Wordt de klimaatwetenschap goed weergegeven in de media?

Ik was uitgenodigd om als bloggende wetenschapper deel te nemen aan een paneldiscussie over “De media en het klimaat”. In de vorige blogpost gaf ik een impressie van wat de verschillende panelleden te zeggen hadden. We schreven hier eerder een stuk over de rol van de media bij berichtgeving over klimaatverandering, waarin met name het ‘false balance’ aspect uitgebreid aan de orde kwam n.a.v. een casus bij de Volkskrant.

In deze blogpost licht ik mijn pleidooi toe (pdf slides Media en Klimaat). Daarin wilde ik kritisch reflecteren op hoe ik als wetenschapper de mediaberichtgeving over de klimaatwetenschap bezie, en daarnaast iets zeggen over bloggen. Met als overkoepelende vraag: Wordt de klimaatwetenschap goed weergegeven in de media?

Nee, lang niet altijd, is daarop mijn antwoord. En in die gevallen waar de klimaatwetenschap er bekaaid vanaf komt, is dat vaker doordat klimaatverandering gebagatelliseerd wordt dan dat het overdreven wordt. Zogenaamde “sceptische” geluiden worden in de media uitvergroot, relatief ten opzichte van het wetenschappelijke domein. Dat is aangetoond op basis van onderzoeken naar media zelf (o.a. door Max Boykoff) alsmede het enquêteren van wetenschappers met o.a. de vraag hoe vaak ze in de media komen (o.a. door mijzelf).

Tegenstrijdige berichtgeving zorgt voor verwarring

De berichtgeving in de media is vaak zeer tegenstrijdig: Stijgt de zeespiegel nu wel of niet snel? Groeit of slinkt de ijskap op Antarctica nu? Is de opwarming gestopt of juist versneld? Het gevolg is natuurlijk dat de gemiddelde lezer het spoor helemaal bijster raakt, en dan wellicht concludeert dat de wetenschap er nog geen snars van snapt, of dat de waarheid wel in het midden zal liggen (en het dus wel mee zal vallen). Beide conclusies zijn volgens mij onterecht.

Ik licht er drie factoren uit die bij kunnen dragen aan de verwarring – en hoe dat wellicht voorkomen kan worden:

• Vaak wordt er in de berichtgeving gefocust op korte tijdschalen, terwijl klimaatverandering natuurlijk lange tijdschalen betreft.
• Vaak wordt er gefocust op een recent wetenschappelijk artikel, zonder dat dit afdoende in de context van bestaande kennis erover wordt geplaatst. Onderzoek dat afwijkt van de gangbare opvattingen (“man bites dog”) is eerder ‘nieuws’ dan artikelen die de bestaande kennisbasis bevestigen. Terwijl die context van robuuste kennis natuurlijk heel belangrijk is om de informatie te kunnen duiden. Uit die context blijkt bijvoorbeeld vaak dat het met de schijnbare tegenstrijdigheid wel meevalt, of het kan aangeven waar “the weight of evidence” naartoe wijst. Daarnaast heeft onderzoek dat afwijkt van gangbare opvattingen meer nieuwswaarde (“man bites dog”), terwijl nog maar moet blijken hoe dat nieuwe onderzoek zich verhoudt tot wat er zoal bekend is over het onderwerp. Pas dus op voor het “single study syndrome”.
• Sommige journalisten en kranten wijken in hun berichtgeving sterk af van de mainstream wetenschap (in Nederland zie je dat bijvoorbeeld bij de Telegraaf of Elsevier). Nu is een journalist natuurlijk meer dan alleen een doorgeefluik voor de wetenschap. De wetenschap in context plaatsen, er duiding aan geven, een eigen sausje over het verhaal heen: prima, graag zelfs. Maar er een heel andere lading of betekenis aangeven, of een compleet alternatieve realiteit proberen te poneren als journalist: dat past niet. Dan geef je een vertekend beeld van de wetenschap. Als je zo overtuigd bent van je eigen gelijk en het ongelijk van de mainstream wetenschap, ga dan zelf de wetenschap in en probeer je collega wetenschappers met argumenten te overtuigen. Of reflecteer op z’n minst eens op je eigen beweegredenen om de mainstream wetenschap zo stellig af te wijzen. De lezer is er beter mee gediend als een journalist wiens eigen mening sterk afwijkt van de mainstream wetenschap niet alles door zo’n sterk gekleurde, zeer subjectieve bril gaat schrijven. We lezen per slot van rekening ook niet om de haverklap in de krant dat roken helemaal niet zo slecht is voor de gezondheid.

Het kan ook anders.

Dit is een voorbeeld van een stuk in het wetenschapskatern van de Volkskrant (27 Augustus 2011). Daarin werd duidelijk en in sterke bewoordingen stelling genomen:

Met ondeugdelijke argumenten …

Laat u echter niet misleiden!

Nog zo’n schijnargument: …

Er wordt nooit bij verteld dat …

En kent u dit argument al: …

Het ging niet over klimaatverandering, maar of Pluto nu wel of geen planeet is. De titel was zo mogelijk nog duidelijker:

Pluto is ècht geen planeet. Punt.

‘False balance’

Dit artikel, geschreven door Govert Schilling (en in dit blog beschreven), contrasteerde nogal met een ander artikel in hetzelfde wetenschapskatern. Dat stuk, geschreven door Maarten Keulemans, ging wel over klimaatverandering. Of nou ja, eigenlijk niet, maar de titel deed voorkomen alsof was aangetoond dat kosmische straling het klimaat beïnvloedt. Terwijl dat totaal niet volgde uit de studie.

In het stuk kwamen twee wetenschappers aan het woord met zeer verschillende visies, maar de argumenten werden niet afdoende gewogen. Als de ene interpretatie wetenschappelijk veel robuuster is dan de andere, leidt dat tot meer verwarring dan inzicht.

Dit voorbeeld leidde tot enige discussie tijdens het debat. Zo vonden Maarten Keulemans en Simon Rozendaal het beiden volkomen logisch om Svensmark aan het woord te laten en vond Maarten bovendien dat hij wel genoeg duiding had gegeven. In het blogstuk waar ik dit voorbeeld eerst noemde schreef ik over de ontbrekende duiding:

Maar er wordt niet genoemd dat de hoeveelheid kosmische straling geen neergaande trend vertoont in de afgelopen 50 jaar, en dat die dus geen rol kan hebben gespeeld in de sterke opwarming van de laatste 35 jaar.

Sterker nog, het tegendeel wordt zo ongeveer beweerd. Gevolg: de lezer blijft in verwarring, omdat het onderzoek niet afdoende binnen de context van bestaande kennis wordt geplaatst. Uit die context blijkt een groot contrast tussen de maatschappelijke populariteit van Svensmark’s kosmische hypothese en de flinterdunne wetenschappelijke fundering ervan. Om mezelf toch enigszins te nuanceren: Mijn kritische reactie op dit artikel was mede ingegeven door het contrast met het Pluto-artikel ernaast, en het feit dat dit een onderzoek is waar ik zijdelings aan heb meegewerkt, en dus extra alert ben of alles wel klopt en of alle belangrijke zaken wel worden genoemd.

De titel van het artikel was erbarmelijk (maar de titel wordt, zo heb ik begrepen, lang niet altijd door de journalist zelf geschreven, maar bijvoorbeeld door de eindredactie). Daarin werd geïmpliceerd dat de waarheid wel in het midden zal liggen tussen wat beide onderzoekers zeggen. Terwijl dat hier evident niet het geval is. De ‘waarheid’ trekt zich natuurlijk niets aan van wat deze of gene over haar denken.

‘False balance’ geeft een vertekend beeld van de wetenschap

Als je expres een afwijkende (en in dit geval ongefundeerde) mening erbij haalt, die in het wetenschappelijke domein eigenlijk geen rol van betekenis speelt, en plaatst tegenover één wetenschappelijk gefundeerde mening, vertekent dat het beeld dat de lezer krijgt, want iedereen gaat er onbewust een beetje van uit dat de waarheid wel in het midden zal liggen – terwijl dat helemaal niet het geval hoeft te zijn.

En inderdaad lijken afwijkende meningen uitvergroot te worden in de media in vergelijking met hoe er binnen de wetenschap over wordt gedacht. Mark Traa zei het als volgt (HP/De Tijd, 22 Feb 2012):

Journalisten zijn dol op rebelse geluiden. (…) Niets zo saai als een wetenschapper die verkondigt wat al zijn collega’s verkondigen.

Terwijl dat laatste, waar bijna alle wetenschappers het over eens zijn, natuurlijk ontzettend belangrijk is om over het voetlicht te brengen, voor zover het niet al lang en breed bekend is natuurlijk.

Deze dynamiek speelt natuurlijk niet alleen bij klimaat. Gezondheid is ook typisch zo’n wetenschapsgebied met grote maatschappelijke relevantie, en waar dus ook een brede waaier aan meningen over geventileerd wordt. Zie bijvoorbeeld deze uitstekende column van Asha ten Broeke: Wetenschap is meer dan een mening: “Lariekoek houdt ons klein, wetenschap maakt ons groot”

Blogs

Traditioneel kwam wetenschapsnieuws voornamelijk via de reguliere media naar de burger toe. Met de komst van het internet is het communicatielandschap radicaal veranderd. De burger heeft meer mogelijkheden dan ooit om precies die informatie te consumeren die strookt met zijn of haar overtuigingen. En de burger kan ook zelf informatie produceren, of in ieder geval verspreiden. Blogs zijn in het maatschappelijke klimaatdebat een steeds belangrijkere rol gaan vervullen.

Er zijn een paar aanleidingen geweest waardoor ik ongeveer 7 jaar geleden met bloggen ben begonnen. Zo kwam een kennis van me ineens met allerlei verhalen aanzetten die hij op internet had gelezen, waarvan ik telkens zei: “nee, dat is onzin (om deze en deze reden)”. Maar als je op het internet hiernaar zoekt, kom je voornamelijk die onzinverhalen tegen. Een toegankelijk en wetenschappelijk gefundeerd weerwoord was veel moeilijker te vinden. Niet lang daarna zei mijn oudste broer Joost tegen mij, toen ik weer eens een lange email over het klimaat had geschreven om wat misvattingen in context te plaatsen: “Waarom ga je niet bloggen? Er is zoveel onzin te koop en jij weet goed waar je het over hebt.” Kort na zijn overlijden ben ik begonnen met bloggen.

Waarom blog ik? Om de kloof tussen wetenschap en publiek te verkleinen. Om de wetenschappelijke en maatschappelijke context te schetsen en daarop te reflecteren. Om een platform voor constructieve discussie te bieden. Om meer wetenschappelijke input te geven aan het publieke debat. Om te leren. Omdat het leuk is. Ik grapte (half) dat verslaving misschien ook nog een reden is, maar ik verkeer nog in de ontkenningsfase.

Ik kan me goed vinden in dit citaat van Gerrit Hiemstra, reagerend op Hans Labohm:

Waarom maak ik me er zo druk om? Omdat het onzin is en daar kan ik niet tegen.

Tegenwoordig bloggen we met vier vaste bloggers en publiceren we zo nu en dan ook gastblogs van wetenschappers of andere personen die goed zijn ingevoerd in de wetenschap.

Blogs verschillen in een aantal opzichten van de reguliere media. Zo spreken de meeste blogs een relatief specifieke doelgroep aan (wat polarisatie in de hand werkt), waar kranten vaak een veel breder (en groter) publiek bereiken. In gespecialiseerde blogs kun je vaak meer diepgang vinden dan in een gemiddeld krantenartikel. Een groot voordeel van blogs vind ik dat er geen newshook nodig is, en je je dus beter kunt onttrekken aan de waan van dag. Als ik iets wil schrijven over zeespiegelstijging dan doe ik dat, ongeacht of er net een blockbuster paper in Science of Nature over is verschenen. Op het internet kan iedereen schrijven wat ie wil en er is dus heel veel onzin te vinden; je hebt daarom een goede bullshit detector nodig. Een groot voordeel van reguliere media is dat er kwaliteitsborging plaatsvindt. Maar daar zou ik de media tegelijkertijd ook harder op willen aanspreken: Neem die kwaliteitsborging dan ook serieus! En over kwaliteitsborging gesproken: Wij doen op dit blog aan interne peer-review. Bijna alle stukken hebben wij eerst onderling becommentarieerd alvorens het wordt gepubliceerd. Ook benaderen we bijvoorbeeld vaak auteurs van een artikel waar we over schrijven om te checken dat we het goed hebben begrepen.