
“…waarom is die evolutie in het commerciële domein zo goed gelukt?”
Hoezo ‘goed gelukt’? Het is een zootje in het commerciele domein.
“Zo ook met de strijd tegen klimaatverandering: die strijd zal gevoerd moeten worden voordat de instituties er zijn.”
Hoezo ‘strijd tegen klimaatverandering’? Aan die verandering is helemaal niets meer te doen.
“Om iets nieuws te maken, ga je niet eerst wachten tot de voorwaarden geschapen zijn om het te kunnen doen.”
Het is ook omgekeerd: iets nieuws maken is afhankelijk van voorwaarden die er zijn.
LikeLike
Goff,
Het verschuiven van de grenzen van wat we weten en begrijpen is wel degelijk wat wetenschap doet. Dat heeft niks met romantiseren te maken. En het staat los van de belangen die daar wel of niet meer worden gediend.
Ik vraag me af of ontwikkeling van de wetenschap voor 100% drijft op observatie- en calculatietechniek. De manier waarop problemen worden benaderd verandert ook en dat is nodig, omdat bepaalde (wetenschapsfilosofische) benaderingswijzes tegen hun grenzen aan kunnen lopen. Er is in de natuurwetenschap in de loop der tijd bijvoorbeeld een ontwikkeling geweest van kwalitatief bewijs, via kwalitatief falcifiëren, naar kwantificering van waarschijnlijkheden.
Je opmerkingen over ‘opportunisme of surfen op technologische innovatie/potentie’ doen me denken aan de kritiek die er lange tijd is geweest op het gebruik van computermodellen. Een probleem kraken met brute rekenkracht werd gezien als een trucje en niet als echte wetenschap. Inmiddels zijn computermodellen onmisbaar gereedschap in zo’n beetje elke wetenschappelijke discipline.
Natuurlijk zoeken wetenschappers naar mogelijkheden om nieuwe technologie te gebruiken. En natuurlijk weten ze van tevoren vaak niet of dat een grote doorbraak oplevert, of helemaal niks.
Of het bouwen van nog grotere en duurdere deeltjesversnellers (ik neem aan dat je daarop doelt met ‘het CERN-project’) zin heeft kun je zeker afvragen. Die discussie wordt ook gevoerd onder theoretisch fysici. Het vervelende is dat je het definitieve antwoord alleen kun krijgen door het te doen. Het is een discussie die niet zozeer om wetenschappelijke vragen draait, maar vooral om geld. Kun je, gezien de gigantische kosten van zo’n ding, je onderzoeksgeld niet veel beter besteden? De discussie zou helemaal niet spelen als je zo’n ding in een achternamiddag in een schuurtje in elkaar zou kunnen knutselen.
LikeLike
Nog een aanvulling op Lennart.
‘Struturele overshoot’ is een enorme simplificering van de realiteit. Er is niet één kantelpunt dat we wel of niet overschrijden, of één totaal aan gevolgen dat wel of niet omkeerbaar is. Veel gevolgen zijn al onomkeerbaar: soorten die zijn uitgestorven komen niet meer terug, en dat geldt ook voor gletsjers die zijn verdwenen. Om maar wat voorbeelden te noemen.
Uiteindelijk illustreert dat begrip het kringetje waarin deze discussie rond blijft draaien. Jaap zoekt naar duidelijkheid: wel of geen ‘structurele overshoot’. Anderen proberen met allerlei nuanceringen aan te geven dat zij menen dat daarover simpelweg geen zekerheid te geven is. We kunnen in dat kringetje rond blijven draaien, maar ik betwijfel of dat nog echt nieuwe inzichten oplevert.
LikeLike
Hans,
ik kan me vergissen maar voor zover ik weet worden wetenschappelijke projecten niet uitgevoerd met de * bedoeling * om grenzen te verschuiven. Het wordt uitgevoerd om een concreet vraagstuk te lijf te gaan. Dat achteraf geconstateerd kan worden dat een of andere grens is verlegd/verschoven is punt twee. Je voorbeeld van de ontwikkeling in de natuurwetenschap illustreert goed wat ik bedoel: die ontwikkeling kunnen wij achteraf constateren en is niet vooraf opgezet.
Je kanttekening bij mijn opmerking over opportunisme is terecht. Ik had moeten schrijven wat ik eigenlijk bedoel: de 100% afhankelijkheid van de wetenschappelijke werkgemeenschap van technologie. Zonder observatie-techniek en (door)rekenmachinerie is empirische wetenschap vleugellam.
Nou ja, het is allemaal materiaal waar wetenschapsfilosofen en -historici hun tanden op stuk hebben gebeten (Popper, Kuhn, Feierabend, Latour etc.). Filosofie en geschiedschrijving van de wetenschap zijn nou eenmaal geen empirische disciplines.
LikeLike
Goff,
Ik kan je niet volgen. De bedoeling het werk aan al die concrete vraagstukken is exact zoals ik het omschreef: langzaamaan de grenzen van wat we weten en begrijpen verschuiven. Elk flintertje nieuwe kennis dat een onderzoeksproject oplevert draagt daaraan bij.
Natuurlijk zijn wetenschappers niet dag in dag uit op zoek naar een grote doorbraak, die in een keer een grens mijlenver verschuift. Maar dat heb ik ook helemaal niet beweerd.
LikeLike
En, Goff, afhankelijkheid van technologie lijkt me niks nieuws:
– Astronomie dreef altijd op de technologie voor het slijpen van lenzen. De theoretische natuurkunde (Newton!) liftte daar weer op mee.
– Elektronische meetapparatuur werd op allerlei manieren toegepast, zodra deze beschikbaar kwam. Onder meer door Tyndall, bij zijn beroemde metingen van absorptie van warmtestraling door gassen.
– Meteorologie kon grote stappen maken dankzij de komst van communicatietechnologie: de telegraaf.
– De geologie maakte in de loop van de twintigste eeuw een enorme ontwikkeling door dankzij chemische en radiometrische analysemethodes.
En zo zijn er ongetwijfeld nog talloze voorbeelden te bedenken.
LikeLike
Vergeet ook de theorie niet. Wiskunde is ook erg belangrijk geweest voor de natuurwetenschap. Dat werkte twee kanten op: natuurwetenschap heeft de wiskunde uitgedaagd, en omgekeerd.
Voor mij is wetenschap het samenvloeien van (uitdagende en gewaagde) theorie met (uiterst verfijnde) waarnemingsinstrumenten.
En toen dat alles vanaf de zestiende eeuw ook gebruikt werd om zeer praktische problemen op te lossen, is er een wetenschappelijk proces in de maatschappij ontstaan dat zich al 4 eeuwen exponentieel ontwikkeld heeft.
Voor Goff: waarneming zonder theorie is blind. Om een voorspelling van Einstein te checken was het nodig om op precies het goede moment naar de zon te kijken, namelijk toen Mercurius ervoor langs schoof. Zonder Einsteins algemene relativiteitstheorie zou er waarschijnlijk niet zo nauwkeurig zijn gemeten op dat punt in de tijd.
LikeLike
Dirk,
Inderdaad, de interactie van theorie en waarnemingen helpt wetenschap vooruit. Een mooi voorbeeld uit de geschiedenis van de klimaatwetenschap is het bekende artikel van Arrhenius uit 1896, waarin hij als eerste het klimaateffect van CO2 berekende.
Arrhenius deed zelf geen metingen. Zijn bijdrage was theoretisch: hij begreep hoe je zo’n berekening uit moest voeren. (Om het rekenwerk behapbaar te maken moest hij vervolgens wel flink wat concessies doen, en het bleef daarmee nog steeds een gigantische klus. Maar dat terzijde.) Maar hij kon die berekeningen alleen maar doen dankzij de bolometer van Samuel Pierpoint Langley. Die zo goed was dat hij: ‘de warmtestraling van een koe op 400 meter afstand kon detecteren’. Met dat geweldige apparaat had Langley een heleboel metingen gedaan van de warmtestraling die afkomstig is van de maan. En daaruit kon Arrhenius, via een heleboel slim denkwerk, een eerste schatting afleiden van wat we tegenwoordig klimaatgevoeligheid noemen.
LikeGeliked door 1 persoon
Hans, ik zou een like willen geven, maar dat lukt niet.
Dus dan maar een 👌
LikeLike
Hans zegt: “Jaap zoekt naar duidelijkheid …” Meer nog, zegt Jaap: het is een zoektocht naar de onderliggende oorspronkelijke causaliteit van de hardnekkigheid van de trends in het licht van de huidige ongekende situatie. Gelukkig zitten er ook steeds meer wetenschappers op dat spoor (daar kom ik op terug), waaraan ideeën te ontlenen vallen. Dit maakt uitspraken over de toekomst (voor mij) minder speculatief, hoewel daar natuurlijk verschillend over gedacht kan worden.
Goff zegt over de reeks vragen: ”Voor mij persoonlijk zijn ze – de eerste vraag uitgezonderd – niet te beantwoorden doordat ze mijn bevattingsvermogen te boven gaan.” Ik en mijn bevattingsvermogen, wij trachten en wij pogen, veel meer is het misschien niet, maar toch … ik voel me gesteund door steeds meer en ook diverse wetenschappers (vanuit interdisciplinaire wetenschapsterreinen) die de ‘gangbare’, veelgenoemde oorzaken inmiddels ook als proxy-oorzaken zien omdat dezen de hardnekkigheid niet afdoende kunnen verklaren.
Lennart zegt: “Zijn er immers niet meer en minder morele paden om het overshoot-probleem op te lossen?” Ja, een meer moreel pad zou een beheerst pad betekenen. En daarvoor, zo blijkt meer en meer, staan evolutionaire wetten in de weg. En ook praktische bezwaren? Nou ja, kennelijk wel, want ik hoor Lennart (tot nu toe, volgens mij) nog geen praktische, daadkrachtige, effectieve oplossingen presenteren.
Dirk zegt: “Voor mij is wetenschap het samenvloeien van (uitdagende en gewaagde) theorie met (uiterst verfijnde) waarnemingsinstrumenten” Ik denk dat op bepaalde niet-zonder-meer bètaterreinen, zoals de vraag naar de hardnekkigheid van de slechte trends, inderdaad een kwestie is van hypothese en theorie, maar dat daarbij ‘waarnemingsinstrumenten’ een problematiek op zichzelf is. Dan is hypothese en theorie aangewezen ook op bv. filosofie. En dan komen we toch ook wel in de sfeer van de menselijke ervaringswijze: ‘goede’ filosofie is ingebed in de menselijke ervaringswijze.
LikeLike
Er zijn steeds meer wetenschappers die, gezien de hardnekkigheid van de trends, zoeken naar onderliggende oorzaken, vanuit evolutionair perspectief. Zoals bijvoorbeeld:
Klik om toegang te krijgen tot 2_2022_34_Tuniz_10.14673-HE2022341100_OA.pdf
Citaten: De ongemakkelijke waarheid over energietransitie: een evolutionair en ecologisch gezichtspunt. De evolutie van onze soort vereiste steeds meer energie om praktijken te ondersteunen die bijdragen aan hypersocialiteit. Dit was cruciaal voor het succes van Homo sapiens en leidde uiteindelijk tot de vorming van ons wereldwijde superorganisme. Een autokatalytisch proces tussen menselijke biologie en cultuur begon in het Pleistoceen, versnelde in het Holoceen en werd paroxismaal in het Antropoceen, dankzij de toegang tot fossiele brandstoffen. … Het enige alternatief is een plan voor een duurzame en minder energie-intensieve manier van leven. … maar het wordt belemmerd door onze neurogeschiedenis … Naast het meest voor de hand liggende gevestigde belang, kan dit ook afhangen van onze gedragskenmerken, geërfd uit ons diepe verleden.
We zullen betogen dat we een evolutionair perspectief op de menselijke natuur nodig hebben.
Bij de juiste lichaamsbeweging heeft men ongeveer 2.500 kilocalorieën per dag nodig om de [voor het bestaan] benodigde taken uit te voeren (Pontzer, 2014). Voor ons doel is het handig om kilocalorieën om te zetten in kilowattuur (kWh), zodat we ons energieverbruik van het lichaam (~ 1.000 kWh per jaar) kunnen vergelijken met: i) de spierenergie die wordt gebruikt voor onze externe interacties (~ 300 kWh per jaar); ii) het basaal metabolisme (~ 700 kWh per jaar) en iii) de extra-metabole energie die we uit externe bronnen halen (~ 20.000 kWh per jaar). … Laten we eens kijken naar de oorsprong ervan in de context van de menselijke evolutie. … Aan het begin van het Pleistoceen begonnen de eerste mensen lichaamsenergie te gebruiken om lithische werktuigen te bouwen, waardoor beter verteerbaar en energetisch voedsel kon worden geconsumeerd (Carmody, 2009). Ze ontdekten ook hoe ze vuur konden beheersen, een externe energiebron, die ze gebruikten om op te warmen, in het donker te zien, aan te vallen en te verdedigen, socialiseren en de verteerbaarheid van voedsel verder verhogen. Deze nieuwe manier van leven ondersteunde een opwaartse spiraal van culturele en biologische evolutie die de groei van de hersenen bevorderde (een orgaan met zeer hoge metabolische energiekosten). De laatste menselijke soort met verbeterde hersenen, H. Sapiens en de Neanderthalers, breidden de exploitatie van externe energie verder uit, waarbij vuur werd gebruikt om materialen te modificeren (pyrotechnologie) (Wertime, 1973). … Meer energie en complexere sociale structuren gingen hand in hand. … De psychotrope beloningen die voortkomen uit onze sociale interacties vergezellen ons al duizenden jaren. Ze hebben ons geholpen een energieverslindend superorganisme op te bouwen, nu verweven door miljarden economische transacties op verschillende niveaus.
In ieder geval zijn er veel obstakels, vanuit een evolutionair perspectief. Een eerste obstakel betreft status en sociale vergelijking. Biologisch gezien geven we meer om relatieve dan om absolute status.
Een tweede obstakel komt voort uit onze primitieve prikkel tot actie. In onze voorouderlijke wereld werden de dopamineroutes die ons gedrag domineren geassocieerd met motivatie en beloning. De ontdekking van een struik bessen of een bos eieren in een vogelnest was in staat om een plotselinge flits van vreugde in de hersenen van onze voorouders te schoppen. … zorgt verlangen voor sterkere emoties dan vervulling. Als we mensen vragen om energie te besparen, stelen we hun zoetste dromen.
Een derde obstakel komt voort uit onze cognitieve vooroordelen. Een groot aantal omstandigheden zorgt ervoor dat menselijk gedrag afwijkt van economische rationaliteit, zoals geconditioneerd redeneren, autoriteitsvooroordelen, imitatie-effecten, groepsdruk, groepsdenken, enz. Door symbolisch denken te ontwikkelen, stellen we ons een realiteit voor die veel reëler lijkt dan de realiteit waarin we leven; een werkelijkheid die bijeengehouden wordt door mythen, religies, ideologieën en idealistische constructies. Deze denkbeeldige werelden zijn vaak krachtiger dan feiten. Zonder op die kwesties in te gaan, moeten we toegeven dat – althans gedeeltelijk – de hedendaagse mens nog steeds wordt gedreven door de intuïtieve en emotionele hersenstructuur van het limbisch systeem, net als onze voorouders.
Een vierde obstakel is een sterke tijdsvoorkeur ten opzichte van de toekomst. In de realiteit van onze voorouders is dit logisch, aangezien het risico van voedselonteigening, een onstabiele omgeving en een korte levensduur allemaal in het voordeel van het heden spelen. Een overgewaardeerd heden is diepgeworteld om urgentie over te brengen om beter te overleven in moeilijke tijden. Helaas behoren onze huidige uitdagingen meer tot de toekomst dan tot het heden. En hoewel we ons ze nu kunnen voorstellen dankzij de recente ontwikkeling van onze neocortex, zijn we emotioneel ongevoelig voor langetermijnproblemen. Einde citaten.
Dat laatste duidt op wat ik noem weetvoelen: de onlosmakelijke typisch-menselijke unieke relatie en (met name) de SPANNING tussen weten en voelen, tussen rationaliteit en irrationaliteit, tussen neocortex en limbisch systeem, als zeer wezenlijk aspect van onze ervaringswijze in het licht van de huidige problematiek. Alle overige citaten wijzen ook op onze ervaringswijze, onze bestaanswijze, en ons per definitie dissipatief zijn.
LikeLike
Jaap,
Natuurlijk zoeken wetenschappers naar onderliggende oorzaken. En natuurlijk kan dat interessante ideeën inzichten opleveren. Ik ben de allerlaatste om dat te ontkennen, of om te zeggen dat daar iets mis mee zou zijn.
Ondertussen ga je wel voorbij aan de vraag waar ik mijn vorige reactie op jou mee begon: wanneer is een trend hardnekkig? Ik probeerde met die vraag duidelijk te maken dat dat sterk afhangt van je referentiekader. Dat lijkt me heel relevant, omdat je meermaals de nadruk legt op ervaringen. Vanuit het referentiekader van je eigen ervaring is het heel logisch dat je ‘hardnekkige trends’ als vaststaand feit ziet. Maar als je probeert op een andere manier te kijken (in dit geval: op een andere tijdschaal dan die van je eigen leven en dus je eigen ervaring), dan is dat veel minder het geval.
Ik heb de indruk dat je, in plaats van in te gaan op de kern van tegenargumenten tegen jouw stelligheid, steeds het onderwerp van discussie een beetje verschuift. Met andere woorden: je verplaatst de doelpalen, om je standpunt te kunnen blijven verdedigen. Op die manier ga je tegenargumenten uit de weg, in plaats van ze serieus te beantwoorden.
LikeLike
Hans, nogmaals, het gaat om de HARDNEKKIGHEID van de trends. Die hardnekkigheid heeft betrekking op ernstige implicaties. Zowel voor de mens als voor zijn omgeving als voor zijn planeet als voor de geofysische overgang van Holoceen naar Antropoceen als voor noem maar op. Grote konsekwenties. Bovendien gaat het om wat jij ten onrechte noemt ‘mijn stelligheid’ en waarvan ik zeg: stuiten op oorspronkelijke causaliteit, waar tegenwoordig ook steeds meer wetenschappers! in integraal verband mee bezig zijn, maakt uitspraken over de toekomst meer plausibel en minder speculatief.
Dus, nogmaals: wanneer is een trend hardnekkig? Onder andere als deze veelzeggend is omtrent SCHAALGROOTTE (d.w.z. zeggen: een regionale afwijking hier wordt niet meer gecompenseerd door een andere regionale afwijking elders) en omtrent ONOMKEERBAARHEID. Met grote implicaties tot gevolg. Ik verleg de doelpalen niet, het gaat hier om de kern van de zaak:
We zijn de bedding aan het verleggen. Whitehead bracht deze metafoor niet in verband met de huidige klima-ecoverandering en de radicale geofysische verandering. En dat is uiteraard logisch, want deze ongekende tijd manifesteerde zich na zijn tijd. Echter, die conclusie valt volgens mij best wel op basis van zijn metafysisch denken te trekken. Metafysisch was zijn denken omdat hij de werkelijkheid in termen van ervaring trachtte te beschrijven. In ieder geval ervaren we overgankelijkheid en verandering. De rivier, zijn metafoor, bestaat uit de samenhang tussen het stromen en de bedding. Beide beïnvloeden elkaar in wisselwerking. Gedurende het Holoceen veranderde de bedding niet of nauwelijks. En nu zijn we deze (dus) aan het verleggen, met alle vèrgaande implicaties van dien.
En daarbij, nogmaals: het gaat daarbij niet zozeer om mijn persoonlijke ervaringen of mijn persoonlijk weetvoelen. Whitehead gaat uit van de fenomenologische benadering door uit te gaan van basale mensenervaring. Ik hoop dat je inziet dat de typisch menselijke ervaringswijze (en bestaanswijze niet te vergeten, evolutionair ontwikkeld) alles te maken heeft met de huidige HARDNEKKIGE EN DRAMATISCHE situatie waarin we verkeren. Dat tonen inmiddels ook meerder wetenschappers aan, of op z’n minst: duiden daarop. Lees eens iets over de in Frankrijk ontstane, inmiddels wereldwijde integrale wetenschap onder de naam Collapsology.
LikeLike
Jaap,
Als je het over trends hebt in deze discussie, dan gaat het steeds over ecologisch-sociale trends. Dat omvat veel meer dan alleen maar ernstige implicaties. Je laatste reactie komt daarom op mij over als een nieuwe verplaatsing van doelpalen. Iets anders kan ik er echt niet van maken.
Hoe hardnekkig het sociale deel van de trends is, staat in mijn ogen nog lang niet vast.
Daar laat ik het bij.
LikeLike
Jaap,
Dank voor je verwijzing naar Tuniz & Tiberi 2022. Zij herhalen jouw opvatting dat hardgebakken asociale krachten het voor de mensheid zo goed als onmogelijk maken het sociaal-ecologische tij nog te keren. Daarbij negeren (ook) zij echter onderzoek dat m.i. laat zien hoe de mensheid dat tij wellicht toch nog kan keren door hardgebakken prosociale krachten om te zetten in instituties die asociale krachten kunnen intomen.
Hierboven verwees ik bv naar Wilson et al 2023, waarop je voor zover ik zie nog niet expliciet gereageerd hebt: https://klimaatveranda.nl/2023/10/04/open-discussie-najaar-2023/#comment-80053
Zie voor enkele voor mij opvallende passages uit Wilson et al 2023: https://klimaatveranda.nl/2023/10/04/open-discussie-najaar-2023/#comment-80067
Ik heb eerder in deze draad al vele voorbeelden gegeven van ontwikkelingen die mogelijk tot sociale omslagpunten kunnen leiden die kunnen helpen het tij nog te keren. Dat die ontwikkelingen op dit moment nog niet sterk genoeg zijn, wil niet zeggen dat zij ook de komende jaren en decennia onvoldoende sterk zullen blijven. Die kans is natuurlijk zeker aanwezig, maar het lijkt nog niet uit te sluiten dat omslagpunten bereikt worden die alsnog tot omkering van de huidige neerwaartse sociaal-ecologische trends zullen leiden.
Ik sluit zelfs niet uit dat na grondige bestudering van Wilson et al 2023 ook in jouw brein een omslagpunt bereikt wordt en jouw kijk op onze huidige situatie wat minder eenzijdig wordt, hoe klein de kans daarop misschien ook is 🙂
LikeLike
Lennart,
Ik lees nu pas Wilson et al. 2023. Bedankt voor de tip aan Jaap, waar ik nu van profiteer.
Citaat: “Adaptation at any given level of a multitier hierarchy requires a process of selection at that level and tends to be undermined by selection at lower levels.”
Dit is een mooie lens om menselijke ethiek te bekijken. Daarom zijn we zo bang voor de “onderbuik”. Want de onderbuik is een sterke kracht en tegelijk een kracht die hogere (culturele) verworvenheden om zeep helpt.
Ik ga het artikel eerst maar eens uitlezen.
LikeLike
Dirk, je zegt:
“de onderbuik is een sterke kracht en tegelijk een kracht die hogere (culturele) verworvenheden om zeep helpt.”
Maar werkt het ook niet andersom? Zijn er niet ook hogere culturele verworvenheden, misschien ook mede ontstaan vanuit sterke onderbuik-krachten, die (kunnen) helpen, en groeien, om andere sterke onderbuik-krachten enigszins in toom te houden?
Zo begrijp ik althans Wilson et al 2023 waar zij verderop in hun stuk zeggen over de mogelijke transitie van een mondiaal CAS2 naar CAS1 (Complex Adaptive System):
‘There is no invisible hand to permute lower-level interests into higher-level welfare other than our own conscious efforts. Superficially, it might seem that selection at the planetary scale is impossible because our planet is not competing with any other planets. What makes planet-level selection possible is a decision-making process that makes planetary welfare the target of selection, orients variation around the target, and identifies and replicates better practices, realizing they will be sensitive to context. This is how conscious cultural evolution takes place at smaller scales, as described in the previous sections, and can also take place at the global scale.
The concept of the whole earth as a cooperative system and the primary social identity of an individual was beyond the imagination only a few centuries ago. Nevertheless, when it comes to cultural evolution, the past does not predict the future. Given the myriad forms of globalization that have taken place during the last century, it is difficult not to consider the whole earth as a single system that must transition from CAS2 (“survive”) to CAS1 (“thrive”). Human social groups are nearly always socially constructed. To say “I am first and foremost a human being and citizen of the earth” is no more difficult than to say “I am an American” or “I am a Christian.”
Many people have already adopted a whole-earth ethic, which does manifest as action to a degree—but they do not have a common and authoritative theoretical framework to invoke and from which to derive effective policies. This is in contrast to neoclassical economics and its elaborate mathematical justification of the invisible hand metaphor. Multilevel selection reveals the invisible hand metaphor to be profoundly untrue. It is simply not the case, in economics or any other policy domain, that the lower-level pursuit of self-interest robustly benefits the common good.
However, multilevel selection does lead to another, more legitimate conception of the invisible hand metaphor. We must act in two capacities: as designers of whole systems and as participants in the systems that we design. As designers, we must have the welfare of the whole system in mind, which is the opposite of the invisible hand metaphor. As participants, we can indeed respond to our local concerns without having the whole system in mind. Put another way, selection at the level of whole systems is the hand, which winnows the small set of lower-level behaviors that benefit the common good from the much larger set of lower-level behaviors that undermine the common good.’
Het is moeilijk te voorspellen of, wanneer en hoe mondiale instituties sterk genoeg zullen worden om instituties op nationale schaal in toom te houden, maar principieel onmogelijk lijkt het volgens Wilson et al blijkbaar niet, evolutionair gezien, als ik hen goed begrijp.
LikeLike
Lennart,
Ik volg deze gedachtengang helemaal.
Het goede van dit artikel vind ik de plaatsbepaling van de “condition humaine”: op de snijlijn van biologische evolutie die voornamelijk fitte individuen voortbrengt, en culturele evolutie, die fitte groepen (probeert) voort te brengen. Helemaal fascinerend en verhelderend is de gedachte dat wij een gedomesticeerde diersoort zijn, door onszelf.
Die CAS1 en CAS2 systemen corresponderen met een onderscheid dat Whitehead ook al maakt: de Actuele Entiteit (een CAS2) en de Nexus (CAS1).
Dit terzijde, om aan te geven dat de bronnen van Jaap en die van jou niet onafhankelijk zijn. Er zit een bepaald gedachtegoed achter de Templeton Foundation (funder van het onderzoek achter van het Wilson artikel) dat de moeite waard is om verder uit te pluizen (dit bedoel ik niet argwanend). Ik denk ook dat religie een plaats heeft in het geheel der dingen. Niet een onberedeneerd geloof in wezens die boven de natuurwetten staan, maar een intuïtief gevoel mbt de gehelen waarin wij opereren, en de manieren waarop we met elkaar kunnen leven, een gevoel dat gecultiveerd wordt ook zonder dat de wetenschappelijke evidentie op zijn plaats gevallen is. Is zo’n opvatting van religie vergelijkbaar met het weetvoelen waar jij het over hebt, Jaap?
Wilson denkt dat die gewenste evolutie op groepsniveau door *bewuste* inspanningen gerealiseerd moeten worden.
En op dit moment is er nog veel bewuste inspanning die lijnrecht de andere kant opgaat. Dat is wat het m.i. spannend maakt of dit gaat lukken, althans in dit tijdsgewricht.
Het artikel leunt ook op de gedachten van Elinor Olstrom, die principes formuleert waarmee gemeenschappelijke hulpbronnen goed beheerd kunnen worden door communities, zonder dat het heil van marktpartijen hoeft te komen.
Zij maakt mij duidelijk dat de economie een verkeerde afslag heeft genomen, eentje die door het neo-liberale denken zelfs radicaal is uitgevoerd. Als we dat denken niet op tijd kunnen doorbreken, dan wordt dat onze “undoing”. Dan gaat onze civilisatie ten onder, en zullen we in het rijtje van vervlogen wereldrijken worden bijgeschreven. Wie weet komt er dan ooit een nieuwe tijd waarin veel van onze manier van leven terugkomt, maar dan zonder de economie van de invisible hand.
De menselijke geschiedenis wordt geteisterd door oneerlijkheid.
Vrouwen werden uitgesloten, slaven hadden geen leven, 90% van de mensen werkte zich in het zweet voor de comfortabele 10%. Los van alle ethische principes: met zo’n manier van leven benut je maar een fractie van het potentieel dat je als mensheid hebt. En hoewel er grote stappen gemaakt zijn, onze economische principes van dit moment laten het gewoon weer gebeuren, en leidt tot een “unfitte” wereldorde. En nu strekt de oneerlijkheid zich dus ook nog uit naar de rest van de natuur: de dieren op ons bord, en de verdrijving van de dieren uit hun leefomgevingen. Als de evolutie werkt, zal deze oneerlijkheid er ooit uitgefilterd worden, maar, zoals Wilson zegt: dat is bepaald geen invisible hand. Die evolutie kan alleen werken door ons bewustzijn.
Dus Lennart, hoop is er wel voor de uiteindelijke toekomst, maar minder voor het grillige pad ernaartoe.
LikeLike
Ik zaai hierboven wat verwarring over CAS1 en CAS2.
Wilson zegt het zo:
“A complex system that is adaptive as a system (CAS1) and a complex system composed of agents following their respective adaptive strategies (CAS2; 57). Multilevel selection theory speaks clearly about this distinction: Despite being complex, CAS2 systems do not automatically self-organize into CAS1 systems. Instead, a process of selection at the level of the whole system is required and tends to be undermined by selection at lower levels within the system.”
Dan is de CAS1 een Nexus en een CAS2 een Actuele Entiteit in Whiteheads termen.
LikeLike
Dirk,
Het is inderdaad een grillig pad, maar misschien zijn we onder het oppervlak al wat verder dan wat daarboven het meest zichtbaar is. In het economisch denken lijken de afgelopen decennia ook wel de nodige bewegingen op gang gekomen, waarvan de uitwerking in beleid en publiek denken de komende jaren en decennia lastig te voorspellen zijn, maar potentieel verstrekkend. Dat kan ook erg tegenvallen natuurlijk, maar zolang de kans op meevallen niet is uit te sluiten, blijft het de moeite waard ons best te doen die kans zo goed mogelijk te benutten.
In het verlengde hiervan lees ik nu Hare 2017 over “survival of the friendliest”: https://www.annualreviews.org/doi/full/10.1146/annurev-psych-010416-044201
“The challenge of studying human cognitive evolution is identifying unique features of our intelligence while explaining the processes by which they arose. Comparisons with nonhuman apes point to our early-emerging cooperative-communicative abilities as crucial to the evolution of all forms of human cultural cognition, including language. The human self-domestication hypothesis proposes that these early-emerging social skills evolved when natural selection favored increased in-group prosociality over aggression in late human evolution. As a by-product of this selection, humans are predicted to show traits of the domestication syndrome observed in other domestic animals. In reviewing comparative, developmental, neurobiological, and paleoanthropological research, compelling evidence emerges for the predicted relationship between unique human mentalizing abilities, tolerance, and the domestication syndrome in humans. This synthesis includes a review of the first a priori test of the self-domestication hypothesis as well as predictions for future tests.”
Trouwens leuk dat er blijkbaar een parallel is met gedachten van Whitehead, die ik nog niet zo goed ken. En Wilson heeft ook geschreven over de mogelijke evolutionaire functie van religie, bv in Darwin’s Cathedral. Erg boeiend.
LikeLike
“ … een nieuwe verplaatsing van doelpalen … “
Hans, wat betreft die doelpalen, ik zou het graag als volgt willen zien: de wetenschappen hebben zich in de afgelopen eeuwen diep gespecialiseerd, met elk hun eigen doelpalen, dat gaf duidelijkheid. Terwijl we nu in het Antropoceen meer en meer op onbekend en ongekend terrein komen waarbij klima-ecokwesties en psycho-sociofactoren niet meer zonder meer van elkaar te scheiden zijn. (Begrips)verwarring, over het Antropoceen en ook over de hardnekkigheid van de betekenisvolle trends, lijkt me inherent aan het ongekende terrein. In ieder geval, de stroming die zich presenteert onder de noemer ‘collapsologie’, waar ik naar verwees, is een oefening met wetenschappelijke insteek en benadrukt de integrale benadering.
Ik citeer, uit diverse bronnen: “De term collapsologie wordt gebruikt om de transdisciplinaire studie van de risico’s van ineenstorting van de industriële beschaving aan te duiden.”, “De ineenstorting van de industriële beschaving kan het resultaat zijn van een combinatie van verschillende crises: milieucrises, energiecrises, economische, geopolitieke, democratische en andere crises.“ “Collapsology is een transdisciplinaire oefening waarbij ecologie , economie , antropologie , sociologie , psychologie , biofysica , biogeografie , landbouw , demografie , politiek , geopolitiek , bioarcheologie , geschiedenis , futurologie , gezondheid , recht en kunst betrokken zijn . [4]”, “collapsologie is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek en richt zich op (het naderen van) een toestandsverandering in subsystemen dan wel in het totale eco-systeem van de aarde.”, “Als systemische benadering is colapsologie gebaseerd op de uitgangspunten van grenzen aan groei.” “Emotionele, mentale, evolutionair ontwikkelde aspecten van de typisch menselijke ervaringswijze …”, “netwerktheorie , energie-economie en complexiteitstheorie” …”, “archeologische, ecologische en biogeografische perspectieven op oude beschavingen“.
LikeLike
Lennart, mijn eenzijdige kijk stemt precies overeen met de eenzijdig hardnekkige gaande trends, dus het klopt dat dat klopt … (terwijl jouw kijk hardnekkig tegen de hardnekkige trends in wenst te gaan? … )
LikeLike
Dirk, je vraagt naar de relatie tussen religie en het idee van weetvoelen.
Het lijkt me dat alles in de typisch-unieke menselijke ervaring meedoet, dus inclusief de intuïtief-religieuze ervaring (hetgeen inderdaad iets anders is dan de gerationaliseerde theologie en ook iets anders dan de geïnstitutionaliseerde rituelen). (overigens: Dooyeweerd beschrijft een 15-tal modale (niet verder te herleiden) aspecten van de typisch-menselijke ervaringswerkelijkheid, waaronder de religieuze, hij noemt dit het pystische aspect.)
De term weetvoelen heeft wat mij betreft betekenis als ‘onderdeel’ van de typisch-menselijke ervaring omdat het 2 dingen benadrukt: 1. het rationele weten is onlosmakelijk verbonden met het pré-rationele ‘weten’ (voelen, ervaren) en 2. mede gezien de huidige hardnekkige bedreigende trends blijkt meer en meer een wicked ambivalent spanningsveld tussen dat logische weten en het affectieve ‘weten’ (het lichaam weet doordat het voelt – Maine de Biran, Michel Henry, e.a.). Dit spanningsveld toont zich, maakt zich met name kenbaar in het huidige Antropoceen. Een spanningsveld tussen de neocortex en de oudere breindelen. (Wikipedia: “Evolutionair gezien is de neocortex, overeenkomstig zijn naam, het nieuwste deel van de cortex cerebri en wordt daarom ook wel het mensenbrein genoemd, bovenop het eerder ontstane zoogdierenbrein (in lymbisch systeem) en reptielenbrein (in hersenstam)”). Jij wijst daar ook op (meerlagige hiërarchie met sterke(re) lagere niveaus).
LikeLike
Jaap,
Dat we onbekend terrein betreden is iets dat ik zelf ook meermaals heb geschreven. Maar we noemen onbekend terrein onbekend omdat we het niet kennen. Hoe kun je dan heel stellige uitspraken doen over hoe dat terrein eruit ziet?
En nog een beetje relativering: de toekomst is per definitie onbekend terrein. Dat is altijd zo geweest en zal altijd zo blijven.
Dat staat allemaal los van het nut van een integrale benadering. Dat heb ik immers nergens betwist. (Overigens lijkt zo’n integrale benadering me net zo zinnig bij de bestudering van het verleden als bij het nadenken over de toekomst. Maar dit terzijde.)
LikeLike
Jaap, Hans,
Collapsologie … trans-disciplinair … Ja, al die disciplines zijn relevant, maar ik denk niet dat ze evenveel gaan bijdragen aan oplossingen. De crux zit hem in het begrijpen hoe individueel neutraal gedrag leidt tot collectief rampzalige uitkomsten, en het terrein waar zich dat op afspeelt is de economie. Ik zoek naar disciplines die vertellen hoe we ons economisch handelen kunnen omturnen, op basis van inzicht in de menselijke natuur.
Van Bavel heeft werk in die richting gedaan, met zijn onderzoek naar markteconomieën door de eeuwen heen. Dat vond ik een echte eye-opener, en op die manier komt de discipline geschiedenis erin.
Midden in de economie denk ik dat Elinor Olstrom en haar weerlegging van de tragedy-of-the-commons van niet te onderschatten belang is. (Zelf ben ik een actieve bijdrager aan open-source software, wat ook een commons is die zorg behoeft, en waar dat buiten de gebruikelijke markt geregeld wordt.)
De zelf-domesticatie van de mens is een belangrijke, want het geeft inzicht in waar we nu staan als soort, en wat je van ons kunt verwachten.
Minder belangrijk vind ik eigenlijk om precies te weten hoe de aarde zich zal houden onder de druk die wij erop uitoefenen. Want ik ga er nog steeds vanuit dat die druk een keer ophoudt. Goedschiks dan wel kwaadschiks.
LikeLike
Jaap, je zegt:
“mijn eenzijdige kijk stemt precies overeen met de eenzijdig hardnekkige gaande trends, dus het klopt dat dat klopt … (terwijl jouw kijk hardnekkig tegen de hardnekkige trends in wenst te gaan? … )”
Zoals al meermalen aangegeven zijn er naast de neergaande sociaal-ecologische trends die jij (terecht) benadrukt, ook (vooralsnog zwakkere) opgaande sociale trends waar te nemen, die potentieel misschien het neergaande tij nog (deels) kunnen keren of vertragen, afhankelijk van keuzes die mensen, individueel en collectief, de komende jaren en decennia zullen maken.
Denk bv aan het toenemend aantal klimaatrechtszaken, het groeiend aantal mensen dat zich aansluit bij bewegingen als Extinction Rebellion, de afnemende kosten van schone energie en de toenemende kosten van fossiele energie, het toenemend aantal experimenten met burgerberaden en andere vormen van deliberatieve democratie, het beginnend besef bij een deel van de mensheid van wereldburgerschap, etc, inclusief trends die onder de oppervlakte mogelijk aan het groeien zijn, maar nog niet goed zichtbaar.
Het is moeilijk te voorspellen welk effect de diverse tegengestelde trends per saldo zullen hebben, of in ieder geval lijkt (nog) niet uit te sluiten dat de opgaande trends de komende jaren/decennia zozeer zullen groeien dat ze een significant tegenwicht kunnen vormen tegen de neergaande trends. Jij lijkt die mogelijkheid liever te willen ontkennen, om wat voor reden dan ook.
Zie bv ook wat het Shoshitaishvili 2020 over de diverse trends die bekend staan als The Great Acceleration en die wellicht samen met de evolutionaire synthese van Wilson et al 2023 (heb je die al goed bekeken?) de verbinding kunnen vormen tussen de paradigma’s van het Antropoceen en van de Noösfeer, en daarmee “collapse” (nog) niet als onvermijdelijk zien: https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1029/2020EF001917
“In this article I consider two major paradigms now taking shape to offer different perspectives on the Great Acceleration: The Anthropocene and the Noosphere. I explore the scientific-intellectual traditions from which each paradigm derives and contrast their nearly opposite normative evaluations of global transformation. The Anthropocene has emerged as the paradigm of rupture, materiality, and warning; the Noosphere as the paradigm of development, mind/culture, and hope. I also highlight preliminary attempts at bringing the two divergent paradigms closer together into a more unified and balanced vision of planetary change.”
Zie bv ook wat Wilson & Gowdy 2014 zeggen over “ultrasociality & the invisible hand” (met omkering van dat nu nog dominante economische paradigma): https://davidsloanwilson.world/wp-content/uploads/2014_Human_ultrasociality_and_the_invisible-hand-upd.pdf
“The idea that an invisible hand leads to social harmony is valid primarily for ultrasocial species, where selection at the group level results in individual-level behaviors that produce group-beneficial outcomes. Individuals do not necessarily have the welfare of the group in mind, but neither do their behaviors or underlying proximate mechanisms resemble the economic concept of self-interest. Evolutionary science therefore provides a valid concept of the invisible hand, but one that is different from the received version, with far-reaching implications for economics, politics, and public policy.”
En over hardnekkige evolutionaire trends en hardgebakken krachten gesproken: wat vind je van het idee van de “survival of the friendliest”? Zie bv het overzicht van Hare 2017, die wijst op hardnekkig toenemende prosocialiteit en afnemende agressie: https://www.annualreviews.org/doi/abs/10.1146/annurev-psych-010416-044201
“Comparisons with nonhuman apes point to our early-emerging cooperative-communicative abilities as crucial to the evolution of all forms of human cultural cognition, including language. The human self-domestication hypothesis proposes that these early-emerging social skills evolved when natural selection favored increased in-group prosociality over aggression in late human evolution. As a by-product of this selection, humans are predicted to show traits of the domestication syndrome observed in other domestic animals. In reviewing comparative, developmental, neurobiological, and paleoanthropological research, compelling evidence emerges for the predicted relationship between unique human mentalizing abilities, tolerance, and the domestication syndrome in humans.”
Dit alles is uiteraard geen garantie voor een probleemloze toekomst, maar ondermijnt mogelijk wel enigszins jouw stelligheid over een onvermijdelijk doorgaande neerwaartse sociaal-ecologische trend.
LikeLike
Dirk, wat betreft de ‘invisible hand’, het mooie bij Whitehead, vind ik, dat hij de evolutie nog fundamenteler beschrijft dan het biotische en de culturele aspecten. Het heeft bij W betrekking op alle gebeurende ervaringsaspecten, ook het anorganische. ‘De onzichtbare hand’ (zelforganiserend proces) heeft dan betrekking op zowel de bedding (‘god’) als ook op het actuele scheppingsprincipe (‘creativity’), die tezamen de stroom (‘flux’, het zich realiserende, de verandering) bepalen. De evolutie werkt altijd en eeuwig. Mooi, vind ik, omdat aan de hand van dit gedachtengoed een hoop te reflecteren valt over wat er momenteel fundamenteel aan het veranderen is, nl. de bedding.
LikeLike
“Hoe kun je dan heel stellige uitspraken doen over hoe dat terrein eruit ziet?”
Hans, de bedding (in de metafoor van de rivier; onze achtergrondsituatie, onze basis) is aan het veranderen. Mijn stelligheid heeft betrekking op dit aspect, aan de hand van de voor iedereen zichtbare stellig-hardnekkige trends. En die trends zullen naar mijn mening niet zomaar veranderen als je kijkt naar de verhouding tussen de sterke onderliggende krachten en de zwakke krachten. (o.a. toenemend populisme, de reactionaire verrechtsing, de boerenprotesten: het zijn naar mijn mening typische uitingen van sterke psycho-sociokrachten.) Hetgeen volgens mij impliceert (moet impliceren) dat kantelpunten meer en meer in beeld komen. Wanneer die zich precies voordoen, en ‘hoe dat terrein eruit ziet’ daar wens ik geen stellige uitspraken over te doen, anders dan: het terrein zal niet in ons voordeel zijn.
LikeLike
Lennart, ik heb het artikel van Wilson et al gelezen. 2 opmerkingen daarover
“Geen enkele andere soort heeft zich over de hele wereld verspreid, tientallen ecologische niches bezet en zich uitgebreid tot coöperatieve samenlevingen …” en “procosialiteit als uitzonderlijk vermogen tot culturele evolutie”
opm.1: zodat we gezien de huidige situatie uiteindelijk onaangepast raakten door tegen de planetaire grenzen op te drukken en dezen te overschrijden.
“Het is hier dat het concept van mismatch centraal komt te staan in de studie van culturele evolutie, niet minder dan genetische evolutie. In beide gevallen kunnen aanpassingen aan vroegere omgevingen onaangepast worden in nieuwe omgevingen. De menselijke invloed op de planeet, die zo groot is dat deze het antropoceen wordt genoemd, heeft geleid tot genetische mismatches voor bijna elke soort op aarde – en culturele mismatches voor bijna elke menselijke samenleving op aarde. Wat in het verleden werkte, kan in het heden op tragische wijze mislukken. Alleen voortgaande culturele evolutie kan dit probleem oplossen, en tenzij het met aandacht wordt gestuurd, zal dit resulteren in pathologische CAS2-systemen in plaats van gecoördineerde CAS1-systemen.”
Opm.2: een in mijn ogen enorm problematische voorwaardelijkheid wordt hier gesteld: ‘tenzij het met aandacht wordt gestuurd’. En ‘wat in het verleden werkte’: in hoeverre was er ooit eerder in de evolutie sprake van ‘met aandacht gestuurde processen’ door de mensheid op de schaal waarop deze nu nodig is? De evolutionair ontwikkelde schaal deed zich altijd voor op groepsniveau, nooit eerder op planetair niveau. Een enorme spagaat voor de mensheid, lijkt me. Naarmate de situatie blijft verslechteren zoals die momenteel hardnekkig aan het verslechteren is moet er een des te sterkere evolutionaire ommekeer van jewelste door de mensheid worden ‘aangestuurd’, die nog nooit eerder in de mensengeschiedenis op planetaire schaal is vertoond.
LikeLike
Een artikel dat ook duidt op de spagaat en de huidig onaangepaste mismatch is
https://academic.oup.com/bioscience/article/72/8/778/6608897?login=false Paul R. Ehrlich, Anne H Ehrlich
Enkele citaten: “… De huidige kijk op normaliteit is mogelijk omdat het alledaagse denken over de menselijke geschiedenis de eerste 300.000 jaar grotendeels negeert en niet erkent hoe extreem abnormaal de laatste paar eeuwen zijn geweest, grofweg slechts een duizendste van de geschiedenis van de fysiek moderne Homo sapiens . Weten hoe genetische en culturele evolutie ons in de loop van millennia heeft gevormd, helpt de huidige menselijke situatie te verklaren, hoe moeilijk het is om met die situatie om te gaan, en onderstreept hoe abnormaal het menselijk leven in de 21e eeuw is. …”
“… het was in de verste verte niet duurzaam (Dasgupta et al. 2021), misschien zelfs onvermijdelijk onduurzaam (Rees 2010). … De mensheid groeide van verspreide groepen van twintig naar steden van twintig miljoen, van normaal naar abnormaal, in een evolutionair ogenblik. … Het heeft, zoals steeds duidelijker wordt, een complex van existentiële bedreigingen met zich meegebracht die waarschijnlijk de toekomst van de beschaving ondermijnen. …”
“Deze bedreigingen, … zijn met elkaar verweven en versterken elkaar en dwingen de mensheid naar een gruwelijke toekomst (Ehrlich en Holdren 1971, National Academy of Sciences 1993, Perry 2015, Bradshaw et al. 2021, Boulton et al. 2021). Er is geen mogelijkheid om deze menselijke hachelijke situatie op te lossen door terug te keren naar foerageren (Dasgupta 2021) …”
“… Mismatches en culturele verschillen zijn fundamenteel voor de ernstige huidige situatie van de beschaving. Zelfs de meest terloopse beschouwing van de menselijke geschiedenis brengt dramatische mismatches aan het licht (Ehrlich en Blumstein 2018) die zich in normale prehistorische tijden niet hadden kunnen voordoen. …”
“… Op dezelfde manier zijn onze zenuwstelsels geëvolueerd om de omgevingsachtergrond constant te houden terwijl we een plotselinge dreiging onderzoeken of vermijden. (Ehrlich 2000). … we zijn er goed in om dingen te zien veranderen tegen een constante achtergrond, en we zijn feitelijk geëvolueerd om de achtergrond constant te houden om de nauwkeurigheid van onze eigen bewegingen en ons vermogen om andere bewegingen te detecteren te verbeteren. Voeg daar gewenning aan toe (wat betreft waarschuwingen over klimaatverstoring) en uw waarnemingssysteem in de moderne wereld past niet bij de nieuwe behoefte om geleidelijk toenemende existentiële bedreigingen in onze ecologische achtergrond te detecteren en erop te reageren. …”
“… Gedurende miljoenen jaren van mensachtig bestaan en een paar honderdduizend jaar moderne Homo sapiens was er relatief weinig behoefte aan – en, vóór de evolutie van spraak met syntaxis en vervolgens schrijven, weinig mogelijkheid – van langetermijnplanning of erkenning van voortdurende trends. …”
“… erkennen weinigen dat het toevoegen van nog een miljard mensen aan de bevolking in de toekomst meer schade zal toebrengen aan de kritieke levensondersteunende systemen van de mensheid dan de meest recente toename van een miljard, omdat steeds schaarser en afgelegener hulpbronnen moeten worden aangeboord om de samenleving te ondersteunen. …”
LikeLike
Dank, Jaap, dat je ons wijst op Ehrlich & Ehrlich 2022, die in hun inleiding ook zeggen:
“There is no possibility of solving that human predicament by returning to foraging, but it might be possible to establish a relatively desirable future by learning some lessons from hunter–gatherer ancestors who, millions of years ago, had evolved ways to acquire more energy faster than other foraging apes… We believe it is only by examining what is known of physically modern Homo sapiens’ entire 300,000-year history, including the ways in which human psychology has been shaped by both genetic and cultural evolution and their interactions, that the current threats to humanity can be understood and possibly averted.”
Ik ga kijken wat er op die inleiding volgt. Ik heb hun artikel destijds bij verschijning wel gelezen, maar had het niet meer voor op mijn netvlies. Dank voor de reminder!
LikeLike
Enkele fragmenten uit de laatste paragraaf van Ehrlich & Ehrlicht 2022:
“[H]umanity is possibly in a position to design and implement what we might call a normal 2.0, a viable future within the biophysical limits of Earth. One important element might be promoting more democracy. It’s many peoples’ favorite form of governance, however defined and however imperfect… In more democratic systems, the chances for good adaptive management may be higher than in autocracies, because diverse leadership skills may be able to surface…
To help build consensus where it is necessary for civilization to persist, world leaders might try to put in place a multilevel regime of adaptive management that would continuously update the status of the global human enterprise and its environmental constraints and that would have as a major goal building consensus on how best to respond to those conditions… We need individuals who have the knowledge necessary to try to move socioecological complex adaptive systems in beneficial directions…
Establishing a flexible, fair, and evidence-based system of governance for the world is, we believe, the greatest challenge facing modern Homo sapiens, the sine qua non of its survival in the new abnormal. What’s also clearly needed are much stronger constraints on rentier or surveillance capitalism, better judgment on technologies to deploy, avoidance of remaining stuck in a system of financial hierarchy such as has been clearly warned against, and a comprehensive plan of action for civilization to shrink its scale…
Today’s situation with hundreds of millions of undernourished people would be unlikely if the ethics of forager societies were reestablished through dedevelopment to redistribute wealth and power, perhaps instituting the long-discussed guaranteed annual income, or some other measures. Also essential would be reversing the privatization of the ecological, resource, social, and intellectual commons…
Can humanity move to a normal 2.0 with cooperation over competition and enough over more? Can we dramatically shrink the culture gap and the mismatches between our genomes and our environments? Can we accomplish the required humane shrinking of the scale of the human enterprise and reduction of the lethal inequities that now plague that enterprise? We hope so, and a new generation, symbolized by Greta Thunberg, gives us some of that hope.”
LikeLike
Dirk,
Je zegt: ‘Minder belangrijk vind ik eigenlijk om precies te weten hoe de aarde zich zal houden onder de druk die wij erop uitoefenen.‘
Ik denk dat kennis hierover juist cruciaal is, omdat die ons in staat kan stellen te anticiperen op ingrijpende veranderingen. Adaptatie! Pro-actieve adaptatie kan een groot verschil maken. (Zoals we bij het hoogwater van de afgelopen tijd nog hebben gezien.)
Jaap,
Ik heb je er al eerder op gewezen dat wat jij sterke psychosociale krachten noemt (toenemend populisme, de reactionaire verrechtsing, de boerenprotesten) ook aanwijzingen zouden kunnen zijn voor een naderend maatschappelijk kantelpunt. Een omslag (zowel in complexe fysische als in menselijke systemen) wordt vaak vooraf gegaan door een periode van onrust of grote schommelingen. En als er zo’n kantelpunt komt, zou dat ook een kantelpunt ten goede kunnen zijn.
LikeLike
Een basis van Whitehead’s gedachtengoed is het idee dat het universum een enorm netwerk is van vernemingsentiteiten is die met elkaar in relatie staan. Al de actuele gebeurens zijn vernemingsgebeurens (met een ervarende, mentale kant), omdat zo de opvolgende gebeurens in interacterend verband kunnen staan met de vorige. Zo hebben ze ‘weet’ van elkaar. Dit idee heeft W nodig om de dominante kenmerken van alle actuele gebeurens, alle evolutionaire basis, op een fenomenologische manier te kunnen beschrijven. Een wetenschappelijke manier van beschrijven is ook voor W uiteraard net zo goed mogelijk – als het maar gaat om fundamenteler dan bijvoorbeeld enkel het fysisch-biotische. Zijn theorie is dan ook een reactie op Darwin en op de ‘Einsteinse’ ontwikkelingen in de wetenschap.
Niet alleen volgens W zijn de uitingen van de evolutie in de richting gegaan van steeds complexere en creatievere ervaringseenheden. Dit kon gebeuren, waarom? De mens is een bijzonder complexe samenleving en vertoont in sociale verbanden een supercomplexiteit in de vorm van beschaving. Het menselijk lichaam heeft zich in de loop van de tijd aangepast aan veranderingen in de omgeving, waardoor een dominant, persoonlijk geordend, duurzaam object, dat we het zelf zouden kunnen noemen, een identiteit, kon ontstaan. Het zelf is genesteld in een relatief vriendelijke omgeving. Met het lichaam vormt het een samenleving. Het lichaam is genest in een relatief vriendelijke omgeving. Met deze omgeving vormt het een samenleving. Er zijn andere mensen in die omgeving. De gemeenschap van mensen vormt een samenleving. Al deze relatieve veiligheid binnen relatief vriendelijke omgevingen biedt/bood de mens de luxe om creatief met nieuwe ideeën te experimenteren, waaronder uiterst dissipatieve energie-onttrekking met teruggave van vervuiling.
Dit betreft evolutionaire principes – die echter 2 kanten van dezelfde medaille kunnen vertonen. Het werkt soms de andere kant op richting vereenvoudiging, onder druk van onvriendelijker wordende omgeving (bedding). Dit lijkt me, gezien de huidige ontwikkelingen, tamelijk cruciaal te zijn. De omgeving was relatief veilig, met name in de laatste duizenden jaren, een betrekkelijk stabiele achtergrondomgeving, waarin dus gebeurens, organismen, entiteiten in de richting van meer complexiteit konden groeien.
Hoe relatief veilig blijft nu die omgeving, die achtergrond, die bedding in de (nabije) toekomst? We zien verslechteringen gaande met hardnekkige trends en met grote implicaties. En gaat die verslechtering te snel en te ver in het licht van aanpassingsmogelijkheden van complexiteit, dan komt de andere kant van de medaille aan bod.
In ieder geval: we zijn de bedding drastisch aan het veranderen. Als deze bedding kantelpunten bereikt, dan zal de evolutie zich (tijdelijk) van toegenomen complexiteit gaan ontdoen. De eenvoudiger entiteiten hebben eenvoudig meer kans op overleving in onvriendelijker omgeving dan de complexere entiteiten waaronder menselijke beschavingen.
LikeLike
Jaap, toevallig gister verscheen onderzoek van Universiteit Utrecht over een kantelpunt in de golfstroom dat mogelijk ergens in de komende decennia bereikt wordt, met potentieel grote gevolgen: https://www.duurzaamnieuws.nl/stilvallen-golfstroom-dichter-bij-dan-ooit-kantelpunt-nadert-snel/
Hoe kan/zal de mensheid op deze en soortgelijke waarschuwingen reageren? Zullen/kunnen we onze schepen van staat aanpassen aan de veranderende bedding en loop van de rivier(en) die wij vanuit het Holoceen proberen te navigeren richting een goedaardig Antropoceen?
Zijn dit soort waarschuwingen als druppels die een rots kunnen uithollen? Druppels die bij elkaar opgeteld op een gegeven moment tot een sociaal kantelpunt zullen leiden? En hoe zullen dan de fysisch-ecologische en de sociaal-ecologische kantelpunten zich tot elkaar verhouden?
Kunnen Whitehead en/of anderen helpen zulke vragen te beantwoorden?
LikeLike
Jaap, ken je trouwens Sea Level van Richard Serra, in Zeewolde? Ze gaan het opknappen voor een aardig bedrag: https://nos.nl/artikel/2508278-kunstwerk-sea-level-bij-zeewolde-wordt-opnieuw-opgebouwd
Misschien kunnen ze een deel van dat geld beter besteden aan jouw Groeten uit Verdronken Dronten en/of Overshoottie: welkom in het Fuiktijdperk?
LikeLike
Lennart,
De toon van dat artikel over het mogelijke kantelpunt in de AMOC is wel wat zwaar aangezet, is mijn mening. Op RealClimate staat een goed stuk hierover van Stefan Rahmstorf, die er al jaren onderzoek naar doet. Hij zegt:
‘Given the impacts, the risk of an AMOC collapse is something to be avoided at all cost. As I’ve said before: the issue is not whether we’re sure this is going to happen. The issue is that we need to rule this out at 99.9 % probability. Once we have a definite warning signal it will be too late to do anything about it, given the inertia in the system.‘
(En de restauratie van Sea Level wordt voor het grootste deel betaald door Richard Serra zelf, of door zijn studio.)
LikeLike
Hans,
Inderdaad goed om te verwijzen naar het commentaar van Rahmstorf, die ook zegt:
‘[Westen et al] do not present a particular time period estimate for reaching the tipping point, as more observations of the ocean circulation at this latitude will be needed for that, but they note about last year’s Ditlevsen study that “their estimate of the tipping point (2025 to 2095, 95% confidence level) could be accurate.”…
Overall the new study adds significantly to the rising concern about an AMOC collapse in the not too distant future. It thus adds even more weight to recent reports sounding strong warning sirens, such as the OECD Climate Tipping Points report of December 2022 and the Global Tipping Points report published December 2023. We will continue to ignore this risk at our peril.’
Voorlopig lijkt dus de beste schatting van een deel van de relevante onderzoekers dat het omslagpunt ergens rond 2060 bereikt zou kunnen worden, maar ook een stuk eerder of later. Ik zie niet zo veel verschil tussen het commentaar van Rahmstorf en het bericht op Duurzaamnieuws, maar misschien lees ik niet precies genoeg.
LikeLike
Voor wat het waard is: +2°C vanaf eind ’20: https://www.nature.com/articles/s41558-023-01919-7
Mijn vrouw vindt het nog steeds te koud ‘swinters, maar eindje verder (Pyrenees Orientales) is het al Marocco; wij wonen in de Lot, Frankrijk (ieder jaar wordt hier nu de 40°C gehaald, voor 2000 was dat zeldzaam, slechts 2X in Frankrijk.
LikeLike
Frank,
Er is vanuit de klimaatwetenschap flinke kritiek geleverd op dat artikel. Niet zozeer op het onderzoek zelf, maar wel op de vergaande conclusie die de auteurs eraan verbinden. Zie bijvoorbeeld dit artikel van de Guardian. Michael Mann zegt het kort en bondig:
‘I’m extremely sceptical of the idea we can overrule the instrumental global surface temperature record based on paleo-sponges from one region. For me, it doesn’t even pass the smell test‘
LikeLike
De update van 10 februari onderaan het artikel waar Hans naar verwijst lijkt mij veelzeggend: “… . Dit type experiment is helemaal geen toekomstprojectie, maar wordt eerder gedaan om de evenwichtsstabiliteitscurve te volgen. … om voorlopers te identificeren die ons konden waarschuwen voordat het omslagpunt werd bereikt, de zogenaamde “early waarschuwingssignalen”. … De belangrijkste conclusie dat het AMOC “op koers ligt” is op deze gegevens gebaseerd.”
Veelzeggend, omdat dit betrokken kan worden op vele uit-evenwicht-situaties. We hebben het dan over:
1. Hardnekkige trends,
2. met enorme want mondiale schaalgrootte qua gevolgen,
3. waarbij de mate van onomkeerbaarheid aannemelijk is te maken voordat het kantelpunt zich werkelijk voordoet,
4. zodat over de toekomst meer valt te zeggen dan enkel ‘diepe onzekerheid’,
5. enzovoorts: experimenteel wetenschappelijk onderzoek, betrekking hebbend op klima-ecokwesties, deze toelichting erbij, … . En vervolgens: noodzakelijkerwijs integraal betrekken op de vraag omtrent de psycho-sociokant: hoe is deze situatie geëvolueerd en hoe zo’n trend nog te keren of te vertragen? Zowel oorzaak als beheerste oplossingen liggen beide bij ‘de mens’ en zijn alleen al om die reden tegenstrijdig aan elkaar. Bij deze vraag gaat het om het identificeren van trendontstane, trendversterkende, trendverzwakkende en trendkerende krachten. (Enkel) naar ten goede gekeerde Holocene voorbeelden kijken zou dan weleens misleidend kunnen zijn. Immers, dat was het tijdperk van conjuncturele veranderingen, nu hebben we het over structurele veranderingen, niet eerder op deze wijze en in deze mate sinds de mensengeschiedenis vertoont. De drastisch veranderende bedding, de drastisch veranderende tijdschaal, de snelheid van verandering, de vraag welke organische evolutionaire entiteiten deze verandering kunnen bijhouden en welke niet, evolutionaire aanpassingsprincipes, realistische inschatting van te verwachten aanpassingsproblemen en sociale spanningen, rekening houdend met de ongekende demografische situatie, enzovoorts, enzovoorts …
Whitehead en consorten kunnen ons niets leren in praktische oplossingsgerichte zin, ze kunnen ons alles leren over de oplossingsgerichtheid van de evolutie. Creatieve evolutie. Eeuwig creatieve evolutie is primair aan menselijke tijdelijkheid. (Waarbij het menselijk falen al duizenden jaren lang een zeer interessant en intrigerend fenomeen is natuurlijk, waarvan de trendmatigheid uiteindelijk geleid heeft tot de huidige anomalie …)
LikeLike
Is Hanna Ritchie hier al langs geweest: https://www.volkskrant.nl/kijkverder/v/2024/de-wereld-lijkt-wel-te-vergaan-tot-je-deze-acht-grafieken-ziet~v1012671/.
(Op ‘archive’ te vinden)
Zij is ‘voorzichtig optimistisch’ over het klimaat en een aantal gevolgen, maar over de biodiversiteit is ze pessimistisch.
LikeLike
Jaap,
Je lijkt in je reacties twee dingen door elkaar te halen die fundamenteel van elkaar verschillen: kantelpunten en trends. Als er een kantelpunt wordt bereikt impliceert dat juist dat de trend uit het verleden niet doorzet.
Dat is met name relevant voor het sociale aspect. We bevinden ons daar op onbekend (en onvoorspelbaar) terrein. Of een mogelijk kantelpunt daar ten goede of ten kwade zal zijn, kunnen we dus niet weten. En dus is er geen reden om een positief kantelpunt uit te sluiten, hoe hard je dat ook blijft proberen.
En iedereen,
Voor nieuwe discussieonderwerpen is er inmiddels een nieuwe open discussie: https://klimaatveranda.nl/2024/01/14/open-discussie-winter-2024/.
LikeLike
Jaap, Frank,
Hannah Ritchie doet m.i. een dappere poging om te ontsnappen aan doemdenken, maar mist denk ik twee belangrijke punten, bv in deze TED-talk (ik heb haar boek nog niet gelezen): https://www.youtube.com/watch?v=Kl3VVrggKz4
Ze wijst daarin op gdp-growth in combinatie met een dalende eco-footprint per capita. Maar gdp-growth zegt weinig over welzijn, en voortgaand streven naar gdp-growth kan op iets langere termijn wel eens steeds meer ten koste gaan van welzijn.
Dit lijkt althans de boodschap van Kate Raworth en haar pleidooi voor een donut-economie, bv in deze TED-talk: https://www.youtube.com/watch?v=Rhcrbcg8HBw
Ik vraag me af hoe snel of langzaam deze visie van Raworth zich op dit moment over de aardbol aan het verspreiden is. Onder economen schijnt soortgelijk denken al redelijk breed te leven, dus wellicht dat we op dat vlak (ook) een kantelpunt naderen?
Mocht dat het geval zijn, dan kan dit wellicht niet meer (bv) het stilvallen van de AMOC voorkomen, maar wellicht nog wel andere ecologische kantelpunten. En misschien kan het de veerkracht van de mensheid zodanig versterken dat de eco-kantelpunten die overschreden worden niet tot ineenstorting van de mondiale samenleving hoeven te leiden.
Dat de bedding verandert, is waar, maar zegt niet alles. Het gaat erom hoe de bedding verandert in relatie tot het menselijk vermogen in die veranderende bedding te navigeren. Of en hoe dat vermogen zal mee-veranderen is onzeker, waardoor ook de toekomstige eco-sociale ontwikkeling onzeker is, hoewel sommige ontwikkelingen zeker minder waarschijnlijk lijken dan andere.
LikeLike
Zie voor een commentaar op Ritchie’s boek ook deze review in de Guardian: https://www.theguardian.com/books/2024/jan/04/not-the-end-of-the-world-by-hannah-ritchie-review-an-optimists-guide-to-the-climate-crisis
Daarin valt te lezen dat Ritchie in de voetsporen treedt van Hans Rosling en vergelijkbare optimisten als Steven Pinker, die ik beide wel gelezen heb en die allebei m.i. ook onvoldoende ingaan op de kernpunten van Raworth. Bovendien onderkennen ze ook allebei onvoldoende het risico van eco-kantelpunten, waar ook de Guardian-review van Ritchie op wijst.
Waar sommige mensen doorslaan in doemdenken, slaan andere mensen door in bovenmatig optimisme. Overigens is mijn indruk wel dat Ritchie, Rosling en Pinker voldoende realist zijn om te onderkennen dat er risico’s zijn en te benadrukken dat er wel degelijk grote inspanning nodig is om die risico’s voor zover mogelijk te verminderen. Ze lijken alleen de omvang van de risico’s en de benodigde inspanning anders in te schatten c.q. te onderschatten.
LikeLike
Hans, de mondiale trends op klima-eco gebied: we kunnen er volgens mij niet omheen dat dezen aan het verslechteren zijn. En we kunnen toch ook wel vaststellen dat er voorlopig geen zicht is op omkering, hooguit vertraging? Terwijl: we hebben weinig tijd – dat lijkt me toch ook wel een gegeven te zijn?
De bewegingen op psycho-sociogebied, ook de positieve en potentieel positieve, spelen zich af tegen die achtergrond van structurele verslechtering op klima-ecogebied. En we zien momenteel psycho-sociotrends – zowel geografisch, geopolitiek, en demografisch – in het huidige tijdsgewricht waar we toch ook niet spontaan vrolijk van worden, m.a.w. ze zijn naar mijn mening niet bevorderlijk voor verbeteringen op klima-eco-gebied. De duidelijk zichtbare gang richting kantelpunten, zoals ons door de klimaat- en ecowetenschap gepresenteerd: als die vroeger of later bereikt worden betekent dat dat omkering niet meer mogelijk is, op menselijke tijdschalen. Steeds meer komt aan het licht dat een aantal van die kantelpunten hoogstwaarschijnlijk nog slechts een kwestie van tijd blijkt te zijn. Het is volgens mij niet zonder betekenis dat te bespeuren valt dat zelfs de wetenschappers verrast zijn wat betreft de snelheid.
En die klima-eco-kantelpunten, eenmaal bereikt, zullen naar mijn mening hun impact hebben op de psycho-socio-aspecten. Die impact: zal die fijn zijn?
We kunnen naar mijn mening dus best wel iets zeggen over de toekomst. Immers: trends zijn gaande, ze gaan in ongewenste richting, ze zijn hardnekkig, kantelpunten komen dichterbij en de betekenis van die bekende (want in kaart gebrachte) onbekende (want het moment waarop weten we niet) kantelpunten is: daarna is trendomkering niet meer mogelijk op tijdschalen waar wij mee te maken hebben, met ook alle psycho-socio-gevolgen (nadelen) van dien.
Toekomstige mogelijkheden worden mede bepaald door huidige begrenzingen, het heden speelt zich af mede op basis van eerdere begrenzing. Wij begrenzen de toekomst in die zin dat we voor ‘ons’ (voor de huidige levensvormen) bestaansmogelijkheden aan het verslechteren zijn. Creativity moet het daar mee doen.
Jij wenst de toekomst opener te houden dan de begrenzing die mensheid momenteel aan het aanbrengen is?
LikeLike
Jaap,
Nee, we kunnen er niet omheen dat trends zorgwekkend zijn. Dat staat dan ook helemaal niet ter discussie. Niemand heeft hier het tegendeel beweerd, ook ik niet.
Wat je slotvraag betreft, het is niet zo dat er maar twee mogelijke aflopen zijn: alles komt helemaal goed, of de beschaving gaat helemaal ten onder. Mij lijkt het me het meest aannemelijk dat we ergens tussen die twee uitersten uitkomen.
LikeLike
Lennart, je zegt: ”Waar sommige mensen doorslaan in doemdenken, slaan andere mensen door in bovenmatig optimisme. … Ze lijken alleen de omvang van de risico’s en de benodigde inspanning anders in te schatten c.q. te onderschatten.”
Dit lijkt mij een zeer terecht en wezenlijk punt te zijn in de hele klimaatdiscussie. De ‘bovenmatig optimisten’ beschuldigen de ‘doemdenkers’ er van het verkeerd te zien, en andersom, de ‘doemdenkers’ beschuldigen de ‘bovenmatig optimisten’ het verkeerd te zien. Wie bepaalt of iemand de kwestie onderschat dan wel overschat? Dat tegenstanders of ‘tegenstanders’ elkaar in de tegenovergestelde hoek wensen te zetten, betekent dat niet dat beide kwalificaties feitelijk nergens op slaan – tenzij zij onbetwijfelbaar voldoende gefundeerd en onderbouwd zijn?
Waar en hoe vinden we voldoende fundering voor het doen van kwalificerende uitspraken? En wie bepaalt of die fundering en onderbouwing voldoende is. M.a.w. hoe komen we tot een juiste, realistische inschatting van zowel de risico’s als ook de benodigde inspanning?
Ik vermoed dat wij het wel eens kunnen zijn over: met behulp van, en op basis van, de wetenschap. Maar wanneer de wetenschapper zijn oriëntatie verbreedt naar uitspraken op kwalificerend waardengebied, dan blijkt toch dat de ene wetenschapper tot andere kwalificaties komt dan de andere – daarmee niet gezegd hebbend dat dit onlogisch is, maar wel iets om terdege rekening mee te houden.
Wordt er niet vaak meer waarde gehecht aan, en een beroep gedaan op, de kwalificerende uitspraken van de (klimaat)wetenschapper juist vanwege het feit dat deze persoon (klimaat)wetenschapper is? Dit autoriteitsargument wordt inderdaad gehanteerd, zo blijkt uit o.a. de reactie van Henri Bontenbal in WNL op zondag vorige week. Er schijnt kennelijk nogal behoefte te zijn bij ‘het publiek’ aan optimistische geluiden. Deze psychologische behoefte … , ook een factor om rekening mee te houden?
En laat ik, nu ik toch bezig ben, ook nog even de behoefte hebben om te wijzen op een in mijn ogen ernstige discrepantie die blijkt uit het artikel van 16 februari in CarbonBrief carbonbrief.org/interview-why-global-support-for-climate-action-is-systematically-underestimated/
Tsa, als je mensen een enquête voorhoudt en je kijkt daarnaast naar hun werkelijke gedrag, welke discrepantie komt daar dan uit tevoorschijn? Is dat misschien een vergelijkbare discrepantie (spanning) als de oppompers van olie wel juridisch aansprakelijk stellen en de gebruikers ervan niet?
LikeLike
Jaap, je zegt:
“wanneer de wetenschapper zijn oriëntatie verbreedt naar uitspraken op kwalificerend waardengebied, dan blijkt toch dat de ene wetenschapper tot andere kwalificaties komt dan de andere – daarmee niet gezegd hebbend dat dit onlogisch is, maar wel iets om terdege rekening mee te houden.”
Inderdaad, zolang er geen overtuigende reden is om de ene kwalificatie als beter gefundeerd te beschouwen dan de andere, lijkt het goed om er rekening mee te houden dat beide kwalificaties vooralsnog zo redelijk mogelijk onderbouwd zijn.
En je zegt:
“als je mensen een enquête voorhoudt en je kijkt daarnaast naar hun werkelijke gedrag, welke discrepantie komt daar dan uit tevoorschijn? Is dat misschien een vergelijkbare discrepantie (spanning) als de oppompers van olie wel juridisch aansprakelijk stellen en de gebruikers ervan niet?”
Ons gedrag wordt niet alleen bepaald door wat wij graag willen, maar deels ook door wat institutioneel ingebed is. Dat geldt tot op zekere hoogte ook voor het relatief beperkte aantal grote olieproducenten, maar door hun omvang en de ontwikkeling van het recht worden zij door de rechter juridisch meer verantwoordelijk gehouden voor hun aandeel in fossiele uitstoot dan het veel grotere aantal relatief kleine gebruikers. Dit geldt waarschijnlijk des te sterker waar die grote producenten bewust twijfel hebben gezaaid over de klimaatwetenschap.
Dit past ook bij de opzet van het VN-klimaatverdrag dat alle staten vraagt een bijdrage te leveren op basis van ieders diverse verantwoordelijkheid en vermogen. Op dezelfde manier hebben grote olieproducenten een grotere verantwoordelijkheid en vermogen tot handelen dan individuele kleine gebruikers. Collectief zijn die kleine gebruikers verenigd in staten uiteraard alsnog volledig verantwoordelijk en in staat tot handelen o.b.v. het Klimaatverdrag, en de daarop gebaseerde vervolgafspraken.
LikeLike
Lennart, je zegt: “Inderdaad, zolang er geen overtuigende reden is om de ene kwalificatie als beter gefundeerd te beschouwen dan de andere, lijkt het goed om er rekening mee te houden dat beide kwalificaties vooralsnog zo redelijk mogelijk onderbouwd zijn.”
Ik heb dat zo niet gezegd en ook niet zo bedoeld. Het gaat juist wel degelijk om die onderbouwing. Kwalificaties zou je kunnen zien als een spectrum van uiterst ‘doemdenken’ naar uiterst ‘overdreven optimisme’. Alle standpunten hebben juist onderbouwing nodig, anders is het enkel roeptoeteren. En de kwestie is dan: wat is de meest plausibele onderbouwing.
Daarover, over dat spectrum van ‘doemdenken’ tot ‘overdreven optimisme’ valt op basis van een artikel over het denken van Whitehead nog wel wat op te merken: zie https://www.cairn-int.info/article-E_RHS_651_0081–alfred-north-whitehead.htm
Hieruit: “… enkele aanwijzingen van wat Whitehead bedoelde met het begrip proces. … energie is fundamenteel, waardoor de materie uit die positie wordt verdrongen. … de structuur van gebeurtenissen komt centraal te staan. … processen hebben in feite een episodisch karakter dat elke vorm van reeds bestaande of geconstrueerde objectiviteit te boven gaat. … de organische eenheid van de feitelijke entiteit (de actuele gebeurtenis) is geen oorsprong, maar een resultaat. “
(In dit laatste meen ik een implicatie van fundamentele betekenis te mogen bespeuren t.a.v. klimaatverandering en het denken daarover: de mens staat als organisch deelnemer aan feitelijke entiteiten weliswaar aan de oorsprong van de klima-ecoverandering, en hij kan er weliswaar iets aan doen, maar voorbij omslagpunten en beheerste adaptatie- en navigatiemogelijkheden fungeert (ook) de mens in hoofdzaak nog als resultaat, d.w.z. als onder-hevig aan. Hetgeen hetzelfde betekent als: tragisch achter de feiten aanhobbelen. Het episodische karakter van de uitwisselingen van klima-eco-veranderingen, waardoor de natuur zichzelf transformeert, maakt van een redelijk ordelijke periode via een instabiele periode naar een mogelijk volgende ordelijke periode, herhaling van bepaalde eerdere verschijnselen en mogelijkheden in de natuur onmogelijk, waaronder eerdere beheerste mitigatie-, navigatie- en adaptatiemogelijkheden. In de metafoor van de rivier: niet alleen de stroom, maar juist ook de bedding is dan drastisch veranderd. Feitelijke entiteiten zoals wij die kennen worden dan op allerlei manieren door veranderde actuele gebeurens overheerst en overgenomen. Ze transformeren eenvoudigweg, verschijnen en verdwijnen. De overgankelijkheid van Holoceen naar Antropoceen wordt naarmate de gevolgen van de verandering zich doorzetten zoals ze zich nu doorzetten, opper-machtig aan de mens. Hetgeen hetzelfde betekent als: dweilen met de kraan open is ook een vorm van adaptatie, zij het een chaotische. De huidige klima-ecoveranderingen zijn, als zij zich doorzetten zoals ze nu al decennialang doen, van deze rigoureuze aard.)
“De aard van processen toont aan hoe alomtegenwoordig de mogelijkheid van wanorde in de wereld is. Maar in tegenstelling tot de Griekse en christelijke scheppingsmodellen (met bv waanideeën als ‘de mens als kroon op de schepping’- JL) veronderstelt de kosmologie van W noch een radicale breuk tussen orde en wanorde (dit relativeert het doemdenken – JL), noch een progressieve en groeiende verovering door organisatie (dit relativeert overdreven optimisme – JL). Voor W is verwarring (wanorde, chaos) een mogelijk element dat net zo cruciaal is voor de voortgang van de wereld als de mogelijkheid dat dingen onderling harmoniseren of orde vinden. “Er is, voor zover het onze kennis betreft, geen reden om de werkelijke wereld als puur ordelijk of puur chaotisch voor te stellen.” Het naast elkaar bestaan van de mogelijkheden van orde en chaos impliceert een opvatting van harmonie die “de juiste coördinatie vereist van chaos, vaagheid en beperking (door de creatieve zelforganisatie – JL)”. Uiteindelijk is het de altijd specifieke aard van de orde ten opzichte van elk proces die een chaotisch aspect verleent aan een universum van veranderingen.”
(Toch, ondanks de relativering, uiteraard wel een existentiële problematiek van jewelste, dunkt mij: voor de overgankelijkheid van actuele entiteiten is het onderscheid tussen orde en wanorde (in W’s metafysica) niet, voor de weetvoelende ervaringswijze van de mens is dit onderscheid wel degelijk van betekenis – hoewel van ondergeschikt belang, vanuit de zelforganisatie van de natuur bekeken. Het betekent heil dan wel onheil (het filosofisch taoïsme is ook wel interessant in het kader van klimaatverandering). Maar dat verandert niets aan het onder-hevig zijn gezien het onder-geschikt zijn (onder-geschikt aan TAO). De mogelijkheid van gedoemd zijn, – in welke hoedanigheid dan ook, in een spectrum van minder naar meer gedoemd – en de toenemende kans hierop voor de huidige soorten, is gewoon een realiteit – voor de natuur niet iets om moeilijk over te doen. Die blijkt gewoon zonder moeite over te gaan van ‘Holoceen’ naar ‘Antropceen’. De trends blijken naar mijn mening hardgebakken en niet zonder meer beheerst en genavigeerd te keren te zijn. Dit blijkt inmiddels, naar mijn idee, integraal, betrekking hebbend op alle psycho-socio-klima-ecofactoren in onderlinge wisselwerking, in het proces en de procesvoorwaarden van de huidige overgankelijkheidsverschijnselen besloten te liggen.
“Elke fase van ‘gegevenheid’ (de realisatiefase van actuele gebeurtenissen) houdt dus een verwijzing in naar die specifieke ‘orde’ die haar dominante ideaal is, en omvat de specifieke ‘wanorde’ vanwege de opname van ‘gegeven’ componenten die de verwezenlijking van het volledige ideaal uitsluiten. Het bereiken is gedeeltelijk, en dus is er sprake van ‘wanorde’; maar er is enig bereiken, en dus is er enige ‘orde’. Er is niet slechts één ideale ‘orde’ die alle feitelijke entiteiten wel en niet zouden moeten bereiken. W zegt: “De wereld is zelfcreatief; … de vrijheid die inherent is aan het universum wordt gevormd door dit element van zelfveroorzaking. Processen houden nooit op nieuwe operationele regels voor zichzelf te creëren, zodat de volledige ‘zelf-creatieve eenheid van het universum’ alle in onze ogen vaste wetten van wording tart.”
En W zegt over de relatie van de (fysische) wetenschap en de radicaal-procesgerichte meta-fysica):
“De klassieke moderne wetenschap heeft op eigen kracht geen rekening gehouden met dit ‘zelfproductieve’ vermogen van de natuur.”
(de mens raakt (dus) uiteindelijk, als het erop aankomt zoals het er nu op aan dreigt te komen, met deze evolutionair-historisch ongekende snelheid die we zien zoals we die nu zien, met de onverbiddelijkheid in de richting van omslagpunten zoals die zich bij de huidige hardnekkige trends voordoen: meer en meer onder-hevig, onder-geschikt, on-aangepast. En zo is ook zijn eventuele ‘doemdenken’ dan wel zijn ‘overdreven optimisme’.)
LikeLike
Jaap, je zegt:
“Kwalificaties zou je kunnen zien als een spectrum van uiterst ‘doemdenken’ naar uiterst ‘overdreven optimisme’. Alle standpunten hebben juist onderbouwing nodig, anders is het enkel roeptoeteren. En de kwestie is dan: wat is de meest plausibele onderbouwing.”
Wat de meest plausibele onderbouwing is, is inderdaad een belangrijke vraag. Een vervolgvraag is dan: hoe plausibel is die meest plausibele onderbouwing?
In de huidige context van grote complexiteit en onzekerheid lijkt het mij goed voorstelbaar dat meerdere, vrij diverse kwalificaties c.q. scenario’s op zichzelf redelijk plausibel onderbouwd kunnen zijn, maar onvoldoende gekwantificeerd kunnen worden om de mate van plausibiliteit met een zekere nauwkeurigheid te bepalen. Ik denk niet dat de metafysica van Whitehead, Deleuze en/of Varela daar veel aan kan veranderen.
In eerdere reacties linkte je naar je schilderijen “Doolhoffelijkheid”. en “Welkom in het Fuiktijdperk”. Een doolhof of een fuik lijken me relevante mogelijke metaforen om de plek aan te duiden waarin we als mensheid terecht zijn gekomen.
De wetenschap kan vooralsnog niet met enige zekerheid aangeven in wat voor soort doolhof of fuik we ons precies bevinden. Mensen die hier vanuit diverse achtergronden het meeste onderzoek naar gedaan hebben, komen tot verschillende kwalificaties met onderbouwingen die niet zomaar als meer of minder plausibel te onderscheiden of terzijde te schuiven zijn.
Een belangrijke vraag voor de mensheid lijkt me: in hoeverre heeft het doolhof of de fuik waarin we ons bevinden nog uitwegen en waar leiden die naartoe? En mochten die uitwegen er niet (meer) zijn, of als we die niet op tijd weten te vinden: hoe kunnen we ons dan het beste aanpassen aan de (beperkende) leefomstandigheden in dit doolhof of deze fuik waaruit niet meer te ontsnappen is?
Het is duidelijk dat jij niet of nauwelijks nog uitwegen ziet. Ik sluit niet uit dat er (tot op zekere hoogte) nog uitwegen zijn, als we met voldoende mensen ons best doen die te vinden. Ik sluit ook niet uit dat zelfs als we ons best doen, die uitwegen inmiddels al gesloten zijn. Maar ook dan kunnen we niet meer dan proberen er nog het beste van te maken.
In hoeverre jij aan doemdenken doet, of ik aan wensdenken, valt misschien pas achteraf te bepalen, over 10 of 100 of 1000 jaar? In hoeverre konden mensen 10, 100 of 1000 jaar geleden voorzien hoe de wereld er vandaag (in grote lijnen) uit zou zien?
Ik zag toevallig vanochtend een verwijzing naar een artikel dat erop lijkt te wijzen dat zelfs op basis van volledig gelijke informatie, redelijke mensen tot verschillende conclusies over de toekomst kunnen komen, afhankelijk van hun doelen c.q. wens- of doemdenken, als ik het enigszins goed interpreteer: https://www.nature.com/articles/s41562-024-01819-6
Misschien kan dat ons graduele verschil van inzicht wat relativeren? Of zie je dat anders?
LikeLike
Lennart, wat we zien gebeuren zijn de huidige trends en die trends en mogelijke gevolgen laten ons niet koud, zowel vanwege hun schaalgrootte als vanwege hun hardnekkigheid als vanwege hun enorme impact op de bedding met (mogelijk) onomkeerbare effecten (onheil) tot gevolg. Dit laat inderdaad onverlet: graduele interpretatie- en kwalificatieverschillen.
Dus niet zozeer het aantonen van die trends (die worden ons plausibel getoond op vele manieren via vele kanalen), maar met name de plausibiliteit van de onderbouwingen omtrent oorzaken en (toekomstige) gevolgen van bovengenoemde 3 aspecten is van belang. De ene onderbouwing is voor mij plausibeler dan de andere. Sommige onderbouwingen en verklaringspogingen (die naar mijn mening nooit volledig enkel wetenschappelijk kunnen zijn) worden na verloop van tijd geloofwaardiger, andere minder geloofwaardig. Ondanks meningsverschillen daaromtrent: dat zal toch voor iedereen gelden? Ik bedoel, we kunnen toch uiteindelijk na verloop van tijd daar niet meer agnostisch over blijven?
Je zegt op: “Misschien kan dat ons graduele verschil van inzicht wat relativeren? Of zie je dat anders?” Daar zou ik een wedervraag tegenover willen stellen: stel we zijn begonnen met deze discussie in 1980. Zou ons graduele verschil hetzelfde kunnen zijn gebleven gedurende die 25 jaren of toch niet? Voortschrijdend inzicht zal voor ons beiden toch op z’n minst afhangen van die hardnekkige trends? (ik stel voor: laten we onze discussie voortzetten tot het jaar 2100 … om te kijken hoe het er dan voorstaat met ons graduele verschil …)
Wat voor mij best wel plausibel is, is het denken van Peter Turchin. “… Peter Turchin brengt wetenschap naar de geschiedenis. Sommigen vinden het leuk en sommigen geven er de voorkeur aan dat hun geschiedenis duidelijk is … (Angus Deaton, winnaar van de Nobelprijs voor de Economie, over het werk van Peter Turchin.) … Op het moment volgen we een pad naar politieke desintegratie.… om te begrijpen wat ervoor zorgt dat politieke gemeenschappen samenhangen en uiteenvallen, zoals toegepast op de huidige onrust in de Verenigde Staten. … een spiraal van sociale desintegratie. … wanneer het evenwicht tussen de heersende elites en de meerderheid te ver in het voordeel van de elites doorslaat, is politieke instabiliteit vrijwel onvermijdelijk. … De modellen van Turchin laten zien dat wanneer deze toestand is bereikt, samenlevingen vast komen te zitten in een doodsspiraal waar het heel moeilijk is om eruit te komen. In Amerika draait de welvaartspomp al twee generaties lang op volle toeren. De democratie staat onder druk … veel landen vertonen een tendens in autocratische richting.”
Of je het denken van Peter Turchin nu meer of minder plausibel vindt, in ieder geval kunnen we wat zich momenteel wereldwijd afspeelt op maatschappelijk en geopolitiek gebied best wel een verontrustende verslechtering noemen PLUS we weten dat deze zich afspeelt zich tegen de achtergrond van een snel verslechterende toestand op klima-ecogebied, die niet zonder meer omkeerbaar is en negatief zal worden versterkt door de door PT genoemde procesmatigheden. De optelsom van 1 plus 1 is soms best wel 2.
Er is nog steeds een enorm verschil tussen ‘bla-bla-bla’ en ‘actie-actie-actie’. Dit wordt uitgedrukt in: handen en voeten aan klimaatbeleid: kunnen we hiermee bla bla bla nu eindelijk eens de nek omdraaien? en overgaan tot actie actie actie? Zie: https://www.kijkenbijjaaplont.nl/kunstwerk/425970909_handen+en+voeten+aan+klimaatbeleid++-+geen+bla+bla+bla.html
LikeLike
1 plus 1 is soms best wel 2, maar 2024 minus 1980 is bij benadering 45 i.p.v. 25. Een ‘Sleepy-Joe-momentje …
LikeLike
Jaap,
Het graduele verschil tussen onze inschattingen komt denk ik vooral voort uit jouw focus op al die trends die neerwaarts gaan en mijn poging om onder de oppervlakte trends/bewegingen te zoeken die potentieel de neerwaartse trends kunnen vertragen, stoppen of keren, zoals hierboven bij herhaling aangegeven.
Zo is sinds 1980 bv het IPCC opgericht en zijn diverse mondiale klimaatafspraken gemaakt. Die hebben de neerwaartse trends nog niet gestopt, maar wel vertraagd, lijkt het. Of en hoe snel die afspraken voldoende handen en voeten krijgen om de neerwaartse trend ook werkelijk te stoppen, als dat nog kan, is een vraag die we misschien over circa 45 jaar kunnen beantwoorden. Wie weet ben jij dan de oudste man van Nederland?
Peter Turchin ziet de trends ook, en is op zoek naar een manier om die te keren, of zoals de Guardian schrijft: https://www.theguardian.com/books/2023/may/28/end-times-by-peter-turchin-review-elites-counter-elites-and-path-of-political-disintegration-can-we-identify-cyclical-trends-in-narrative-of-human-hope-and-failure
“his hope is to identify the means by which some societies faced with these existential threats have managed to mitigate or dodge them.”
Jij lijkt vrij zeker te weten dat die middelen niet (meer) bestaan. Misschien geeft dat een zekere rust, want dan hoef je er ook niet meer naar te zoeken of aan te werken?
Ik schat in dat er nog ontzettend veel onbenutte potentie is die we als samenleving kunnen mobiliseren om de neerwaartse trends te vertragen, stoppen of keren.
Of we dat ook zullen doen, is onzeker, wellicht zelfs niet plausibel, of juist wel, maar wie weet, misschien verrassen we onszelf.
LikeLike
Lennart, mijn focus is gericht op alle trends DIE ER TOE DOEN. Laat ik mij hier even richten op enkel CO2 (daarbij alle ander wezenlijke klimaattrends plus ALLE eco-trends plus de demografische trend plus ALLE psycho-sociotrends, zowel die ten goede als die ten slechte, buiten beschouwing gelaten – alleen over die laatste trends kunnen we van inschatting dan wel interpretatie verschillen, lijkt mij. Over alle trends op klima-ecogebied toch niet echt, dunkt mij, die worden ons immers gewoon dagelijks gepresenteerd. Toch? Zelfs het ten goede keren van psycho-sociotrends impliceert waarschijnlijk weliswaar verzachting, maar nog niet zonder meer omkering van trends op de andere terreinen.
Maar goed, CO2 eruit gelicht. Ondanks alle inspanningen, van IPCC en wie of wat dan ook: zelfs de toename van de stijging van het atmosferisch CO2 is gewoon zichtbaar in elke grafiek en tabel. We zitten inmiddels rond de 424 en de stijging per jaar is toegenomen naar zo’n 2,3 ppm. Misschien gaan we naar een plateau, maar daarover zal ten eerste de toename van de stijging moeten worden omgebogen en ten tweede zal de stijging zelf eerst tot stilstand moeten worden gebracht.
Waar ik naar zoek zijn plausibele verklaringen over de huidige unieke hardnekkige situatie, waarom en hoe we daarin terecht zijn gekomen en wat dit betekent, ook voor waarschijnlijkheid omtrent de toekomst. De toekomst ligt zonder meer open, daarvoor kan je o.a. bij Whitehead terecht. Zoeken doe ik dus zeker wel.
Waar ik aan werk is datgene waar ik persoonlijk invloed op heb (en daar doe ik in vergelijking met velen best wel moeite voor, vinnik van mezelluf, kwa ecovoetafdruk, besparing van dit en dat, leefwijze enzo. Met alle respect, ook de acties van XR, ik heb er waardering voor, en die lui hebben handen en voeten, dat zeker, waarvan ze zelfs bereid zijn om delen ervan vast te plakken, zeker, maar het zijn natuurlijk nog niet de handen en de voeten die we echt nodig hebben, het is nog niet de daadwerkelijke actie!-actie!-actie!, het zijn nog niet de daden, het zijn nog slechts de woorden en symbolen.
Ik hoor van jou niet veel anders dan woorden die zwakke krachten vertegenwoordigen, zoals je verwijzing naar Turchin: “Het is zijn hoop om middelen te identificeren”. Drie zwakke krachten daarin: hoop, middelen (waarbij hij niet naar mitigatiemiddelen verwijst) en identificeren (hoop om ze te identificeren, ze liggen dus niet voor handen, en dat kan ook niet want aard en gewicht van de huidige existentiële bedreigingen vinden plaats in ongekende tijden).
Ook voor ideeën over onbenutte potentie kan je, helaas niet voor oplossingen, maar wel voor realistische reflectie, best wel terecht bij o.a. Whitehead: onbenutte potentie komt niet uit de blauwe hemel vallen.
Lennart, ik daag je uit om eens met sterke(re) argumenten te komen dan ‘wie weet’, of ‘het is niet uit te sluiten dat’, of ‘dat kan je niet zeker weten’. Hoewel dat laatste zeker waar is, maar laat ik het eens zo zeggen: ik zie zowel de hardnekkige trends als ook de onbenutte potentie, als ook de krachtsverhoudingen, als ook de daadwerkelijke oplossingen nog niet in de gewenste richting verschuiven.
Noot: waar ik kortgeleden nog aan gewerkt heb, ondanks mijn 24 zonnepanelen, is pleiten voor afschaffing van de salderingsregeling. Deze regeling geeft de verkeerde prikkels en het geeft ook een vals beeld van de werkelijke elektriciteitsopbrengst/verbruik en zorgt voor problemen op het net. Ik kan me de contractueel-financiële reacties van Greenchoice et al heel goed voorstellen, waar zijn we mee bezig in dit kleine ka-ut-tee-landje waar zelfs de eerste kamer niet meer op de voor haar verkozen stoel blijft zitten, kwa rol, over politieke ontwikkelingen gesproken … .
LikeLike
Weer een Sleep-Joe-momentje:
De toekomst ligt zonder meer open … moet zijn: De toekomst ligt niet zonder meer open … (zie Whitehead, de realisatie-activiteit ‘doet haar creativity’ op basis van het gerealiseerde heden met hulp van potenties die daarbinnen nog ruimte laten, op basis van primordiale factoren.)
LikeLike
Jaap, je zegt:
“ALLE psycho-sociotrends… alleen over die laatste trends kunnen we van inschatting dan wel interpretatie verschillen, lijkt mij… Zelfs het ten goede keren van psycho-sociotrends impliceert waarschijnlijk weliswaar verzachting, maar nog niet zonder meer omkering van trends op de andere terreinen.”
Dit lijkt me inderdaad waar ons verschil van inschatting of interpretatie in hoofdzaak om gaat: in hoeverre we rekening houden met een mogelijkheid dat “psycho-sociotrends” de eco- en demografische trends zullen verzachten of omkeren.
Ik sluit die mogelijkheid niet zonder meer uit o.b.v. de argumenten die ik hierboven meermaals gegeven heb. Ik heb echter ook bij herhaling aangegeven dat ik eveneens niet uitsluit dat het inmiddels te laat is voor een omkering, zodat alleen nog verzachting mogelijk zou zijn.
De stijging van de CO2-concentratie in de atmosfeer en de overschrijding van andere ecologische grenzen, zoals de afnemende biodiversiteit, zijn hardnekkige trends, evenals de groei van de wereldbevolking en het streven naar economische groei en militaire dominantie. Die trends samen maken toenemende ecologische schade en politiek-economische stress plausibel, met toenemend risico op overschrijding van voor de mondiale samenleving schadelijke eco- en socio-kantelpunten, met m.i. als ultiem risico een grootschalige kernoorlog.
Een andere hardnekkige trend lijkt me het menselijk streven naar een goed leven in een rechtvaardige samenleving door technologische en institutionele ontwikkeling via bv de transitie naar een donut-economie. Of die trend uiteindelijk sterk genoeg zal zijn om de genoemde neerwaartse trends te keren, zal moeten blijken, maar valt m.i. nog niet uit te sluiten.
Wie die mogelijkheid wel uitsluit lijkt me te vervallen in een vorm van doemdenken, waar een klimaatwetenschapper als Michael Mann met nadruk tegen waarschuwt/ageert door te zeggen: https://www.theguardian.com/environment/2023/sep/30/human-civilisation-climate-scientist-prof-michael-mann
“There’s fairly compelling evidence from the past, combined with the information from climate models, that if we can keep warming below 1.5C then we can preserve this fragile moment. But if we go beyond 3C, it’s likely we can’t. In between is where we’re rolling the dice.”
Dit sluit aan bij mijn verwijzing op 19 december naar wat Lamb et al 2020 “discourses of climate delay” noemen, waarin ze over doemdenken zeggen: https://www.cambridge.org/core/journals/global-sustainability/article/discourses-of-climate-delay/7B11B722E3E3454BB6212378E32985A7
‘Policy statements can become discourses of delay if they raise doubt that mitigation is (still) possible, pointing to seemingly insurmountable political, social or biophysical challenges. There are two ways to develop this final narrative. First, one could claim that strong climate policies will impinge on society, politics or human nature to the extent that their final implementation is doomed to failure. We call this change is impossible, a discourse that reifies the current state of things and denies the ability of societies to organize large socio-economic transformations…
Doomism further argues that any actions we take are too little, too late. Catastrophic climate change is already locked-in… This discourse implies that mitigation is futile and suggests that the only possible response is adaptation – or in religious versions, by trusting our fate to “God’s hands”. As with many other discourses of delay, the surrender category does not favour the difficult work of building climate engagement and deliberating over effective solutions.’
Het feit dat je ondanks je doemdenken toch ook jouw bijdrage probeert te leveren aan het hardnekkige menselijke streven naar een betere samenleving, ondersteunt in mijn ogen de inschatting dat we die mogelijkheid nog niet uit hoeven sluiten.
LikeLike
Lennart, Ik weiger een doemdenker genoemd te worden, ik ben een post-doemdenker. Dat de dino’s en de dodo’s zijn uitgestorven, wie zit daar nu nog mee?
Ik volgde vanavond een interview op https://www.dewereldmorgen.be/artikel/2024/02/22/extreemrechts/ “Een gesprek over de parallellen tussen de jaren ‘30 en vandaag. Is deze vergelijking overdreven? Verhofstadt denkt van niet.”
Hij maakt die parallellen heel aannemelijk.
Stel nu dat die parallellen zich inderdaad doorzetten zoals ze toen deden en we krijgen weer zo’n soort uit de hand lopende situatie als toen. Als, ja als dat gebeurt, dan is er toch wel degelijk iets wezenlijk en structureel veranderd in mijn ogen. En die verandering heeft precies betrekking op de achtergrondsituatie (de bedding, het Antropoceen) die nu wel en toen nog niet gaande was.
LikeLike
Jaap,
Wat is een “post-doemdenker”? Iemand die er niet mee zit dat soorten grootschalig uitsterven, potentieel inclusief de mens? Of bedoel je iets anders?
Als de parallellen met de jaren ’30 doorzetten, is dat dan een soort herhaling van die geschiedenis? Waarom zou je dan spreken van een wezenlijke en structurele verandering?
De ecologische bedding is inderdaad wel structureel aan het veranderen, dus in die zin zal elke interactie/dynamiek daarmee anders zijn dan in het verleden.
Ander verschil met de jaren ’30 is dat sinds het gebruik van kernwapens in 1945 het risico van mondiale vernietiging door nucleaire escalatie ook tot een andere bedding heeft geleid.
Een relevante vraag lijkt me: hoe kunnen we, individueel en collectief, in deze situatie het beste (niet-) handelen? Wat zou jouw antwoord op die vraag zijn?
LikeLike
Lennart, op z’n minst bedoel ik dat ik ernstig bezwaar maak tegen het woord ‘doemdenker’ als daaraan ideeën worden gekoppeld dat de betreffende denker of ‘denker’ ‘vervallen is tot’ (jouw term). Dit suggereert iets. En daar menen o.a. Mann (en misschien ook Van der Linde?) impliciet aan te mogen koppelen dat dergelijke denkers of ‘denkers’ menen dat zij vinden dat mitigatie nutteloos is en dat actie te weinig of te laat is en dat zij geen bijdrage leveren aan, en dat zij vervallen tot overgave en dat zij geen voorstander zijn van het opbouwen van klimaatbetrokkenheid en het beraadslagen over effectieve oplossingen. Deze suggestieve implicaties zeggen meer over degenen die die uitspraken doen en/of ondersteunen dan over degenen die als doemdenker worden weggezet – terwijl zij zelf menen (al dan niet terecht) realisten te zijn.
Een post-doomer is iemand die zich instelt zoals Etty Hillesum dat deed. Zij accepteerde de grote kans dat ze het niet zou overleven, ze verzette zich niet tegen wat ze zag, ze beschreef dat, ze dook niet onder, en ze hielp in kamp Westerbork waar ze kon. Door haar omgeving werd haar houding haar verweten: ‘duik toch onder, nu je nog de kans hebt’. Er zat juist ook een optimistische en moedige kant aan die resignatie van haar.
Nu wil ik niet beweren dat de mensheid gaat uitsterven, ik wil wel beweren dat het er voorlopig niet beter op wordt en wel slechter. Maar dat ‘voorlopig’ zal van een heel andere temporele orde moeten zijn in het Antropoceen dan in het Holoceen (anders is het ook van weinig betekenis om daar onderscheid in te maken), d.w.z. omkering van negatief naar positief, van onheil naar heil zal naarmate de tijd vordert en de trends zich doorzetten zoals ze nu doen, van een heel andere temporele orde worden in het Antropoceen dan in het Holoceen.
Dus, als de situatie zoals die in de jaren 1930-40 zich ‘herhaalt’, dan is dat niet een gelijksoortige herhaling van de geschiedenis, inderdaad vanwege die wezenlijke en structurele andere achtergrond (bedding) met een hele andere temporaliteit qua cycliciteit en conjunturaliteit, inderdaad inclusief dat verschil op nucleair gebied, en er zijn nog wel meer wezenlijke verschillen, w.o.: we gaan nu richting de 9 miljard, toen waren het er toch wel een stuk minder, dus dat zegt ook iets over de (potentiële) schaalgrootte, en trefkans op sterfte of zelfs levende bijkomende ellende.
“hoe kunnen we, individueel en collectief, in deze situatie het beste (niet-) handelen? Wat zou jouw antwoord op die vraag zijn?” Nou, collectief handelen we zoals we zien dat we collectief handelen, en dat is, ik vermoed niet alleen in mijn ogen, ontoereikend, ondanks al onze inspanningen die we toch ook plegen. Over mijn individuele invloed wens ik me net zoveel illusies te maken als dat Etty Hillesum zich daarover maakte.
Wat betreft de donut-economie waar je eerder naar verwees, daar wens ik nog op terug te komen als het mag.
(Had ik je trouwens al verteld dat ik de wc doorspoel met regenwater en kanaalwater?)
LikeLike
Jaap,
Voor zover doemdenken minder onderbouwd denken is, lijkt het me een vorm van verval in vergelijking met beter onderbouwd denken. Nu zou het kunnen dat jouw denken uiteindelijk toch beter onderbouwd blijkt dan ik inschat, wat dan zou impliceren dat mijn denken tot een vorm van wensdenken is vervallen. Laat een onafhankelijke jury daarover, nu of later, maar uitspraak doen, als zo’n jury bestaat.
Je hebt gelijk dat de door jou genoemde “suggestieve implicaties” niet direct volgen uit jouw inschatting dat er op afzienbare termijn niet of nauwelijks nog kans is op een wending ten goede. Beschouw die implicaties daarom svp liever als een vraag: in hoeverre zijn de genoemde mogelijke implicaties wel of niet op jouw opvattingen van toepassing?
De kwalificatie “suggestief” suggereert dat ze niet op jou van toepassing zijn, maar door daar niet expliciet over te zijn, laat je m.i. de door jou bestreden suggestie bewust of onbewust langer voortduren.
Je verwijst naar de resignatie van Etty Hillesum. Ik ken haar denken en handelen onvoldoende om daar een mening over te hebben, maar ik vind het persoonlijk te vroeg om gelaten te berusten in de mogelijke onvermijdelijkheid van voortgaande socio-ecologische neergang, zolang er een meer of minder kleine kans lijkt te zijn dat we dat tij nog kunnen keren.
Het huidige collectieve handelen is inderdaad (nog?) ontoereikend. Daarom vroeg ik: hoe kunnen we volgens jou individueel en collectief in deze situatie het beste (niet-) handelen? Je geeft daar opnieuw geen direct antwoord op, anders dan aan te geven dat je je herkent in de resignatie van Hillesum, als ik je goed begrijp.
Ik denk dat we als mensen, individueel en collectief, tot meer in staat en geroepen zijn dan resignatie, bijvoorbeeld door ieder naar vermogen te werken aan de transitie naar een donut-economie. Uiteraard “mag” je op die donut-economie nog op terugkomen, als je dat wilt; graag zelfs.
En ook resignatie, gelatenheid, berusting kan zeker een legitieme persoonlijke keuze/houding zijn. Ik zou het alleen betreuren als te veel mensen die houding zouden kiezen i.p.v. zich met hart en ziel in te zetten om te pogen de nu nog onbenutte kansen op een wellicht (of zelfs waarschijnlijk?) mogelijke ommekeer alsnog te benutten.
Een vorm van “gelaten rebellie” lijkt me passender: accepteren dat succes niet verzekerd is, of misschien zelfs niet meer mogelijk, maar naar vermogen proberen bij te dragen aan het realiseren van de onzekere kans op succes, als die nog aanwezig is. In hoeverre kun je je in die formulering vinden?
LikeLike
Jaap, zoekend naar wat Etty Hillesum schreef over resignatie lees is onder meer: https://ettyhillesumcentrum.nl/wp-content/uploads/EHC_CitatenEtty-1.pdf
“Nooit resigneren, nooit vluchten, alles verwerken, dan maar
lijden, dat is ook niet erg, maar nooit, nooit resignatie.”
En: https://ettyhillesumcentrum.nl/wp-content/uploads/EHC_70jaarOudeInzichten.pdf
“Lijden is niet beneden de menselijke waardigheid. Ik bedoel: men kan menswaardig lijden en onmenswaardig. Ik bedoel: de meeste westerlingen verstaan de kunst van het lijden niet en ze krijgen er duizend angsten voor in de plaats. Dit is geen leven meer, wat de meeste mensen doen: angst, resignatie, verbittering, haat, wanhoop.”
Geestelijk raadsman Hielke Bos schreef n.a.v. gedachten van Hillesum in zijn tekst “Berusting; aanvaarding is geen resignatie”: https://www.researchgate.net/publication/275462859_Berusting_Aanvaarding_is_geen_resignatie
“De kunst van het berusten blijkt… een heel subtiel proces dat aanvaarding, moed en inzicht vereist. Berusten betekent dan het aanvaarden wat niet te veranderen is, de moed te hebben om aan iets te werken dat veranderd kan worden en het hebben van inzicht om het veranderlijke van het onveranderlijke te onderscheiden.”
Ik kan me daar goed in vinden. Is dat ook hoe jij het ziet/ervaart?
LikeLike
Overigens organiseerden we in maart 2003 met het Humanistisch Vredesberaad een avond over humanisme, kosmopolitisme, fundamentalisme en terrorisme met lezingen van o.a. Heleen Pott en Mariwan Kanie. Locatie was het Etty Hillesum Centrum in Deventer.
LikeLike
Lennart, wat betreft Etty Hillesum heb ik de term resignatie ongelukkig gekozen. Ik bedoel inderdaad berusting, verzoening, aanvaarding, gelatenheid, als ‘strijdmiddel’ tegen angst, verbittering, haat, wanhoop, de zwarte piet toeschuiven, de schuldvraag verleggen, etc. De ‘schuldvraag’ ligt voor mij hooguit in de ‘condition humaine’, onze weetvoelende ervaringswijze, waardoor we het onszelf ‘aandoen’ dat we verder en verder in de spagaat van het Fuiktijdperk geraken.
Goed. Ik kan me goed vinden in de gedachte achter de donut-economie. De donut-economie wil 2 grenzen respecteren, zoals de donut dezen symboliseert: aan de buitenkant de planetaire grenzen, het tegengaan van de verslechtering daarvan (de overshoot) en aan de binnenkant de welvaart/welzijn in brede zin (zoals bv. vertaald in de SDG’s van de VN): voorzien in de noden van de mens en de verbetering daarvan. Wat daarom inderdaad zou moeten veranderen zijn onze ideeën omtrent economische groei, de bekrompen meting daarvan, het kapitalistische, neo-liberalistische gedachtengoed, ons overconsumptiegedrag, enzovoorts. Op z’n minst zouden we de uitwassen moeten uitroeien.
Dan. Wat volgens mij gewenst is, is om te zien hoe de dynamiek tussen ‘buitengrenzen’ en ‘binnengrenzen’ zich in de loop van de afgelopen 75 jaren heeft ontwikkeld. Dan namelijk zien we volgens mij iets waaraan we plausibel voorspellende waarde zouden kunnen toekennen.
Als in 1 grafiek op de x-as de jaartallen vanaf 1950 en op de linker y-as het percentage overshoot van planetaire grenzen en op de rechter y-as het percentage van de mate van mondiale brede welvaart/welzijn (bv. aan de hand van de SDG’s van de VN) in de loop van de tijd staan, met 2 lijnen in 1 grafiek dus, dan zou ons opvallen dat de overshoot (de neerwaartse lijn van planetaire grenzen) veel eerder is begonnen dan de huidige neerwaartse trend van de SDG’s. Sterker nog: je zou zien dat de SDG-lijn nog een behoorlijk aantal decennia stijgend is terwijl de planetaire lijn allang aan het dalen is. Dit is niet zonder betekenis: de verbeteringen op SDG-gebied konden enkel plaatsvinden dankzij toenemende overshoot, dankzij toenemende exogene energie, dankzij fossiele brandstoffen dus.
Momenteel is niet enkel de overshoot aan het toenemen maar zakken we ook meer en meer door het ijs wat betreft de SDG’s. We kachelden eerst ‘slechts’ achteruit wat betreft de buitenrand van de donut, en vooruit ging het wat betreft de binnenrand nog de goede kant op. Inmiddels kachelen we naar 2 kanten achteruit: op zowel de buitengrens als ook de binnengrens. De marges worden smaller, de vensters sluiten zich, we zijn in de fuik al een aantal compartimenten gepasseerd.
Dit impliceert dat kapitalisme en fossiele brandstoffen slechts proxy-oorzaken kunnen zijn, onderdeel van diepere en hardnekkige patronen. We kunnen alles op alles stellen op het gebied van die proxy-oorzaken, maar dat is (dus) nog geen radicaal definitieve oplossing. Het impliceert ook dat het ‘hoofdkantelpunt’ in wezen al achter ons ligt: onze hele menselijke weetvoelende ervaringswijze is door en door dissipatief, door en door afhankelijk van exogene energie, we zwemmen helaas steeds verder het Fuiktijdperk in, de echte daadwerkelijke oplossingen (met uitzondering van vertraging van het proces d.m.v. versnelling van energietransitie en misschien nog wat andere bijsturingen), raken meer en meer buiten beeld.
Aan de hand van zo’n gefundeerd, niet-speculatief grafisch beeld valt dus beter in te zien dat ‘doemdenken’ en ‘zwartkijken’ onomkeerbaar realistisch denken en kijken wordt.
Tom Middendorp wil echter liever niet het imago van zwartkijker over zich heen krijgen. “Maar er is genoeg dat we kunnen doen, want TM wil ook niet alleen maar zwartkijken. “Er zijn heel mooie projecten, bijvoorbeeld in Irak, waar door druppelirrigatie heel weinig water nodig is om land toch te bebouwen.” In Afrika noemt TM een organisatie als JustDiggit. Daar worden lokale boeren geholpen het water beter vast te houden en het land te vergroenen. “Ook kan het Nederlandse innovatieve vermogen een positief verschil maken. Kijk bijvoorbeeld naar SunGlacier die water uit woestijnlucht weet te halen. Daar zit tenslotte veel meer water dan in de grond, en die drogen we nu uit.”
Aldus TM, zie https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/buitenland/artikel/5436447/hoe-door-het-klimaat-ook-oorlog-dichterbij-komt
En er is volgens Middendorp veel aandacht voor het terugdringen van de uitstoot, om klimaatverandering tegen te gaan. “Maar we moeten landen ook helpen weerbaarder te worden tegen het veranderende klimaat. Mensen een bestaan geven binnen hun eigen land.”
Want Middendorp weet zeker: “Mensen willen hun regio of land niet verlaten. Ze willen er liever blijven wonen.” En daarmee voorkom je ook conflicten. Maar dan moet dat wel kunnen.
LikeLike
Jaap,
Wat betreft onze opvattingen over Hillesum en de donut-economie lijken we dus redelijk op een vergelijkbare lijn te zitten. in hoeverre het “hoofdkantelpunt” al achter ons ligt, vraag ik me nog wel af. Ecologisch gezien op diverse vlakken wel, sociaal gezien misschien nog niet.
Kijk bv naar de Genuine Progress Indicator (GPI) vergeleken met GDP: https://en.wikipedia.org/wiki/Genuine_progress_indicator
Voor de VS is de GPI al sinds 1975 min of meer constant, terwijl GDP/hoofd nog flink is gestegen. Ecologisch econoom Herman Daly spreekt daarom van “un-economic growth”: https://en.wikipedia.org/wiki/Uneconomic_growth
Een andere indicator, de Human Development Index (HDI) is nog wel tot vrij recent mondiaal gestegen, maar dat komt waarschijnlijk vooral door een nog te grote nadruk op GDP-groei in die index: https://en.wikipedia.org/wiki/Human_Development_Index
Mijn kort door de bocht conclusie hierbij is dat de afgelopen 50 jaar veel economische activiteit (vooral in de rijkere landen) niet meer heeft geleid tot meer welzijn, maar vooral tot meer ecologische neergang. Door onze mondiale samenleving anders te organiseren, volgens de uitgangspunten van de donut-economie, lijkt het in principe mogelijk om menselijk welzijn mondiaal te verbeteren en ecologisch binnen planetaire grenzen terug te keren door ons collectieve potentieel anders te benutten. Dat zal de ecologische neergang niet meteen stoppen, maar kan wel de sociale veerkracht versterken die op termijn wellicht ook (enig) ecologisch herstel mogelijk maakt.
De vraag is alleen (“slechts”) of we in staat zijn om (op tijd) het sociale kantelpunt te bereiken dat nodig is om tot een mondiale donut-economie te komen. Met Etty Hillesum denk ik, in mijn vrije interpretatie, dat zolang die kans nog enigszins onzeker en niet 100% verkeken lijkt het de moeite loont ons daarvoor in te zetten. En dan zien we wel hoever we daarin komen, toch?
Ik weet niet of Tom Middendorp ook voor een transitie naar een donut-economie pleit, maar zonder zo’n transitie lijkt zijn “optimisme” mij inderdaad ook misplaatst. Misschien tijd voor een gastblog van de generaal om zijn visie daarop te delen?
Of anders van bv Heleen de Coninck (als lid van IPCC en Wetenschappelijke Klimaatraad) over haar visie op de mogelijkheid van de benodigde economische systeemtransitie? Zie bv haar visie in dit stuk waarin ik o.a. lees: https://www.vn.nl/met-kleine-stapjes-verduurzamen/
“De wisselwerking tussen sturing, technologische innovatie, gedragsverandering, capaciteit en onderwijs, financiering en beleidsinstrumenten kunnen we volgens De Coninck op nog veel meer gebieden aanjagen, waarin iedereen een rol te vervullen heeft. Dát is volgens haar een versnellend verhaal.”
Of een gastblog van zowel Middendorp als De Coninck?
LikeLike
Lennart,
Ik schat in dat Middendorp’ realist genoeg is wat betreft zijn ‘optimisme’ en tegelijk toch ook zichzelf niet wil laten wegzetten in de hoek van ‘doemdenkers’, ‘zwartkijkers’ en ‘alarmisten’. Ik vermoed overigens dat TM’s ‘optimistische opmerkingen’ aan het eind van het interview gericht zijn op het stimuleren van praktische en lokale oplossingen, en als zodanig niet misplaatst zijn in de psychologische context zoals hieronder vermeld. Ook al is het klein bier (in mijn ogen), die projecten van hoop die hij noemt – hij wil ze natuurlijk liever stimuleren dan frustreren.
Het lijkt mij wel aardig als er eens tekstonderzoek wordt gedaan (en misschien is/wordt dat wel gedaan), naar interviews en (opinie)artikelen. Het zou mij niet verbazen dat dan het volgende patroon zou opvallen: een realistische kijk op de situatie en vervolgens aan het eind nog een draai naar hoop en optimisme. Psychologisch dingetje misschien?
Het interview met Heleen de Coninck heb ik gelezen maar zit nu achter de betaalmuur. Wat me bijstaat: volgens mij komt dit psychologische patroon ook in dat artikel wel enigszins naar voren, al wordt alleen al qua hoeveelheid tekst veel meer de nadruk gelegd op die oplossingen of ‘oplossingen’. Klopt dat?, ik kan het niet meer verifieren. Ik vraag me wel af: wie of wat moet de aanjager zijn voor het aanjagen van substantiële oplossingen ‘waarin iedereen een rol te vervullen heeft’ – en, niet onbelangrijk volgens mij: iedereen dus ook een (eigen)belang heeft! Het zou mooi zijn als die belangen parallel lopen, maar ja … zien we dat terug in de echte wereld als we daar realistisch naar kijken? Aanjagers zullen er best wel veel (willen) zijn, en op micro-nivo zullen er best heel veel goede dingen gebeuren, maar zie al die miniprojecten maar eens op te schalen naar het benodigde macronivo, en met de snelheid die nu noodzakelijk is.
Een gastblog van beiden, dat zou wel mooi zijn, misschien zijn ze daartoe te benaderen?
LikeLike
Jaap,
Ik las zojuist dit stuk van Richard Heinberg die onze dialoog hierboven met zijn eigen woorden mooi heeft samengevat als een interne dialoog van twee stemmen in zijn hoofd: https://www.resilience.org/stories/2024-02-12/i-hear-voices
Zijn voorlopige conclusie:
“It’s true that we all need to grapple with the root causes of our predicament, and it’s also true that the grappling needs to include urgent on-the-ground action. To a certain extent, these responses are not mutually exclusive.”
Je vraagt:
“wie of wat moet de aanjager zijn voor het aanjagen van substantiële oplossingen ‘waarin iedereen een rol te vervullen heeft’ – en, niet onbelangrijk volgens mij: iedereen dus ook een (eigen)belang heeft!”
Mijn poging/aanzet tot een antwoord zou iets zijn als:
Het begint met individuen die voortbouwend op de culturele evolutie uit het verleden een volgende/nieuwe stap zetten, die anderen kan inspireren ook weer volgende/nieuwe stappen te zetten, waarmee soms de mismatch tussen huidig collectief gedrag en overlevingsvoorwaarden iets kleiner wordt, en soms juist ook groter. Geleidelijk wordt duidelijker welke stappen de mismatch groter en welke die kleiner maken. Hoe duidelijker dat wordt, hoe groter de kans op een soort “Cambrische explosie” of pandemie van sociale tipping points enerzijds, of op een nucleaire en/of ecologische explosie/implosie anderzijds. Welke kant dat kwartje opvalt c.q. die bifurcatie (of crisis/keerpunt/kantelpunt?) opvalt, lijkt niet te voorspellen. Maar hoe dan ook: om de schade te minimaliseren en vervolgens weer zoveel mogelijk te herstellen lijkt de transitie naar een vorm van donut-economie misschien wel de beste optie, dus alle stappen die daaraan proberen bij te dragen, lijken me op dit moment het meest waardevol. Hoever ‘we’ daarmee gaan komen, zullen ‘we’ alsdan ervaren.
Wellicht is deze instelling te zien als een vorm van actieve hoop, zoals Joanna Macy dat verwoordde in haar boek met die titel (waarnaar in de reacties op het stuk van Heinberg verwezen wordt): https://www.activehope.info/
Is dat te vergelijken met de instelling van bv Etty Hillesum tijdens WO2? Of zijn er (nog) zinvollere houdingen (en acties) mogelijk?
LikeLike
Jaap, dit stuk van evolutionair econoom John Gowdy over toekomstige jagers-verzamelaars past waarschijnlijk goed in jouw straatje: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0016328719303507
“Policies could be enacted to make the transition away from industrial civilization less devastating and improve the prospects of our hunter-gatherer descendants. These include aggressive policies to reduce the long-run extremes of climate change, aggressive population reduction policies, rewilding, and protecting the world’s remaining indigenous cultures.”
Misschien ook interessant is zijn bespreking van leven en werk van ecologisch econoom Georgescu-Roegen, zijn ‘leermeester’: https://www.youtube.com/watch?v=BDhoPWVPoIE
LikeLike
Lennart, best leuk, die 2 stemmen in 1 hoofd, door Richard Heinberg. In ons ‘rollenspel’ vertegenwoordigt stem 1 JL en stem 2 LvdL. Laat ik nu eens geen repliek geven op stem 2 – dat heb ik immers al zo vaak gedaan, maar juist op ‘mijn eigen’ stem.
JL zegt: “hallo stem1, hier JL, hé eh, stem1, je verkondigd hier en daar wel wat onzin hè?”
“oh ja, wat dan?”
“Nou, je haalt oorzaken en gevolgen door elkaar, je geeft de toevoegingen (aan onze natuurlijke biologische krachten) de schuld, maar hallo, besef je wel dat juist die toevoegingen meehilpen aan ons evolutionair succes? En als ‘suboorzaken’ geef je nu de schuld aan groei, overheden, religies en bedrijfsreclame. Lekker makkelijk, als je beseft dat overheden, religies en ‘promotie ten behoeve van productiemogelijkheden’ zich ook historisch hebben gevoegd in ons evolutionair succespatroon. Evolutionaire succesfactoren, ach ja, ze hebben nu helaas hun collateral damage. Om een grote JC aan te halen: ‘elk voordeel heb z’n nadeel’. Wat we oorspronkelijk aangepastheid noemden, noemen we nu onaangepastheid.”
En luistert allen, er klonk nog een 3e stem, deze sprak en zeide: “acht en straks negen miljard dissipatievelingen, nee dat trek ik niet, daar zou ik overspannen van raken ware het niet dat ik dat lekker puh niet doe want ik verander gewoon. Richting mijn toekomstig evenwicht. Ik ga me alvast nestelen in dat nieuwe bedje.”
LikeLike
Jaap, je schrijft:
“Wat we oorspronkelijk aangepastheid noemden, noemen we nu onaangepastheid.”
Dat is inderdaad de mismatch tussen geëvolueerde organismen en hun eventuele culturen enerzijds en de zich evoluerende ecosystemen waarvan zij onderdeel zijn anderzijds. Soms kunnen organismen en/of hun culturen zich vanuit zo’n mismatch weer aan hun veranderende/nieuwe omgeving aanpassen, maar soms/vaak ook niet.
De vraag is in hoeverre en op welke manier een nieuw evenwicht zich zal/kan ontwikkelen vanuit de huidige mismatch tussen menselijke populatie en cultuur enerzijds en planetaire ecologische grenzen anderzijds. Het planetaire ecosysteem verandert, mede/vooral onder invloed van de mens, en de menselijke cultuur verandert tot op zekere hoogte onder invloed van het veranderende planetaire ecosysteem (de bedding).
In hoeverre en op welke manier de menselijke cultuur zich aan zal weten te passen aan de veranderende omgeving/bedding, is ongewis. We kunnen keuzes maken die de kans op een goed leven voor veel mensen verhogen en keuzes die de kans daarop verlagen. Het is onzeker hoe de balans tussen die keuzes zich zal ontwikkelen, hoewel sommige ontwikkelingen zeker waarschijnlijker lijken dan andere.
Dat mensen weer jagers-verzamelaars (moeten/willen?) worden valt niet uit te sluiten, zoals John Gowdy beargumenteert. Dat mensen een vorm van hoogtechnologische donut-economie weten te ontwikkelen, lijkt me ook nog niet uitgesloten. Maar we zullen gaan zien welke keuzes (groepen) mensen de komende jaren en decennia maken en in hoeverre daarmee de mismatch tussen cultuur en bedding toe- of afneemt.
LikeLike
Lennart,
“Het is onzeker hoe de balans tussen die keuzes zich zal ontwikkelen” en “we zullen gaan zien welke keuzes (groepen) mensen [gaan] maken …”
De globale onbalans neemt toe, zo kunnen toch denk ik wel constateren, zowel op klima-eco-gebied als op psycho-sociogebied?
We kunnen de meest oorspronkelijke, primaire oorzaak, ofwel de irrationele reden van de hardnekkigheid van die toenemende onbalans, die juist dankzij evolutionair succes is ontstaan, mijns inziens proactief verkennen in plaats van “we zullen gaan zien …”. Deze reden moet wel irrationeel zijn, namelijk gelegen in onze oerinstincten, en wel om 2 redenen. Ten eerste omdat onze cognitieve rationaliteit (onze weetkant, die zich uniek onderscheid van alle andere dieren) pas later in de tijd bovenop onze primaire instinctmatigheid (onze voelkant) is gekomen, en ten tweede omdat deze secundaire weetkant tot nu toe niet bij machte is gebleken om het tij te keren, zodat deze kant van de menselijke ervaringswijze dus zwakker genoemd kan worden dan onze instinctmatige primaire voelkant.
Het feit dat jij dit leest valt onder die weetkant, dat vermogen is geen enkele andere diersoort gegeven. Nu, tijdens dit lezen, voel je plotseling je darmen opspelen, ofwel je instinctmatige voelkant. Wat doe je? Blijf je gewoon doorlezen en schijt je in je broek of geef je, door hoge nood gedreven toe aan je instinctmatige voelkant? Hoge nood, hongersnood: je dagdagelijkse behoeftes zullen toch overwinnen? (dit als analogietje)
Nu zou je kunnen zeggen: de weetkant en de voelende behoeftenkant, ze hoeven elkaar niet uit te sluiten. Nee, vast vullen ze elkaar aan, of hebben elkaar vaak aangevuld. Maar we kunnen volgens mij wel vaststellen: die uniek-menselijke combinatie van weetvoelen heeft deze apensoort precies gebracht tot de situatie waarin hij zich nu bevind en die wetende ‘ratio’krachten hebben in het verleden nooit gewerkt op de schaal en op het mondiale nivo en op de wijze die nu op korte termijn noodzakelijk is om het tij nog te doen keren.
Heeft deze aap niet altijd voortgemodderd en heeft hij gewoon niet (tijdelijk) geluk gehad met de stabiliteit van het Holoceen, vanaf landbouwontwikkeling via toenemende samenwerking op steeds grotere schaal (over prosociabilteit gesproken …), met de mogelijkheid tot culturele successen, beschavingsontwikkeling tot en met de bevolkingsexplosie, de levensduurverlenging en de gezondheidsverbetering die daaruit kon voortkomen – enkel juist dankzij exogene energie als toevoeging op onze natuurlijke fysisch-biotische energie? Daarzonder had het toch niet gekund? Hoe deze evolutionair ontwikkelde geest nog op beheerste en navigerende wijze terug de fles in te krijgen, terwijl we tegelijkertijd richting instabiliteit voortijlen? Die exotische edoch fossiele voorzitter van de laatste COP had het dus toch juist gezien met zijn opmerking: “willen we dan terug naar het stenen tijdperk?”?
We zitten in het fucking fuiktijdperk. Misschien kunnen we AI leren om zichzelf te leren om de natuurlijke menselijke oerinstincten tegennatuurlijk te laten worden? Tegennatuurlijk aan bijvoorbeeld het oerbaarlijke voortplantingsinstinct? Tegen die oerinstincten van ons die min of meer automatisch reageren op de actuele bedreigingen van vandaag? Tegen onze materiële basisbehoeften? Ja, dat zie ik wel zitten. Dat AI ons leert om instinctloze, gevoelloze, seksloze robots te worden. Probleem opgelost.
LikeLike
Jaap,
Met die “pro-actieve verkenning” zijn we al een tijdje bezig nu, en jij trekt daar een wat andere conclusie uit dan ik.
Het bepalende menselijke “oerinstinct” lijkt me het instinct om te willen overleven, wat zich voor een belangrijk deel uit in de wil tot samenwerking om overlevingskansen c.q. leefomstandigheden te verbeteren binnen een ecosysteem dat zowel levenskansen als levensbedreigingen kent, waaronder soortgenoten.
Een hardnekkige trend in de afgelopen miljoenen jaren is het groeiende menselijke vermogen tot samenwerking en culturele c.q. sociaal-technologische ontwikkeling. Dat groeiende vermogen heeft de afgelopen 10.000 jaar, tijdens het inderdaad relatief stabiele Holoceen, geleid tot een voortgaande groei in wat vaak “beschaving” genoemd wordt, met in de afgelopen eeuwen een wetenschappelijk-industriële revolutie/explosie die nu op de ecologische grenzen van de planeet botst.
Het relatief stabiele Holoceen is daarmee overgegaan in een waarschijnlijk aanzienlijk minder stabiel Antropoceen. In hoeverre het (nog altijd?) groeiende menselijk vermogen tot samenwerking en institutionele adaptatie (op kortere en langere termijn) opgewassen zal zijn tegen die groeiende (en onzekere) ecologische instabiliteit, daarover kunnen we speculeren, maar m.i. (nog) geen al te stellige uitspraken doen.
Nu is de menselijke neiging tot het doen van stellige uitspraken misschien ook (genetisch-cultureel) evolutionair bepaald, evenals het nuanceren van al te grote stelligheid, dus we zullen (ook) zien hoe die balans tussen stelligheid en nuancering zich verder zal ontwikkelen (waarbij nuancering vanuit andere optiek ook een vorm van bagatellisering of wensdenken kan zijn/lijken, zoals stelligheid een vorm van doemdenken kan zijn/lijken, maar ook een vorm van realisme).
Dat de mensheid een fuik in is gezwommen, lijkt me wel een passend beeld. Dat de mensheid daar niet meer uit zou kunnen komen, is m.i. een te snelle conclusie, gelet op de culturele vindingrijkheid die mensen de afgelopen pakweg 100.000 jaar getoond en ontwikkeld hebben. We zullen gaan zien of die vindingrijkheid voldoende is om uit deze fuik te komen of niet.
LikeLike
Lennart,
Hoewel taalkundig niet zo fraai, we kunnen het huidige tijdperk ook het ‘dweilenmetdekraanopen-tijdperk’ noemen. Immers, we zien dat mitigatie tekortschiet plus we weten dat de huidige beleidsplannen ontoereikend zijn plus het artikel in CarbonBrief (https://www.carbonbrief.org/guest-post-climate-adaptation-becomes-less-effective-as-the-world-warms/) geeft aan dat de effectiviteit van adaptatie afneemt naarmate de temperatuur stijgt plus het artikel vermeldt dat de implementatie van adaptatie nu al achter de feiten aanhobbelt.
Dit lijkt me allemaal tamelijk feitelijk te zijn. Daarover verschillen we niet van mening, toch? En met de diepere oorzakelijkheid zijn we inderdaad al een tijd’je’ bezig.
Het “groeiende menselijke vermogen tot samenwerking en culturele c.q. sociaal-technologische ontwikkeling”, heeft geleid heeft tot de huidige situatie. Daar zijn we het denk ik ook wel over eens.
Dat menselijk vermogen wat ons IN deze situatie heeft gebracht zal ons er dus ook weer UIT moeten zien te redden? Terwijl we dat nu juist in de echte wereld (tot nu toe) niet zien gebeuren?
LikeLike
Jaap,
Je herhaalt jezelf. En je bent er al meermaals op gewezen dat er ook in menselijke samenlevingen kantelpunten voor kunnen komen. Dat betekent dat trends uit het verleden niet noodzakelijk een goede voorspelling geven van de toekomst. (De ironie wil trouwens dat nogal wat economische studies die bijdragen aan het in stand houden van de status quo diezelfde fout maken: ze nemen simpelweg aan dat je de toekomst kunt voorspellen op basis van trends uit het verleden.)
Dus, nogmaals, iedereen in deze discussie heeft al meermaals gezegd dat de huidige trends weinig reden zijn tot optimisme. Maar dat betekent nog steeds niet dat een trendbreuk met zekerheid uit te sluiten is.
LikeLike
Hans, kennelijk heb je het artikel in CarbonBrief nog niet goed tot je door kunnen laten dringen. Dit artikel bevestigt precies datgene wat we natuurlijk in feite allang wisten, maar waar onder andere jij je kop nog voor in het zand wenst te steken: naarmate de opwarming doorzet, zullen onze adaptatievermogens (en dat zijn uiteraard niet alleen de praktisch uitvoerende (technisch, financieel) maar uiteraard logischerwijs ook de mentale, beheerste, vreedzame adaptatievermogens (veerkracht, ‘kantelpunten in menselijke samenlevingen’), afnemen. Tamelijk logisch ook wel, lijkt mij.
En kennelijk heb je je ook nog niet voldoende kunnen verdiepen in de betekenis van de Grote Ontrafeling die inmiddels onvermijdelijk gaande is. Asher Miller en Richard Heinberg zijn hier duidelijk over in hun artikel/boek Welcome to the Great Unraveling: Navigating the Polycrisis of Environmental and Social Breakdown.
Onvermijdelijk, wanneer we ons verdiepen in de primaire, onderliggende oorzaken die zich evolutionair ontwikkeld hebben en waarvan de huidige gevolgen te benoemen zijn in termen van ‘de keerzijde van succes’. Het is uitdagend om hierover na te denken, vinnik persoonlijk, en jij vast ook.
Dit laat onverlet dat we de gevolgen van de Grote Ontrafeling kunnen verzachten. En ook is waar dat we tegenwicht kunnen bieden, zoals Miller en Heinberg ook zeggen, door samenwerking, vooruitziendheid en het opbouwen van veerkracht. Dit valt echter precies onder die adaptatie waarvan het artikel in CB zegt dat die afneemt naarmate de opwarming doorzet. En die afhankelijk zijn van morele inspanningsverplichtingen – de woorden ‘we moeten’ komen in dit verband in vele artikelen dan ook veelvuldig voor – terwijl vele trends in het huidige politiek-maatschappelijke krachtenveld nu juist de andere kant op bewegen: reactionair, kortzichtig, wegwillend van die inspanningsverplichting. Die inspanningsverplichting is helaas afhankelijk van dat psycho-sociale ‘vermogen tot’ – die valt onder onze in de tijd gezien afnemende adaptatiemogelijkheden.
Dus: als je je op mij wenst af te reageren, besef dan wel dat je je in feite afreageert op de implicaties van het gedachtengoed van inmiddels steeds meer denkers.
LikeLike
Jaap,
Als je meent mij te moeten beschuldigen van mijn kop in het zand steken heb je ofwel niet gelezen wat ik schrijf, ofwel er niks van begrepen.
LikeLike
Jaap, dank voor je verwijzing naar het stuk van Heinberg en Miller over de grote ontrafeling: Welcome to the Great Unraveling: Navigating the Polycrisis of Environmental and Social Breakdown – Post Carbon Institute
Zoals zij zeggen (op pp.32, 45, 51-52):
‘Stories of progress and apocalypse are diametrically opposed, but they provide a similar psychological release from uncertainty. Faith in progress, or fatalism about humanity’s march towards extinction, are two sides of the same coin, a coin that affords the bearer a reprieve from reckoning with the reality we will likely face—a reality that is at once unspeakably challenging and pregnant with possibility and responsibility… There are things we can do to mitigate the worst, and to seize opportunities to build a future that’s sustainable, happy, and beautiful… It is psychologically challenging to contemplate the unraveling of human and environmental systems. Therefore, when confronted with evidence that our current collective path is unsustainable, we tend to jump to “all-or-nothing” ways of thinking, sometimes framing our future in simplistic and unhelpful terms as “the end of the world,” “apocalypse,” or “collapse.” While a complete and sudden end of humanity is theoretically possible via nuclear war, our more likely near-term future will consist of decades of social, economic, political, and ecological turmoil punctuated by periods of rescue and recovery… We can optimize the Great Unraveling with cooperation and foresight, or we can ensure a worse outcome through denial and conflict.’
Een goede aanvulling daarop geeft m.i. Erle Ellis met zijn visie op de mogelijkheid van een “better Anthropocene”: Evolving Toward a Better Anthropocene | The Breakthrough Institute
“The accelerating resource demands of increasingly wealthy urban populations are driving potentially disastrous changes in the Earth system from global climate change to mass extinctions and other unprecedented environmental changes. Yet these same global trends have brought benefits, too: we are using land more efficiently to produce food, and our energy systems now rely less on combusting biomass. We have even begun the process of replacing fossil fuels with more sustainable energies. Moreover, global communications have led to an acceleration in social learning, knowledge sharing and other interactions, potentially generating new solutions for global problems. Urbanisation and societal upscaling in general — the economies of scale — offer real planetary opportunities to spare more of the biosphere for nonhuman species while improving quality of life for humans… Without intending to, human societies evolved the capacity to force Earth into the Anthropocene. Sociocultural strategies for avoiding the worst consequences of anthropogenic climate change, mass extinction and social inequality might already be evolving. Or perhaps, societies will just adapt to living in more and more unequal societies on a hotter, less biodiverse planet. Either future is plausible, as are others. But it should be clear — to everyone — which future is better.”
Over dweilen met de kraan open: in 1992 is mondiaal afgeproken die kraan geleidelijk dicht te draaien. Gevestigde belangen en onvoldoende mondiale organisatie hebben er tot dusver voor gezorgd dat er veel gesproken is over dat dichtdraaien, maar met nog veel te weinig praktisch effect. De organisatorische druk om nu toch eindelijk de kraan werkelijk dicht te gaan draaien lijkt echter wel gegroeid, dus mogelijk dat het verzet daartegen in de komende jaren niet meer sterk genoeg zal zijn om een versnellende energietransitie nog langer uit te stellen.
In het voetspoor van de energietransitie kan dan ook de grondstoffentransitie en de transitie naar een democratische donut-economie goed op gang komen, evenals de adaptatie aan niet meer te vermijden ecologische neergang. Dat de kosten van adaptatie zullen groeien, wil niet zeggen dat die kosten niet (voor een groot deel) opgebracht kunnen/zullen worden.
Zoals de wereld 500 jaar geleden nog veel onbenut potentieel kende, die eenmaal benut tot een enorm snelle ontwikkeling heeft geleid, zo zou ook nu het benutten van onbenut potentieel opnieuw tot een zeer sterke ontwikkeling kunnen leiden, mogelijk zelfs sterk genoeg om de niet te vermijden ecologische neergang (deels) te compenseren/herstellen. Of dat zal gebeuren, is onzeker, en misschien zelfs onwaarschijnlijk, maar waarschijnlijk ook niet uit te sluiten, in mijn inschatting.
LikeLike
Hans,
Misschien vergt die ‘kop in het zand’ enige toelichting. Jij geeft expliciet en impliciet hier en daar duidelijk zeer terecht aan dat klimaatverandering een groot gevaar is. M.a.w.: onderschatting is niet jouw ding.
Ik wil echter hierop wijzen: uit het artikel van CarbonBrief blijkt duidelijk dat adaptatie (die bestaat uit zowel materiële adaptatie als mentale adaptatie (veerkracht), in onderlinge samenhang) afneemt naarmate de opwarming voortzet. En dat lijkt mij ook uiterst logisch. Ook lijkt het me logisch om te veronderstellen dat het atmosferisch CO2-nivo en dus de opwarming vooralsnog wel doorstijgt, ook bij een eventuele trendafzwakking ten gevolge van menselijke kantelpunten. De huidige inschatting van wetenschappers is op basis van trends en huidig en toegezegd beleid rond 2,5 – 3 graden opwarming.
Ik herhaal mijzelf omdat jij ondanks alle volgens mij logische signalen wilt blijven herhalen dat het nog niet uitgesloten is dat de kantelpunten in menselijke samenlevingen niet alleen tot afzwakking maar kennelijk ook nog tot tegengestelde trends kunnen leiden. Terwijl alles erop wijst: de potentie daarvoor neemt, logischerwijs, af, hetgeen door CB en anderen wordt bevestigd. Terwijl die potentie zich ook niet in het recente verleden in voldoende mate heeft bewezen. Je schrijft het wel mooi op, die ironie van economische studies, maar daar heeft onderzoek naar diepere verklaringen van waarom die potentie zich hardnekkig niet heeft bewezen niets mee te maken.
Bovendien wijst het artikel erop dat in bepaalde van toepassing zijnde modellen dat afnemend adaptatievermogen niet of niet goed is meegenomen.
LikeLike
Lennart,
‘Verhalen over vooruitgang en apocalyps …’ Inderdaad: verhalen …
‘‘alles-of-niets’-denken …’: het gaat (mij) eerder om de richting die we gaan, de plausibiliteit van onderliggende oorzaken, de plausibiliteit van de consequenties, het realistisch onder ogen willen zien daarvan, plus datgene wat nu juist in dat artikel van CB wordt bevestigd: afnemend adaptatievermogen. Als we het al over psychologische uitdagingen en reacties willen hebben, dan kunnen we ons misschien ook richten op de psychologica van de verandering van onze beheerste, navigerende, veerkrachtopbouwende, mentale adaptatievermogens, die dynamisch afhankelijk zijn van de huidige en (in ieder geval voorlopig) doorgaande verslechterende trends.
‘evenals de adaptatie aan niet meer te vermijden ecologische neergang.’ ‘de niet te vermijden ecologische neergang (deels) te compenseren/herstellen.’ ‘Of dat zal gebeuren, is onzeker …’ Lennart, wat vind je in het licht van deze jouw uitspraken van het artikel in CB? Is het voor jou plausibel wat zij daar aannemelijk proberen te maken? ‘Of dat zal gebeuren …’, die kans is aan het afnemen en zal verder afnemen? Of kan die kans in jouw ogen ook nog, in tegenstelling tot het beweerde in het artikel, toenemen, zoals je in je voorlaatste alinea suggereert?
LikeLike
Jaap,
Dat fysieke adaptatie moeilijker wordt naarmate het meer opwarmt lijkt me evident. Dat dat over de volle breedte voor mentale adaptatie geldt is minder evident. In een aantal opzichten is dat best aannemelijk, maar menselijk gedrag is niet zo makkelijk voorspelbaar. Zo zal in elk geval de urgentie van adaptatie (en van mitigatie!) toenemen naarmate de gevolgen van klimaatverandering zich mee doen gelden. Uiteindelijk is adaptatie natuurlijk geen keuze. Als half Nederland straks onder water staat kunnen we daar simpelweg niet blijven wonen, om het met een simpel voorbeeld te zeggen.
Ergens zal er waarschijnlijk een dynamiek ontstaan die heel anders is dan die van de wereld die we kennen. Hoe snel en ingrijpend zoiets zich zal voltrekken weet ik niet. Of het op tijd komt om heel diep in de ellende weg te zakken ook niet. Maar de geschiedenis leert volgens mij wel dat een snelle omslag mogelijk is, als de noodzaak daarvoor wordt gevoeld in de samenleving.
LikeLike
Jaap, je zegt:
“het gaat (mij) eerder om de richting die we gaan, de plausibiliteit van onderliggende oorzaken, de plausibiliteit van de consequenties, het realistisch onder ogen willen zien daarvan, plus datgene wat nu juist in dat artikel van CB wordt bevestigd: afnemend adaptatievermogen”
Daarover zijn we het wel eens: de huidige trend is richting grotere klimaatrisico’s en hogere adaptatiekosten, met een grotere kans dat die op een gegeven moment tegen grenzen oplopen cq niet meer effectief zijn, waar Lissner et al op wijzen (mbt water-gerelateerde adaptatie): Effectiveness of water-related adaptation decreases with increasing warming – ScienceDirect
Waar Lissner et al het zo te zien niet over hebben is het tot dusver onbenutte vermogen van mensen om hun samenlevingen fundamenteel anders te organiseren, met minder ongelijkheid, meer gericht op het voldoen aan menselijke basisbehoeften en het daarmee bevorderen van menselijk welzijn en maatschappelijke veerkracht.
Dat laatste lijkt me vooral een kwestie van maatschappelijke machtsverhoudingen, die onder hoge druk soms onverwachts aanzienlijk kunnen verschuiven, ten kwade of ten goede, qua menselijk welzijn. Ook als de kans afneemt dat zo’n verschuiving ten goede zal plaatsvinden, sluit dat nog niet uit dat die verschuiving toch zal optreden, als voldoende mensen zich daarvoor inzetten. Hoe groot of klein die kans nog is, valt moeilijk precies te bepalen.
In dat opzicht lijken me de kans-inschattingen van Lissner et al me overigens ook meer een kwalitatieve orde van grootte schatting dan een precieze kwantitatieve. Misschien suggereren zij met hun percentages een precisie die niet echt goed te onderbouwen is?
LikeLike
“Waar Lissner et al het zo te zien niet over hebben is het tot dusver onbenutte vermogen van mensen om hun samenlevingen fundamenteel anders te organiseren, met minder ongelijkheid, meer gericht op het voldoen aan menselijke basisbehoeften en het daarmee bevorderen van menselijk welzijn en maatschappelijke veerkracht.”
Zo ik het lees is dit nu juist wel de implicatie van hun bevindingen. Het afnemend adaptatie potentieel (aap) is een dynamische samenhang van alle materiële en alle mentale aspecten.
Whitehead duidt de fundamenten van de werkelijkheid op een metafysische manier, waarbij het wordende zich realiseert met behulp van het actueel gerealiseerde. De principes van creativity en potentie, die samen tot actuele realisatie leiden moeten het doen met dat wat actueel voorhanden is en kunnen zich niet zomaar begeven buiten die gegevenheid (buiten die bedding).
Het Carbon-artikel is (dus) consistent met dit idee van Whitehead. Uit beide is dezelfde huidige aap-dynamiek af te leiden.
LikeLike
Jaap, misschien begrijp ik het verkeerd, maar Lissner et al zeggen in Carbon Brief:
“In a very narrow sense, the IPCC defines adaptation effectiveness as the extent to which an adaptation option is anticipated or observed to reduce climate-related risk, an approach we use in our study.”
Deze “smalle” aanpak onderscheiden ze van “bredere” aanpakken waarin ook gekeken wordt naar effecten op bv welzijn en (on)gelijkheid:
“More encompassing definitions of effectiveness include the multiple benefits adaptation can have on a broader set of outcomes, such as human well-being and equality.”
Voor zulke bredere aanpakken verwijzen ze naar Singh et al 2021: Interrogating ‘effectiveness’ in climate change adaptation: 11 guiding principles for adaptation research and practice
Singh et al noemen als hun 11e adaptatie-principe “adaptation as transformation”, wat ze omschrijven als:
“Adaptation should be a process that fundamentally changes human thinking and practices in the face of climate change and overtly challenges the power structures that generate vulnerability.”
Lissner et al kijken dus niet naar die bredere aanpakken, waaronder een transformatie-aanpak, maar focussen specifiek op water- en landbouw-gerelateerde adaptatiemaatregelen:
“In our study, we look at a set of frequently used adaptation interventions in the water and agricultural sectors”
Als jij dit alles anders leest, dan ben ik benieuwd hoe je tot die lezing komt.
LikeLike
Aanvullend op Lennart zie ik ook niet waar Lissner et al. alle materiële en alle mentale aspecten meenemen. Ze benoemen kort de institutionele en sociaal-culturele kant, maar dat is natuurlijk absoluut geen complete analyse van alle mentale aspecten.
En ze zeggen juist expliciet dat je niet te snel algemene conclusies zou moeten trekken. Bijvoorbeeld:
Adaptation outcomes are highly context and project dependent and there is no general agreement on what constitutes effective adaptation.
LikeLike
Wat betreft de implicaties van de conclusie heb ik inderdaad een (in mijn ogen niet onlogische) denkstap gemaakt van wetenschappelijke toespitsing qua onderzoeksterrein en definitiekeuze qua begrippen naar de bredere context van de concrete werkelijkheid. Dat de onderzoekers specifiek hun beperkte onderzoeksterrein en hun meer of minder beperkte definitiekeuze benoemen lijkt me logisch.
Maar het zou in mijn ogen nogal problematisch zijn als de implicaties van hun conclusies enkel tot die keuzes georiënteerd dienen te blijven. Dat zou immers betekenen dat de opwarmingsafhankelijke afname van het aanpassingspotentieel alleen van toepassing is op dit specifieke terrein(!?). Hoe zou het ooit kunnen dat hun conclusie niet van toepassing is op de concrete werkelijkheid die een onlosmakelijke samenhang is van alle materiële en alle mentale aspecten? Ik lees dat (zo) niet.
Ook CarbonBrief zelf trekt de implicaties breder door de keuze van de kop van het artikel: “Klimaatadaptatie wordt minder effectief naarmate de wereld warmer wordt.” Logisch lijkt mij. E.e.a lijkt mij niet strijdig aan elkaar te zijn.
De definitieproblemen omtrent aanpassing komen duidelijk aan bod in het artikel waar Lennart naar verwijst op tandfonline.com, waarvoor dank. Maar dat gaat, voor zover ik het begrijp, niet over de opwarmingsafhankelijke veranderingsdynamiek van toe- of afnemende aanpassing in de loop van de tijd.
Interessant in dit kader lijkt mij de wetenschapsfilosofische implicaties en complicaties die aan bod komen in het artikel: tandfonline.com/doi/full/10.1080/17565529.2019.1624495?src=recsys
LikeLike
Jaap,
Allemaal leuk en aardig, maar het zou toch heel prettig zijn als je zorgvuldiger zou zijn met het onderscheid tussen de werkelijke inhoud van publicaties waar je naar verwijst en de ‘niet onlogische denkstappen’ die jij op basis daarvan maakt.
Zorgvuldige wetenschapscommunicatie is namelijk een van de bestaansredenen van ons blog.
LikeLike
Jaap,
Dank voor je verwijzing naar Nightingale et al 2019: tandfonline.com/doi/full/10.1080/17565529.2019.1624495
Zij zeggen onder meer:
“Effective action requires new ways of conceptualizing society, climate and environment… In this think-piece we seek to illuminate how innovative ways of imagining climate change and the relationship between society and environment can give rise to socially just, effective action… Truly transformative change – founded on change in knowledge systems and the opening of deliberative space for defining futures – fails to gain traction… By taking uncertainty as a starting point… and supporting people to embrace the unknown, rather than something to be controlled or mitigated against, creative, plural responses to climate change can become an engine of radical transformation.”
Als ik het goed begrijp is de implicatie daarvan dat ze de “smalle” benadering van Lissner et al onvoldoende vinden voor effectief klimaatbeleid, omdat in die smalle benadering niet gekeken wordt naar (onder andere of met name) opties om lokale en mondiale machtsverhoudingen te “transformeren”.
Terugkijkend naar de afgelopen eeuw waren enkele (tot op zekere hoogte) transformerende ontwikkelingen de New Deal van Roosevelt in de jaren ’30 en de hervormingen van Gorbatsjov in de jaren ’80. In hoeverre waren die ontwikkelingen in de jaren daarvoor voorspeld of voorspelbaar?
Anno 2024 kunnen we ons afvragen in hoeverre de ontwikkelingen in de komende jaren en decennia met enige zekerheid te voorspellen zijn. O’Brien 2018 zegt in dat verband bijvoorbeeld: Is the 1.5°C target possible? Exploring the three spheres of transformation – ScienceDirect
“Often the social complexity of transformation processes is downplayed or ignored in favor of technical solutions and behavioral approaches… To catalyze rapid and large-scale systems change will no doubt involve multiple approaches, some radical and conflictive and others incremental and collaborative, and there will be both intended and unintended consequences. Although roadmaps and pathways for low-carbon development are important, the paradigms, perspectives and power of the mapmakers and pathbreakers are seldom neutral — with the best of intentions they often perpetuate old paradigms and ideas, pave overly deterministic pathways that risk becoming self-fulfilling prophecies, and exclude other ways of framing and approaching problems and solutions. Generating rapid social change involves broader and deeper approaches to transformations, which include activating leverage points in the political and personal spheres… Directly recognizing and engaging people as agents of change can drastically speed up low-carbon transformation processes because everyone is part of a system, and everyone has a sphere of influence. Activating conscious human agency that is critically reflective of individual and shared assumptions, beliefs and paradigms is a powerful way to shift norms and institutions… This means treating climate change not as merely a technical problem, but as an adaptive challenge.”
De vraag is in hoeverre deze “bredere” benadering, indien gevolgd, voldoende zal blijken om de hierin gezochte transformatie te realiseren. Vooralsnog lijkt het me nog niet uitgesloten dat steeds meer mensen en instituties deze bredere benadering zullen gaan volgen, zelfs of juist onder toenemende geopolitieke en ecologische druk. Als dat inderdaad zou gebeuren dan lijkt me ook nog niet uitgesloten dat daarmee een zodanige maatschappelijke transformatie mogelijk blijkt dat het welzijn van alle/veel mensen substantieel zal groeien, ondanks een bepaalde niet meer te vermijden ecologische neergang.
LikeLike
Hans, allemaal leuk en aardig, maar dit is ‘open discussie’ en ik verwijs je graag naar het eerdergenoemde artikel: Beyond Technical Fixes: klimaatoplossingen en de grote wanorde:
LikeLike
Lennart, met Hans heb ik het gehad over dezelfde logische denkstap die CarbonBrief ook maakt, in de kop van hun artikel over Lissner et al: “Klimaatadaptatie wordt minder effectief naarmate de wereld warmer wordt.”
De ‘dus’, de conclusie, de denkstap die daaruit volgt is deze: Naarmate de opwarming doorstijgt wordt de opgave voor adaptieve uitdaging, zowel materieel als mentaal, steeds groter, terwijl juist het potentieel ervoor afneemt. Daarvan zou ik graag willen weten hoe jij daarover denkt.
De volgende, mijns inziens logische denkstap is dan, reagerend op wat jij zegt: “De opties om lokale en mondiale machtsverhoudingen te transformeren”: deze opties worden dus ook kleiner. Wie moeten die opties creëeren, initiëren, installeren? De lokale machthebbers in die landen die nu al de dupe zijn, met structurele conflicten, van opwarmingsgerelateerde klimaatverandering? We zien toch dat in die landen, neem bv de Sahel-landen, die opties juist rap afnemen? Ook de hulp van de internationale wereld is daar toch ontoereikend? Ook zien we dat de toegezegde financiële transfers t.b.v. adaptatie van ‘globaal noord’ naar ‘globaal zuid’ maar niet of mondjesmaat op gang komen. Ook een kwestie van machtsverhoudingen lijkt mij.
Dus “De vraag in hoeverre deze “bredere” benadering, indien gevolgd, voldoende zal blijken om de hierin gezochte transformatie te realiseren”, deze jouw vraag vereist twee soorten actoren: de initiatoren die adequate instituties moeten oprichten, en de ‘volgers’, ofwel de plaatselijke bevolking. De plaatselijke bevolking, in vele Sahel-landen is verdeeld, bv. in herders en boeren die elkaar in de weg zitten want hetzelfde grondgebied nodig hebben om te kunnen overleven.
Hetgeen “… niet uitgesloten dat steeds meer mensen en instituties deze bredere benadering zullen gaan volgen” in mijn ogen tamelijk problematisch maakt in een wereld met in ieder voorlopig doorgaande opwarming dus minder potentieel voor oplossingen. Is dit ook niet een beetje ‘elitair- theoretisch’ gedacht vanuit de grotendeels witte academische wereld?
“… zullen gaan volgen, zelfs of juist onder toenemende geopolitieke en ecologische druk.” Waarom zien we deze inderdaad meest gewenste reactie tot op heden niet gebeuren, terwijl die druk inderdaad aan het toenemen is?
De huidige toenemende geopolitieke druk duidt erop dat de mensheid in de praktijk geen eenheid is met één en hetzelfde belang.
LikeLike
Jaap, je zegt:
“Naarmate de opwarming doorstijgt wordt de opgave voor adaptieve uitdaging, zowel materieel als mentaal, steeds groter, terwijl juist het potentieel ervoor afneemt.”
Wat je volgens mij over het hoofd ziet is: we weten niet precies hoe het adaptatiepotentieel zich verhoudt tot de adaptatie-opgave. Zolang het potentieel (in “brede” zin) groter zou zijn dan de opgave, valt niet uit te sluiten dat landen individueel en/of gezamenlijk dat potentieel alsnog gaan benutten.
Op 17 maart schreef ik in dat verband:
“Zoals de wereld 500 jaar geleden nog veel onbenut potentieel kende, die eenmaal benut tot een enorm snelle ontwikkeling heeft geleid, zo zou ook nu het benutten van onbenut potentieel opnieuw tot een zeer sterke ontwikkeling kunnen leiden.”
Ook in de afgelopen vijf eeuwen zijn er periodes en plaatsen geweest waarin het welzijn van groepen mensen voor kortere of langere tijd verslechterde, ondanks een achteraf vast te stellen overwegend opwaartse trend op langere termijn. Die opwaartse trend was het gevolg van het steeds beter benutten van tot dan toe onbenut potentieel.
Analoog daaraan is mijn redenering: ook nu lijkt er nog veel technisch en sociaal onbenut potentieel, ook nu dat geleidelijk lijkt af te nemen. Hoe groot dat potentieel is, valt moeilijk precies vast te stellen. Hoeveel potentieel nodig is om de huidige neerwaartse sociaal-ecologische trend te stoppen of keren, is ook moeilijk precies vast te stellen.
Vanuit die onzekerheid is m.i. te concluderen dat weliswaar de kans afneemt dat de neerwaartse trend nog gekeerd kan/zal worden, maar dat nog niet valt uit te sluiten dat dit alsnog mogelijk zal blijken. Soms benutten mensen/staten hun potentieel pas als de druk ver genoeg is opgevoerd. En soms blijkt het dan te laat, maar soms ook nog niet.
Je vraagt:
“Waarom zien we deze inderdaad meest gewenste reactie tot op heden niet gebeuren, terwijl die druk inderdaad aan het toenemen is?”
Mijn hypothese: het verzet van gevestigde machten was tot dusver nog te sterk, maar neemt af, en de mondiale transitiebeweging was nog onvoldoende georganiseerd, maar die organisatie groeit gestaag. Op een gegeven moment, ergens in de komende jaren/decennia zou wellicht een omslagpunt bereikt kunnen worden, waarna het onbenutte potentieel in relatief korte tijd tot een grote transformatie zou kunnen leiden. Als blijkt dat het daarvoor dan te laat is, dan zal die transformatie niet tot stand komen, met alle gevolgen voor het welzijn van velen van dien.
Je sluit af met:
“De huidige toenemende geopolitieke druk duidt erop dat de mensheid in de praktijk geen eenheid is met één en hetzelfde belang.”
Het klopt dat dit nog niet het geval is. Het lijkt mij niet uit te sluiten dat dit in de komende jaren/decennia onder druk van mondiale sociaal-ecologische krachten gaat veranderen. Zoals na WO1 de Volkenbond werd opgericht en na WO2 de Verenigde Naties, zo zou om (nucleaire) WO3 te voorkomen bv de huidige VN hervormd kunnen worden, waarna enorm veel onbenut potentieel vrij zou kunnen komen.
De kans dat dit binnen enkele decennia zal lukken is misschien klein, maar hoe klein precies is moeilijk vast te stellen. Wellicht lukt het en kan daardoor het welzijn van velen verbeterd worden, zelfs bij een nog voortgaande neerwaartse ecologische trend. Het zou natuurlijk ook goed kunnen dat het niet gaat lukken, waardoor die trend versneld neerwaarts zou gaan, evenals het welzijn van velen.
De keuzes van de huidige generaties zullen laten zien hoe graag mensen de neergaande sociaal-ecologische trends willen keren en in hoeverre zij daartoe nog in staat zijn. Tot zover mijn logica, die nog altijd net iets verschilt dan die van jou.
LikeLike
“iets verschilt van” (ipv van “dan”)…
LikeLike
Jaap, misschien vind je dit ook interessant: Karen O’Brien die o.a. verwijst naar de procesfilosofie van Whitehead: Climate change and social transformations: is it time for a quantum leap?
“In an article published in 1994, William Peterman considered the implications of quantum theory for geography, suggesting that it might provide a better way of describing and understanding social space by including the contextual dimensions of meaning and values, potentially bridging positivist and humanistic approaches to geography. The article generated critical commentaries for its lack of application and alleged misuse of a metaphor. In responding to commentaries, Peterman defended an alternative scientific basis for geography, pointing out that quantum theory, similar to Alfred North Whitehead’s process philosophy, describes ‘a world in which change, interconnections, and creative uncertainty dominate’.”
De vraag is in hoeverre die verwijzing helemaal op zijn plaats is, maar misschien kun jij dat beter beoordelen. O’Brien verwees in deze lezing in 2021 ook naar de procesfilosofie (rond 14m42s): Karen O’Brien- “Governing Transformations to Sustainability: It’s about Relationships” at #ESG2021 (youtube.com)
Benieuwd in hoeverre je je in haar verhaal kunt vinden.
LikeLike
Lennart, bedankt voor het artikel van Karin O’Brien. Whitehead was metafysisch beschrijvend bezig in reactie tot het dominante dualisme in de westerse filosofie, die vanaf Plato, via Descartes doorwerkte ook bij Kant. Kant heeft het over een werkelijkheid ‘an sich’, een knip, een bifurcatie tussen subject en object. Terwijl W daarentegen duidelijk maakt dat de werkelijkheid nu juist per definitie een onlosmakelijke subject-objectrelatie is. Alleen zo is er temporaliteit, worden, overgankelijkheid, verandering, proces. De keten van gebeurens vereist verneming, het opvolgende heeft weet van het voorafgaande, anders kan het niet worden. Waarneming (verneming) bedoelt hij in de meest ruime zin, ook betrekking hebbend op het anorganische. Fysisch gezien hebben we het dan ‘gewoon’ over bv. de wetten van de zwaartekracht, metafysisch gesproken kan je er termen op loslaten als verneming, mentale kracht, zelforganisatie, zelfgeneratie.
De raadselachtigheid van één en ander en de tegenstrijdigheid met het heersende dualistische denken kwam naar voren bij de ontdekking van de quantummechanica en de relativiteitstheorie. W’s filosofie is dan ook een reactie op die nieuwe fysica. Zijn basale kwestie was: hoe houden we dit alles bij de concrete ervaringswerkelijkheid, die in concreto een kwestie is non-dualisme, van weetvoelen (ervaringsweten), van het mentale aspect, (dus) van de onlosmakelijke subject-objectrelatie? Dit mentale aspect is bij W zoals gezegd alomvattend. Op metafysische (of metaforische, analoge zo je wilt) wijze kunnen we bijvoorbeeld zeggen dat de maan weet heeft van de aarde en andersom, net zoals een lagedrukgebied weet heeft van een nabijgelegen hogedrukgebied. De natuur wil verschillen opheffen in haar streven naar harmonie, een boom in een bos streeft de hoogte in om voldoende zonlicht op te kunnen vangen. Het is de trekkracht/stuwkracht, de wil/Wil, die procesmatig gebeurend is. Dit mentale aspect van al het gebeurende kan je fysisch gezien ‘gewoon’ energie noemen.
Zoals je in concreto dus non-dualistisch-metafysisch gezien energie niet kunt loskoppelen van materie, zo kan je in concreto tijd niet loskoppelen van ruimte en zo kan je in concreto het mentale aspect (drang, streven naar, niet te verwarren met het psychisme van bv. Bergson) niet loskoppelen van het materiële aspect. Het mentale aspect moet haar temporele creatie-activiteit doen met het huidig gerealiseerde, zoals de huidige klima-ecobedding, de huidige ‘toestand’. De huidige ‘vorm-toestanden’ zijn medebepalend voor de mogelijke ‘toekomstige vormtoestanden’. Creativity moet het daarmee doen.
Het gebeurt echter bij sommige zweverige (al dan niet quantummetaforische) filosofie, dat het mentale aspect ten onrechte wel wordt losgekoppeld, en zelfs als het enig werkelijke wordt verklaard. Zij zeggen bijvoorbeeld: alles is bewustzijn.
Het essay waar jij naar verwijst biedt weliswaar een non-dualistisch perspectief, maar ik heb moeite met de strekking ervan, die volgens mij is: “De kwantumtheorie vestigt de aandacht op mensen als de oplossing voor klimaatverandering die, … ons dwingt om onze ‘feitelijke’ te veranderen.” (automatische vertaling).
W houdt het bij het beschrijven van de primordiale principes van verandering, – hoewel hij ten onrechte door de theologie is/werd/wordt misbruikt. Ik zou denken: dat wat nu gebeurt op het gebied van klima-ecoverandering is de procesmatige, naar harmonie strevende, natuurlijke trek- en/of drukkracht, die metafysisch gezien mentaal van aard is. Met helaas als collatoral damage: niet tot heil strekkend voor de mens en vele andere huidige soorten.
Ik bespeur uit het essay echter geen concrete oplossingen. Een ander paradigma omtrent de werkelijkheid zou wellicht kunnen leiden tot een andere economie, en vast ook wel tot een andere omgang met de natuur. Maar met het huidige en nog groeiende aantal dissipatievelingen blijven we, zo vermoed ik, de grenzen van de aarde overschrijden, ongeacht onze paradigma’s.
Stel je nu eens voor dat de mensheid niet de voordelen van de exogene fossiele energie had ontdekt, dan hadden we de natuurlijke negatieve feedback niet kunnen opschorten en (dus) waren we nooit tot het huidige aantal wereldbewoners gekomen. En stel je nu vervolgens voor dat we ‘fossiel’ nu zeer snel afbouwen in de mate waarin dat nodig is, dan kan dat aantal niet in hun levensonderhoud worden ondersteund, want dat aantal is nu juist ontstaan mede door die (eenmalige) ondersteuning van ‘fossiel’. Extensivering van bv. de landbouw (zonder fossiel) vereist enorm veel meer landoppervlak. Dus zijn we dan samen net zo goed nog dissipatief t.o.v de aarde, alleen op een andere manier.
Is een beheerste donut-economie nog mogelijk met de huidige toestand in acht nemend?
Wel aardig: Palmyre Oomen betrekt haar interpretatie van het gedachtengoed van Whitehead op ‘ecologische bekering’. Zie bv. youtube.com/watch?v=jLP0OD2DyKU
LikeLike
Jaap, dank voor de verwijzing naar Oomen: zou je een bekeringsmoment ook als een bifurcatie- cq kantelpunt kunnen zien?
Hoe komen mensen individueel of collectief tot een nieuw paradigma? Donut-economie zou misschien zo’n nieuw paradigma kunnen zijn. En volgens iemand als Tim Lenton kan de omslag naar nieuw denken en doen soms snel gaan: Positive Tipping Points – Viewing the world as a system | Tim Lenton | TEDxPorto
Volgens Schlesier et al 2024 lijkt de transitie naar een donut-economie in principe mogelijk: Measuring the Doughnut: A good life for all is possible within planetary boundaries
“We find that all planetary boundaries considered can be respected for 8.0 and 10.4 billion people with a probability of 81% and 73% respectively.”
Volgens Breyer et al 2022 lijkt 100% hernieuwbare energie in principe ook mogelijk: On the History and Future of 100% Renewable Energy Systems Research
“Research on 100% renewable energy systems is a relatively recent phenomenon. It was initiated in the mid-1970s, catalyzed by skyrocketing oil prices. Since the mid-2000s, it has quickly evolved into a prominent research field encompassing an expansive and growing number of research groups and organizations across the world. The main conclusion of most of these studies is that 100% renewables is feasible worldwide at low cost. Advanced concepts and methods now enable the field to chart realistic as well as cost- or resource-optimized and efficient transition pathways to a future without the use of fossil fuels. Such proposed pathways in turn, have helped spur 100% renewable energy policy targets and actions.”
Het quantum-denken van O’Brien en anderen lijkt vooral aan te willen geven dat sociale verandering moeilijk voorspelbaar is en dat grote veranderingen soms het gevolg kunnen zijn van relatief kleine sociale “quantum-sprongen”, metaforisch gesproken.
Ik ken het denken van mensen als O’Brien en Whitehead nog onvoldoende om goed in te kunnen schatten wat zij precies te zeggen hebben en hoe dat te beoordelen, maar het lijkt op het eerste gezicht redelijk te passen bij het denken van mensen als Lenton, die ik al wat langer volg.
Ook het denken van Oomen lijkt daar zo naar eerste indruk redelijk bij aan te sluiten: binnen de historisch gegroeide kaders kunnen mensen zelf keuzes maken, die individueel en collectief mogelijk tot belangrijke veranderingen kunnen leiden, ten goede of ten kwade.
Hoe die balans per saldo uit zal pakken, lijkt me nog altijd moeilijk te voorspellen. We kunnen slechts proberen naar vermogen een bijdrage te leveren aan sociale bewegingen die misschien tot per saldo positieve veranderingen kunnen/zullen leiden.
LikeLike
Lennart, de term bifurcatie wordt (hier) bedoeld als een specifiek type dualisme. Kant was al (ver) voorbij de scheiding van natuur en ‘bovennatuur’, maar nog niet voorbij de in concreto niet bestaande scheiding (bifurcatie) tussen subject en object. In abstractie kunnen we subjectzijde en objectzijde wel van elkaar onderscheiden.
Iets anders, misschien ken je de site al wel:crisisgroup.org/crisiswatch. Deze geeft ‘mooie maar niet fraaie’ visualisaties omtrent klimaatfragiliteit, bv op globalclimate.crisisgroup.org/
Fijne paasdagen gewenst!
LikeLike
Vrolijk Pasen, Jaap!
Qua kleuren en vormen doen sommige van die Crisisgroup-plaatjes me wat denken aan sommige van jouw schilderijen.
De ernst en urgentie van onze situatie zijn me redelijk duidelijk. Juist daarom dienen we (als mensheid) m.i. te werken aan het zo goed mogelijk benutten van ons individuele en collectieve onbenutte potentieel tot samenwerking.
Jeremy Rifkin spreekt in dit verband over de mogelijke evolutie tot een “empathische beschaving met mondiaal biosfeer-bewustzijn”, waarvan hij het embryonale stadium al meent te zien: RifkinJ_RSA presentation
Natuurlijk is het goed om kritisch te kijken of Rifkin daar niet wat al te makkelijk over denkt: Journal of Future Studies (2010)
Dat denken lijkt niettemin een zekere invloed te hebben op sommige Europese leiders, zoals bv de Spaanse premier Zapatero: The Empathic Civilization | Jeremy Rifkin
En ook bottom-up lijkt zijn denken een zekere invloed te hebben in combinatie met o.a. het donut-denken van Kate Raworth: Exponential Altruism: A Strategy For A New World
Het lijkt me niet uit te sluiten dat dit nieuwe denken steeds vaker wordt omgezet in nieuw doen en dat daarmee de huidige neergaande socio-ecologische trends vertraagd of zelfs gekeerd kunnen worden. Hoe snel en in welke mate dat zal gebeuren, is de vraag. Crises zullen er sowieso zijn, maar misschien lukt het die crises in aantal en omvang te beperken door tot dusver onbenut menselijk potentieel beter te benutten.
LikeLike
Over onbenut menselijk potentieel zei John Schellnhuber in dit gesprek in 2018 tegen Bruno Latour “We’re punching below our weight” (fragment van circa 25m30s tot 29m15s): Discussion with Bruno Latour, Hans Joachim Schellnhuber
Schellnhuber startte in 2008 samen met Tim Lenton de discussie over “climate tipping points”. In 2020 voegde Ilona Otto e.a. daar de discussie over sociale kantelpunten aan toe. Zie voor de stand van die discussie in 2021 deze boeiende digitale sessie met Schellnhuber, Lenton, Otto en anderen: Tipping Points for Sustainability Transitions
Met name Oxford-econoom Cameron Hepburn geeft in die sessie aan best optimistisch te zijn over de snelheid waarmee sociale tipping points geactiveerd lijken te kunnen worden. Manjana Milkoreit van Universiteit Oslo wijst op het risico dat daar ook grenzen aan kunnen zijn als te veel mensen zich tegen al te snelle veranderingen verzetten.
Milkoreit en Lenton droegen afgelopen november ook bij aan een conferentie over tipping points georganiseerd door de Radboud Universiteit Nijmegen, met ook een mooie bijdrage van Spinozaprijs-winnaar Joyeeta Gupta: Social Tipping points and living within just Earth system boundaries
Zonder de term expliciet te noemen onderzoeken Gupta en collega’s in feite een vorm van donut-denken door te analyseren hoe de mensheid rechtvaardig kan leven binnen veilige ecologische grenzen.
Als dit denken zich in relatief korte tijd voldoende breed over de planeet kan verspreiden, is er wellicht nog een kans dat dit tot het individuele en collectieve handelen leidt waarmee een voortgaande negatieve socio-ecologische spiraal voorkomen of zelfs gekeerd kan worden.
LikeLike
Lennart, ik zal je een geheimpje verklappen, niet verder vertellen hoor! In het jaar 3000 na Christus (wie kent Hem nog?) wilde de Overgebleven Mens uitzoeken hoe het nou toch zo gekomen is, dat de mensheid zichzelf zo de vernieling in heeft geholpen. Hij trok, na veel krabben op zijn bebaarde kop, de conclusie dat de keten van indirecte oorzaken gelegen moest zijn in evolutionaire principes.
LikeLike
Dat zou ik geen geheimpje noemen, Jaap. Eerder een open deur die je intrapt. Want natuurlijk liggen evolutionaire principes aan de basis van menselijk gedrag. Dat we ons hebben ontwikkeld tot enigszins rationale en sociale wezens, die niet altijd hun meest primitieve instincten volgen is ook evolutie. En mijn constatering in deze discussie van maanden geleden dat je exponentiële groei als kern van het probleem zou kunnen zien heeft ook alles met evolutie te maken.
LikeGeliked door 1 persoon
Jaap,
Henrich 2023 zegt obv zijn onderzoek naar evolutionaire principes (genetisch en cultureel): HOW CULTURE MADE US UNIQUELY HUMAN (harvard.edu)
‘Competition among social groups has driven cultural evolution to construct “social technologies” that harness various aspects of our minds to expand the sphere of cooperation and trustworthy social interactions. For example, driven by intergroup competition, cultural evolution has shaped both religions and rituals to expand the sphere of human sociality and extend human cooperation to larger groups.’
Welke andere voorbeelden kunnen deze evolutie van “social technologies” illustreren, naast het voorbeeld van de evolutie van religies en rituelen?
Zelf denk ik bv aan enkele Amerikaanse voorbeelden: de New Deal, het Manhattan Project, het Apollo Project. Wie had na de financiële crisis in 1929 voorspeld dat door deze coöperatieve projecten de ongelijkheid in de Amerikaanse samenleving in de daaropvolgende decennia sterk zou afnemen, dat in 1945 de atoombom ontwikkeld zou worden en dat in 1969 een eerste mens op de maan zou staan?
Ook de oprichting van de Verenigde Naties in 1945, het opstellen van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in 1948 en de vorming van de Europese Gemeenschap in 1958 lijken me relevante voorbeelden van grootschalige menselijke samenwerking, evenals het vaststellen van het Montreal Protocol in 1987, de val van de Muur in 1989, het sluiten van het VN-klimaatverdrag in 1992 en het Parijs-akkoord in 2015, de Urgenda-uitspraak van de Hoge Raad in 2019, etc.
Deze coöperatieve ontwikkelingen hebben nog niet geleid tot dalende mondiale CO2-emissies, maar het lijkt me nog niet uitgesloten dat die emissies de komende jaren en decennia alsnog (snel) gaan dalen. Want waarom werd de atoombom gerealiseerd in 1945 en niet in pakweg 1935? Waarom stond de eerste mens op de maan in 1969 en niet in bv 1959? Waarom werd het VN-klimaatverdrag gesloten in 1992 en niet al in 1982? Waarom was de Urgenda-uitspraak van de Hoge Raad in 2019 en niet in 2009?
Zo lijkt het me niet uitgesloten dat de mondiale CO2-emissies vanaf circa 2030 gaan dalen en wellicht snel genoeg om rond 2050 op netto nul uit te komen. De kans is misschien klein, maar helemaal uit te sluiten lijkt het me nog niet. Dat zou desondanks waarschijnlijk niet genoeg zijn om de opwarming onder de twee graden te houden, maar wellicht wel om het overschrijden van de meest catastrofale kantelpunten nog te voorkomen. En het zou de mensheid misschien de gelegenheid geven tot steeds intensievere mondiale samenwerking te komen en zelfs de transitie naar een mondiale donut-economie te realiseren.
Andere scenario’s zijn natuurlijk ook niet uit te sluiten: de huidige conflicten rond bv Oekraïne en/of Taiwan zouden kunnen escaleren tot een kernoorlog. De CO2-emissies blijven mogelijk nog tot 2040 doorstijgen en gaan daarna slechts beperkt dalen. De opwarming kan wellicht (verder?) versnellen en ecologische tipping points worden misschien eerder bereikt dan verwacht of gevreesd. En zo verder.
Dus in hoeverre de mensheid zichzelf over zo’n 1000 jaar in de vernieling heeft geholpen of wellicht juist meer bloeit dan ooit, zou ik niet kunnen of durven voorspellen. Beide uitersten lijken me niet uitgesloten, maar bloei lijkt me aantrekkelijker dan vernietiging. Misschien slagen mensen door hun hardgebakken neiging tot samenwerking erin om toch nog op het nippertje een vorm van bloei te realiseren en zelfvernietiging af te wenden, ondanks de ecologische schade die helaas op korte termijn niet meer te vermijden en/of herstellen is.
Begin 1942 zag de toekomst van Europa er voor zover ik weet een stuk slechter uit dan begin 1946. Anno 2024 ziet de toekomst van de wereld er misschien ook een stuk slechter uit dan anno 2028? Of misschien ziet die toekomst er in 2028 nog een stuk slechter uit dan nu? Het zal mede afhangen van wat mensen overal ter wereld in de komende jaren wel/niet zullen doen. En dat doen zal mede afhangen van wat ze wel/niet zullen denken.
Ik denk niet dat de toekomst zozeer gedetermineerd is als jij lijkt te denken. Maar bewijzen dat ons denken klopt, of berekenen hoe plausibel of waarschijnlijk het ene of andere scenario is, kunnen we geen van beiden, vermoed ik, dus we zullen wel zien welke keuzes mensen individueel en collectief gaan maken en hoe de realiteit zich mede daardoor zal ontwikkelen.
LikeLike
Lennart,
Ik denk dat je het nodeloos ingewikkeld maakt. Het is simpelweg zo dat we van de evolutie primitieve instincten hebben gekregen die soms ons gedrag bepalen, maar ook het vermogen om te leren, te reflecteren, of ethisch te handelen.
Uiteindelijk is alle gedrag op een of andere manier terug te voeren op evolutionaire principes. Iets anders is er namelijk niet. Tenzij je gelooft in een hogere macht, of zoiets.
LikeLike
Hans,
Open deur: jazeker, er zit richting in de evolutionaire principes, en daarmee zit er richting in de huidige trends van afgeleide oorzaken. Dat onderschrijf jij inderdaad met “exponentiële groei als kern van het probleem.” Dit principe gaat als evolutionaire succesfactor door tot aan zijn grenzen, tot over zijn grenzen, tot over de planetaire grenzen – wanneer er onvoldoende tegenwicht wordt geboden door negatieve feedback. Totdat alsnog negatieve feedback optreedt, dat is ook een evolutionair principe. Dat maakt alle oorzaken die normaliter als oorzaken worden aangewezen, tot indirecte oorzaken. Weten we toch nog opnieuw negatieve feedback verder uit te stellen, dan kan dat alleen maar tijdelijk zijn. Dus zijn jij en ik het eens over de consequenties.
LikeLike
Hans,
Ik denk dat ook Jaap wel erkent dat we een vermogen hebben tot leren, reflecteren en ethisch handelen. Hij denkt alleen dat dit vermogen in de huidige situatie tekort schiet om neergaande trends nog te stoppen/keren. Ik ben daar nog niet van overtuigd en probeer hem duidelijk te maken waarom. Dat is tot dusver nog niet gelukt, net als Jaap mij nog niet duidelijk heeft kunnen maken waarom die trends alleen nog maar verder omlaag zouden kunnen gaan. Maar wie weet: wat niet is, kan nog komen.
LikeLike
Jaap,
Nee, er zit helemaal geen richting in evolutionaire principes. Dat is kletspraat. En daar zit precies datgene waar ik een probleem mee heb.
Je strooit nogal makkelijk met wetenschappelijke begrippen (evolutie, feedback, bifurcatie, kantelpunt), zonder je al te veel aan te trekken van de echte wetenschap achter dit begrippen. Het zijn mystificaties.
Anders gezegd: je probeert die wetenschappelijke begrippen voor het karretje van je eigen mening te spannen. En behandelt de wetenschap zelf daarbij regelmatig nogal onzorgvuldig. En dan krijg je het met mij aan de stok. De hele bedoeling van dit blog is namelijk juist om de wetenschap wel zorgvuldig te behandelen.
LikeLike
Jaap, het Europees Hof deed vanochtend uitspraak in drie zaken, waarvan twee niet-ontvankelijk werden verklaard en 2000 Zwitserse vrouwen (grotendeels?) in het gelijk werden gesteld: Zwitserse vrouwen krijgen gelijk in klimaatzaak bij mensenrechtenhof (nos.nl)
De uitspraken zelf stonden zojuist nog niet op de website van het Hof, dus op de precieze juridische argumenten moeten we nog even wachten, maar mogelijk zal deze uitspraak wel een sterk Europees precedent scheppen. Andere groepen zullen daar dan waarschijnlijk op voort kunnen bouwen. De niet-ontvankelijke zaken hadden wellicht eerst aan hun nationale rechters voorgelegd moeten worden?
LikeLike
Hans,
Dankzij de wetenschap weten we veel omtrent de trends van evolutionaire ontwikkelingen. Het woord trend geeft overigens al aan dat er sprake is van richting. Wetenschap bestudeert wetmatigheden en dat woord duidt ook op richting.
Dankzij de procesfilosofie weten we veel omtrent primordiale principes (wetmatigheden) van evolutie. Termen worden daarin metafysisch gebruikt, dus die verwarrende overloop met het gebruik van dezelfde termen in de wetenschap maakt het er inderdaad niet makkelijker op. Maar die moeilijkheid moeten we niet uit de weg gaan. Toch?
Evolutie is metafysisch gezien niets anders dan verandering, proces, ontwikkeling, overgankelijkheid, gebeuren, werking. Daarzonder is er niets, de werkelijkheid is door en door temporeel (open deur, die deur is open gezet door Heraclitus, maar is in de dualistische filosofie steeds weer dicht getrapt, dat begon al bij Zeno, die verwarring tussen beweging en temporaliteit.) Evolutie is niet onbepaald, niet toevallig, niet willekeurig, want dan zou er alleen maar chaos zijn. Richting dus. Toch is er tegelijk geen sprake van pure determinisme: realisatie van werkelijkheid komt voort uit een ‘rijk van mogelijkheden’, waarbij de gebeurens keuzemogelijkheid hebben (‘mentale’ activiteit, ook op het gebied van de anorganische evolutie ) binnen de beggrenzingen, die voortvloeien uit het actueel gerealiseerde. Dat is (ook) een interagerend gebeuren van positieve en negatieve feedback, anders zit er geen consistentie in de evolutie.
“Mijn karretje” is weliswaar een tikkeltje speculatief, maar wel op de procesfilosofie gebaseerd, en die zou ik toch geen onzin durven noemen.
Eén van de basale primordiale principes die de evolutie vertoont, wanneer niet tegengegaan door negatieve feedback, is een trend richting toenemende complexiteit. Misschien kunnen we wel vaststellen dat de huidige complexiteit (de huidige biotische, psychische, sociale en culturele verworvenheden van de mens) een complexiteit vertoont die nog nooit eerder in de mensengeschiedenis vertoont is, ook wat betreft planetaire schaalgrootte. Deze samenhang maakt de huidige klimaat- en ecologische evolutie daardoor ook tot een superwicked probleem gezien wat er op het spel staat.
Dankzij de historische- en archeologische wetenschappen weten we veel over de opkomst, bloei en (onlosmakelijk) ook weer verval van beschavingen. Beschavingen vertonen tijdens hun opkomst en bloei een duidelijk beeld van de evolutionaire trend richting groei van complexiteit. Omdat ze een tijdlang niet werden tegengegaan door negatieve feedback. Maar die (al dan niet exponentiële) groei is niet oneindig en niet eindeloos. De historici komen er meer en meer achter dat verval van beschavingen vaak ook te maken had met klimaatverandering.
De huidige situatie is in zijn integrale samenhang ver uit evenwicht: het ‘systeem Aarde’ is ver in overshoot. Aan de klimaatevolutie zien we dat er sterke krachten gaande zijn die streven in de richting van nieuw evenwicht. Vanuit het perspectief van de mens gezien gaat deze streving helaas gepaard met dramatische chaos en ellende. Metafysisch gezien kan je dus net zo goed als in de wetenschap spreken over kantelpunten, overshoot en (on)omkeerbaarheid. Dan gaat het om de metafysisch te beschrijven processen van opbouw en afbraak, van groei en verval, van geboorte en sterven, van ontstaan en vergaan. Kennis hiervan hebben we indirect via bv. wetenschap en direct via innerlijke ervaring (en de reflectie daarop, wat ik ‘weetvoelen’ noem). Onze ervaring ervan kan worden geanalyseerd in gebeurtenissen en in abstracte basale onderliggende factoren (primordialiteit, eeuwige objecten) van overgankelijkheid.
E.e.a. impliceert ook dat logische consistentie een voorwaarde is voor actualiteit. En dat er op basis daarvan logische en samenhangende gedachten over komende actualiteit geformuleerd kunnen worden. Een paar weken terug hadden we het over een wetenschappelijk onderzoek dat aantoonde dat aanpassingsvermogen geen constante is, want afhankelijk van de mate opwarming. De logische consistentie lijkt me dan te zijn dat, gezien de hardnekkigheid van de opwarming en het daaraan gerelateerde afnemende aanpassingsvermogen, het feitelijk vrijwel niet anders kan dan dat de complexiteit, de verworvenheden, de verwevenheden, de verfijningen, etc. van onze huidige beschaving zodanig onder druk komen te staan dat ze ontrafeld raken. We zien de tekenen ervan. En die ontrafeling, daarvan is dan mijn verschil met Lennart, dat hij nog door de mens beheerste navigatiemogelijkheden ziet, met misschien nog een kans op omkeerbaarheid. Terwijl ik enkel en alleen de richting naar ineenstorting meen te zien, ondanks dat we ons best doen en op deelterreinen successen behalen. Dit zie ik op basis van bovenvermelde integraliteit, lichtelijk speculatief, maar in mijn ogen lichter dan lichtelijk. En daarbij zoals uitgelegd meer in acht nemend dan de per definitie beperkte wetenschappelijke blik.
Overigens kijk jij met recht vanuit ‘enkel wetenschappelijk’, en ben je op basis daarvan terecht voorzichtig met je uitspraken en voorspellingen. Ook heb je eerder al eens te kennen gegeven dat de wetenschappelijke blik binnen zijn eigen begrenzingen wenst te blijven.
Zoals gezegd: communicatieve moeilijkheden in de relatie tussen wetenschap en metafysica moeten we niet uit de weg willen gaan. Al zeker niet op ‘open discussie’. Volgens mij ben jij niet bekend bent met de terminologie van die metafysische benadering. Ik moet het zelf nog lezen maar ik heb idee dat https://plato.stanford.edu/entries/process-philosophy/ best een aardige kennismaking is..
(bifurcatie is trouwens de term die door de procesfilosofen zelf gebruikt wordt als een specifieke vorm van dualisme, in hun strijd tegen het dualisme, zoals in mijn eerdere reactie vermeld)
LikeLike
Jaap,
Natuurlijk is evolutie ontwikkeling, maar dat wat niet wat je zei. Je zei dat er ontwikkeling is in evolutionaire principes. Dat is wat anders. Evolutie heeft volgens de algemeen geaccepteerde wetenschap daarover geen richting, geen doel. Er is geen onzichtbare hand die het in een of andere richting stuurt. Het is wel degelijk chaos, volgens de wetenschappelijke definitie van dat begrip. (Waar ik binnenkort misschien wat dieper op inga, als ik tijd heb om de aanzet voor een verhaal daarover af te maken.)
En procesfilosofie is geen wetenschap, maar een metafysisch idee over hoe je naar de realiteit zou kunnen kijken. Waar je meer of minder waarde aan zou kunnen toe zou kunnen kennen. Een interessante manier van beschouwen, maar niet de ultieme weg naar de waarheid. Je kunt dus onmogelijk iets met zekerheid weten door zo’n filosofie. Je zou er misschien iets door kunnen ‘weetvoelen’, zoals jij het noemt.
En dat ‘weetvoelen’ is volgens het punt waardoor deze discussie in kringetjes blijft ronddraaien. Dat jij zo overtuigd bent van je mening is voor een deel gevoel. En je mag natuurlijk best op dat gevoel vertrouwen. Alleen is jou gevoel het mijne niet, of dat van Lennart. Je kunt niet van anderen verwachten dat ze jouw gevoel overnemen. Bovendien worden alle pogingen om het in woorden te vatten onvolmaakte rationalisaties, die daardoor ook niet overtuigen. Een gevoel is nou eenmaal onmogelijk te vatten in een logisch sluitende redenering.
Vandaar dat ik nog een keer voorstel om deze discussie te beëindigen. Agree to disagree. Een beetje, want zover liggen de meningen immers niet uit elkaar. De conclusie dat wel elkaar niet gaan overtuigen is ook een conclusie die je kunt trekken.
Overigens klopt het niet dat ik ‘enkel wetenschappelijk’ kijk, zoals jij zegt. Laat ik het zo proberen uit te leggen. Als het over religie gaat noem ik mezelf liever agnost dan atheïst, omdat ik het besef van niet weten belangrijker vindt dan wat je eventueel zou geloven. Meer algemeen vind ik het besef (en de acceptatie!) van wat je niet weet en niet kunt weten ook een belangrijke leidraad. Ook in een discussie als deze.
LikeLike
Inmiddels staan de uitspraken in de klimaatzaken bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens online: Grand Chamber rulings in the climate change cases – ECHR – ECHR / CEDH (coe.int)
LikeLike