24-uurs gemiddelde temperatuur-anomalie (t.o.v. het gemiddelde over 1981 – 2000) op 7 januari; bron: The Climate Reanalyzer
De afbeelding hierboven laat zien hoe de temperaturen afgelopen dinsdag waren in het deel van de wereld waar het nu winter is. De uitzonderlijke kou in Noord-Amerika was de afgelopen dagen wereldnieuws. Blogger Greg Laden meende dat de Noordpool van zijn plek was gekomen. Hij had daar een wonderlijke verklaring voor:
Volgens BBC-weerman John Hammond lag de Noordpool nog gewoon op zijn plek en was er geen alcohol in het spel. Wel was er een grote hoeveelheid polaire lucht naar Amerika getrokken. Er is waarschijnlijk inmiddels geen Amerikaan meer te vinden die nog nooit van de “polar vortex” (polaire wervel) heeft gehoord.
Vanuit Australië had Sou afgelopen maandag al geconstateerd dat het verschil tussen de warmste en de koudste plek van de Verenigde Staten bijna 78 °C was, en in Canada vond Kate de Amerikanen maar watjes, met al dat gedoe over een beetje kou. Al is een Canadese natuurlijk te beleefd om dat zo expliciet te zeggen.
Op zijn altijd uitstekende Arctic Sea Ice Blog kijkt Neven wat verder dan de kou. Zo wijst hij op de schier onophoudelijke stroom herfst- en winterstormen in West-Europa, waar met name Groot-Brittannië forse overlast van ondervond, en naar Siberië waar er na een uitzonderlijk zachte december nu wat kou onderweg lijkt, al is het nog de vraag voor hoe lang. Vergeleken daarmee zijn de warmterecords die de afgelopen dagen in Nederland zijn gebroken weinig spectaculair.
De grote vraag is of we zulke uitzonderlijke gebeurtenissen nog uitzonderlijk kunnen noemen als ze zo vaak voorkomen. Een eenduidig antwoord is daar (nog?) niet op te geven. Het is wel opvallend dat er in de berichtgeving over dit soort uitzonderlijk weer heel vaak sprake is van invloed van een blokkade. In de meteorologie is een blokkade een flink hogedrukgebied, dat hardnekkig op (min of meer) de zelfde plaats blijft liggen. Een blokkade verspert de weg voor depressies, en zorgt daarmee voor lange periodes van droogte, warmte, of kou; afhankelijk van tijd en plaats. Depressies trekken om de blokkade heen. Wie zich in dat pad bevindt, krijgt de ene na de andere dosis onstuimigheid te over zich heen.
Sommige klimaatbloggers lijken te menen dat de ideeën van Jennifer Francis, professor aan de Rutgers University in New Jersey, door deze verschijnselen zo langzamerhand wel bewezen zijn. In de video hieronder licht zij, met enkele andere wetenschappers, die ideeën toe.
Het gaat dus om een vertraging van de straalstroom. Zoals een fietser gaat slingeren wanneer hij langzaam gaat, doet de straalstroom dat ook. De meanderende straalstroom kan langere tijd op dezelfde plek blijven liggen en dat zorgt voor blokkades. De afbeelding van de straalstroom die medeblogger Jos afgelopen dinsdag Twitterde laat de kronkels in de straalstroom goed zien.
De straalstroom op dinsdag 7 januari, bron: http://earth.nullschool.net/
Jennifer Francis ziet een verband tussen het smelten van het zeeijs in het Noordpoolgebied en vertragingen van de straalstroom. Waar wij, klimaatbloggers, graag onmiddellijk willen weten of zo’n theorie nu wel of niet klopt, is de wetenschap gelukkig geduldiger. Ook Francis zelf blijft voorzichtig, haar uitspraken gaan niet verder dan:
The persistence of the pattern seems consistent with an amplified jet stream configuration that we expect to see occur more frequently as the Arctic continues to warm disproportionately.
Andere wetenschappers, zoals Kevin Trenberth, vinden de bewijzen nog veel te mager, of sluiten zelfs niet uit dat Francis oorzaak en gevolg omdraait. Het is een discussie om de komende jaren in de gaten te houden. En een discussie die de nodige aandacht zal blijven trekken; zeker als de “weather weirding” de komende tijd door blijft gaan.
Het laatste woord over deze rare winter geef ik deze keer maar eens aan iemand uit een andere discipline: Jon Stewart, bijgestaan door Senior Climate Correspondent Jessica Williams. Met een gaatje in haar hoofd.
Klimaatverandering 
Met zo’n slingerende polar vortex zal dat noordpoolijs niet echt lukken lijkt me. Gaat een mager maximum worden vrees ik, al is het nog wat vroeg.
Goed stuk, Hans! Ik kan heel wat tijd doorbrengen met het staren naar de 250hPa kaart op die site van earth.nullschool
LikeLike
@ majava.
Dank! Earth.nullschool is inderdaad verslavend. Een ontdekking van Jos, maar ik strijk natuurlijk met alle plezier de eer op…
Ondertussen lijkt er in de VS een beweging van polaire-wervel-ontkenners te ontstaan.
LikeLike
Als het een keertje vriest in de VS zijn de meldingen over ‘het einde van global warming’ niet uit de lucht te krijgen. Terwijl het al lang bekend is dat de winters in de VS koud kunnen zijn. Ene Doug Ashdown zong in 1976 al “Winter in America is cold” (niet zo mijn stijl) en dat was geen weerdeskundige.
Ik heb even bij NOAA de temperatuurdata opgehaald en de wintertemperaturen (gemiddelde van december+januari+februari) uitgezet van 1880-2013. Hoewel de variatie groot is, is de trend positief: de winters in de VS (48 staten) worden gemiddeld warmer. De koudste winter lijkt tot nu toe die van 1979 te zijn en over een paar maanden weten we hoe deze winter in dat rijtje past. Overigens is de trend van de drie wintermaanden van de NOAA mondiale landdata over dezelfde periode iets groter dan die voor de VS met 1.11 °C/eeuw.
In die leuke video van The Daily Show is ook te zien dat elke pias serieus genomen wordt in sommige talkshows in de VS. Tenminste als die maar roept dat global warming een hoax is.
Dit terwijl iedereen weet dat de klimaatwetenschap inmiddels een beschrijving voor dat bizarre fenomeen, de kou in de VS, heeft ontdekt. Hierbij is dankbaar gebruik gemaakt van de triljarden dollars waar de ‘sceptici’ het altijd over hebben. Het fenomeen noemt men met een geleerd woord:
winterweer.
LikeLike
Ik zou zelfs willen zeggen: winter weer, als in wederom. 😉
Op zijn altijd uitstekende Arctic Sea Ice Blog kijkt Neven wat verder dan de kou.
Bloos. Fijn om te lezen dat niemand door heeft dat ik er al een paar maanden een potje van maak.
Dit fenomeen met de meanderende straalstroom is waanzinnig fascinerend. Komt het door Arctic amplification (verdwijnend zee-ijs, zoals Francis zegt? Of heeft de dronken straalstroom juist weer een invloed op Arctic Amplification, zoals Trenberth en Overland zeggen? Welke rol spelen sudden stratospheric warmings, en is er iets wat de frequentie/intensiteit ervan vergroot? Er is gemiddeld weer meer sneeuw gevallen op het Noordelijk Halfrond deze winter. En hoe zit het met die bel warm water in het noorden van de Pacific?
Geweldig interessant, en misschien wel history in the making. Prachtig om de wetenschappelijke discussie ervan te volgen, nog vol controverse en boeiende speculaties. Ik heb zelfs Marcel Crok gevraagd om het als ClimateDialogue voor te stellen, ook al draait dat platform vooral om de uitgekauwde vraag “AGW? Is het wel echt?”, en komt deze vraag in het verhaal van de meanderende straalstroom eigenlijk helemaal niet aan bod. De vraag is eigenlijk alleen nog hoe de opwarming van de Aarde deze verandering in de hand werkt, en of het een klimaatverandering zal blijken te zijn.
Daarvoor is nog wat meer statistiek nodig, maar als deze trend zich doorzet, zal het elk kaar interessanter worden. En ook minder prettig voor de mensen die de extremen meemaken. Zoals ik mijn blog post al afsloot: I wish we had a pause.
Ene Doug Ashdown zong in 1976 al “Winter in America is cold” (niet zo mijn stijl)
Dan zul je de versie van René Froger ook wel niets vinden. 😛
LikeLike
Kaar moet zijn jaar. Stop de klok.
LikeLike
@ Neven,
Als jij meent dat jouw blog een zootje is, dan zou ik je vooral aan willen raden er een zootje van te blijven maken :-). Het schrijven van deze blogpost werd heel veel makkelijker, nadat ik die van jou had gelezen.
De meanderende straalstroom als onderwerp op ClimateDialogue, dat zou geweldig zijn. Het zou ook heel interessant zijn om die discussie, die zich echt in de voorhoede van de wetenschap afspeelt, te vergelijken met de vorige.
Ondertussen meandert de straalstroom vrolijk verder. Dit is het beeld van vandaag.
LikeLike
En zo nam ineens de stoere kreet ‘Polaire Vortex’ als meme de media over.
Voor het eerst sinds begin jaren 19negentig (zoals Hans Custer z’n linkje over polaire-wervelontkenners laat zien). De aanleiding toen was een aantal winters waarin die circumpolaire vortex nogal sterk was en strak stond, wat tot een aantal indrukwekkende stormen in o.a. West-Europa leidde. Stratosferische afkoeling ivm AGW werd als schuldige bespeculeerd. Terecht, hoewel later natuurlijk bleek dat AGW ook een tegenwerkend effect oplevert voor dit soort situaties: afnemend tempverschil tussen keerking en Arctica, vooral in de winter, ergo: er is helemaal geen trend in Noord-Atlantische ‘Sturmtätigkeit’ te ontdekken. Depressies worden alleen maar natter. En warmer, uiteraard.
Die polaire vortex schommelt wel vaker off-polar-axis naar breedtegraden rond de poolcirkel, vooral in Siberië en Noord-Amerika. Voor zover dat thans even opviel komt dat louter doordat dit normale fenomeen een hele tijd niet meer best uit de verf is gekomen. Ietwat opmerkelijk, want voor pakweg 1998 was het een gebeurtenis van eens of zelfs vaker per paar jaar. Winters ’77 t/m ’79, 82 t/m 84 zijn reeds voorbeelden (en de geassocieerde koudegolven van meerdere daarvan doet die van afgelopen week zo’n beetje vergeten).
Blokkades, hier is een klassieker:
Waarmee de koudste maand van de vorige eeuw begon. Polaire vortex verschoven naar ten westen van Groenland, warme zuidenwind richting Spitsbergen en ten oosten van het Scandinavische hoog ploft vrieslucht naar het zuiden en zuidwesten – op die 30e januari kwam de -20° C het land in.
In Nederland gaat feitelijk elke vorstperiode samen met een blokkade. De normale zuidwestelijke stroming moet ervoor ophouden en vervangen worden door iets tussen noordoost en zuidoost.
Precies hetzelfde geldt voor zomerse warmte.
Wie iets over al dan geen trend in blokkeringen wil zeggen zou het jaar 1947 in weerkaarten moeten doorbladeren. Dat kan hier: http://www.wetterzentrale.de/topkarten/fsreaeur.html .
Eén na koudste winter van de vorige eeuw en de heetste zomer: dan weet je al dat je naar een heel bizar, ‘totaal geblokkeerd’ jaar aan het kijken bent.
Er zijn wel meer van die bizarre jaren, en er zijn bovendien aanwijzingen dat ze in perioden in de LIA zelfs nogal algemeen waren.
Wat dit betreft lijkt er voorshands en sinds gauw 150 jaar niet echt een trend te zijn. Preciezer:
– Het aantal blokkeringen lijkt niet significant te wijzigen;
– De intensiteit evenmin.
Literatuur vers van de pers: http://barnes.atmos.colostate.edu/FILES/MANUSCRIPTS/Barnes_DunnSigouin_etal_2014_GRL_wsupp.pdf .
De beentjes nu weer een klein beetje op de grond, hoop ik, spijker ze dan gelijk maar vast want er kan wel degelijk gezweefd worden, er is immers toch iets héél bijzonders met de straalstroom aan de hand. En dat is dat een gegeven circulatiepatroon veel langer blijft staan dan tot voor kort (ca. 1995).
Zie p.39, afbeelding 12 in: http://www.pik-potsdam.de/research/publications/pikreports/summary-report-no.-119 .
Die trend is na 2008 zover verder versterkt dat je thans tegen een factor twee begint aan te hangen.
Het betekent dat een mooi-weerperiode die vroeger typisch 3-4 dagen duurde, nu gemiddeld een beslaat. Dat een droogte die vroeger een paar weken duurde, nu minstens een half seizoen in beslag neemt. Het betekent dus ook dat een jaar als 2011 met een recorddroog voorjaar, een recordnatte zomer, een recorddroge november (met idem Rijnwaterstanden) en begin januari ’12 een dorp moeten evacueren wegens dijkbreukgevaar iets is om aan te wennen. Het jaar 2013 deed overigens iets soortgelijks – het langdurige westweer van de laatste maanden kon opvallen, of de bestendige zomer, of de langdurige kou van nawinter en voorjaar…
Er ontstaat de paradox dat het weer extremer wordt _doordat_ het saaier wordt!
Uitsmijter. Koudste winter van de vorige eeuw was die van 1963. Het gemiddelde voor de drie wintermaanden was zeer laag door de buitengewone langdurigheid van de kou, extreem koud was die winter echter geen moment (itt bijv 1956). Gezien de trend met het verlengen van circulatieduur speculeer ik dat de kans op een nog koudere winter de komende jaren iets groter is dan die in de jaren vijftig of zestig was. Temeer daar van alle stromingsrichtingen in Nederland juist de continentale stromingen in de winter het minst blijken te zijn opgewarmd (de richting NW het meest). Over enkele decennia zal deze kans natuurlijk tot nul zijn afgenomen, omdat oostelijke winden tegen die tijd wellicht veel minder kou weten te brengen dan nu.
LikeLike