Om de opwarming van de aarde te beperken, moeten we heel snel emissies reduceren. De verantwoordelijkheid voor emissiereductie wordt vaak evenredig verdeeld; elk land moet bijdragen. Sommige landen hebben vroeger alleen al heel veel uitgestoten, en hebben dus ook veel meer aan de huidige opwarming bijgedragen. Nederland is een van die landen. Uit een nieuwe analyse blijkt dat Nederland eigenlijk voor nóg meer emissies verantwoordelijk is, als je de emissies uit toenmalige koloniën meeneemt. Het leidt tot een vraag die weinig wordt gesteld: wie mag er nog uitstoten, en waarom?
We ‘mogen’ überhaupt niet zo veel meer uitstoten
Eerder schreef ik op de blog over het resterende koolstofbudget voor het 1,5°C doel: hoeveel kan er nog worden uitgestoten, als we een kans willen behouden om de opwarming tot 1,5°C graden te beperken? Met huidige mondiale emissies blijkt dat nog 6 jaar te zijn. Als we snel emissies reduceren, hebben we langer de tijd. De tijd begint nu zó ontzettend te dringen, omdat we mondiale emissiereductie té lang hebben uitgesteld. Waren we in 2000 al begonnen met het naar beneden halen van de uitstoot, dan was het pad naar 1,5°C een stuk comfortabeler geweest, zo laat de grafiek hieronder zien.
Hoewel er wel wat goed nieuws is, namelijk dat duurzame energie wereldwijd gezien met een enorme opmars bezig is, is de kans toch best groot dat we dat 1,5°C budget gaan opmaken. Dat komt vooral omdat de meeste landen fossiel verbruik niet snel genoeg afschalen, en er bovendien nog een groep landen is die de fossiele productie zelfs van plan is op te voeren (zo schreef ik in mijn vorige blog). Sommige van die landen hebben historisch gezien (nog) niet zo veel uitgestoten, zoals Nigeria en India, helemaal als je rekening houdt met bevolkingsaantallen. Maar een aantal landen die nu nog fossiele productie willen uitbreiden, zijn ook al voor het gros van de historische uitstoot verantwoordelijk, zoals Rusland en de VS.
Daarmee rijst automatisch de vraag: wie mág er binnen dat beperkte budget nog uitstoten?
Zijn de Nederlandse klimaatdoelen (on)rechtvaardig?
Op basis van deze overmatige historische emissies alleen zou je al kunnen stellen dat Nederland haar eerlijke deel heeft opgemaakt. Zo stelden ook Fabian Dablander en Niels Debonne eerder dit jaar al in een opinie in het Parool. Van de een op de andere dag stoppen met uitstoten is waarschijnlijk technisch, politiek én maatschappelijk onhaalbaar. Maar, ook als we het resterende koolstofbudget per hoofd van de wereldbevolking verdelen, is het huidige Nederlandse klimaatbeleid ontoereikend. Nederland zou het koolstofbudget waar wij dan aanspraak op zouden maken (of: recht op zouden hebben) met de huidige emissies in 43 maanden opmaken! De Nederlandse klimaatdoelen (60% emissiereductie in 2030, netto nul in 2050) resulteren dus in veel meer uitstoot dan in lijn zou zijn met het 1,5°C doel uit het Parijsakkoord. Toch heeft Nederland dat akkoord ondertekend. Betekent dat dan dat de Nederlandse overheid ervan uitgaat dat andere landen nóg minder zouden moeten uitstoten…?
Het Nederlandse klimaatbeleid is dus niet alleen onrechtvaardig (we hebben al te veel uitgestoten), het is in principe ook oneerlijk (we claimen meer koolstofbudget dan waar we recht op zouden hebben). De Adviesraad Internationale Vraagstukken vindt dat overigens ook, en adviseerde daarom ook vorige maand aan demissionair klimaatminister Rob Jetten dat de ‘ambitie omhoog’ moet, en het klimaatbeleid ‘rechtvaardiger’ moet worden.
De uitstoot van toenmalig Nederlandse koloniën
Als deze argumenten al niet overtuigend genoeg zijn, is er sinds eind november nóg een reden om te stellen dat Nederland al wel genoeg heeft uitgestoten. Een aanzienlijk deel van de wereld stond in de periode van het koolstofboekhouden – vanaf 1850 – onder koloniaal bewind. Is het dan wel eerlijk om nu alle emissies aan een land toe te kennen, ook al was er een ander land verantwoordelijk voor het beleid? Zeker omdat de winst van uitstotende activiteiten doorgaans ook grotendeels naar de koloniale heerser ging, en niet naar het lokale volk. Carbonbrief heeft in een nieuw overzicht van de historische emissies rekening gehouden met die koloniale invloeden.
Daaruit blijkt bijvoorbeeld dat het Verenigd Koninkrijk (u weet wel, dat land dat nu nog olie wil blijven pompen) op de plek 4 van grootste mondiale uitstoters komt te staan, bóven India, terwijl India in het overzicht zonder de koloniale heerschappij mee te nemen nog boven het VK stond.
Maar het land dat de meeste plekken stijgt, is Nederland. Onze totale emissies verdrievoudigen bijna! Dat komt voornamelijk doordat een groot deel van de emissies die nu aan Indonesië worden toegekend, werden uitgestoten in Nederlands-Indië, toen het land dus onder Nederlands bewind viel. Het gros van die emissies komt niet door het gebruik van fossiele brandstoffen, maar door grootschalige ontbossing. Nederland komt daarmee op de plek 12 van grootste uitstoters!
Anders gezegd is Nederland voor 1,4% van de mondiale cumulatieve emissies verantwoordelijk, en daarmee dus 1,4% van de huidige klimaatverandering. En dat terwijl we – op dit moment – maar zo’n 0,2% van de wereldbevolking voorstellen. Als je die historische opgetelde uitstoot per hoofd van de huidige bevolking bekijkt, dan staat Nederland zelfs bovenaan! Geen eindklassement waar we trots op mogen zijn.
Overigens staat er in dit overzichtelijke artikel in het NRC nog wel een beetje een disclaimer: er zijn aanwijzingen dat de Nederlandse overheid zich tegen het einde van het koloniale bewind zorgen maakten over de kwaliteit van de bossen in Nederlands-Indië, en begon in te zetten op natuurbehoud. Je kunt dus best de vraag stellen in hoeverre je álle uitstoot uit voormalige koloniën bij Nederland kan optellen. Maar de realiteit is ook dat het rekening houden met emissies uit voormalige koloniën nu helemaal niet gebeurt bij elke vorm van koolstofboekhouding. De nieuwe analyse biedt dus een nuttig perspectief op klimaatrechtvaardigheid in internationaal klimaatbeleid, en de link tussen klimaatverandering en kolonialisme. CarbonBrief hoofdonderzoeker Simon Evans verwoordt die link in het NRC overigens sterk: “Koloniale machten hebben natuurlijke hulpbronnen uit gekoloniseerde landen gewonnen om hun economische en politieke macht te ondersteunen.” Als dat geen verantwoordelijkheid met zich meebrengt, dan weet ik het ook niet meer.
Waarom mag Nederland nog uitstoten?
De grote vraag die boven deze blog hangt, is: mag Nederland nog uitstoten? Vanuit een perspectief uitgaande van klimaatrechtvaardigheid is het korte antwoord waarschijnlijk nee. Puur op basis van de historische uitstoot binnen de landsgrenzen gezien, is ons rechtvaardige koolstofbudget al op. Tel daar de uitstoot in voormalige koloniën bij op, en het wordt nóg wranger. En dan hebben we het nog niet eens gehad over consumptie-emissies; emissies buiten landsgrenzen door nationale consumptie (denk aan al die kleding die wij kopen die niet in Nederland wordt gemaakt).
Ik snap ook wel dat Nederland niet van de een op de andere dag kan stoppen met al haar uitstoot. Maar ook ons huidige klimaatbeleid leidt tot veel meer emissies dan rechtvaardig aan Nederland kunnen worden toegekend om de opwarming tot 1,5°C te beperken. Wat ik me dan afvraag, is op basis van welke argumenten Nederland – en alle andere grote vervuilers – het internationaal gezien (en naar zichzelf) kan goedpraten dát we nog uitstoten, en vooral hoeveel we dan nog mogen uitstoten. Met andere woorden: Waaróm mag Nederland nog uitstoten? Ik weet het antwoord op die vraag ook niet helemaal. Maar het lijkt me goed om daar wel een gesprek over te voeren. Het antwoord op die vraag bepaalt namelijk voor een deel de legitimiteit van ons klimaat- en energiebeleid – nu en in de toekomst. En het leidt hopelijk tot een groter, en urgenter, gevoel van verantwoordelijkheid.
Klimaatverandering 
Arthur,
“Waaróm mag Nederland nog uitstoten? Ik weet het antwoord op die vraag ook niet helemaal.”
Nou ik weet het antwoord wel: niemand verbiedt het en wat niet verboden is mag. Het is de catch 22 van 27 COP vergaderingen.
Ik snap en onderschrijf de morele/ethische grondtoon van je blogstuk maar we hebben te maken met wat in het Duits heet Realpolitik. Er is geen globaal geaccepteerde wet op GHG-emissies, laat staan een instantie die de navolging van zo’n wetgeving controleert en aan een HoogHoger gerechtshof kan voorleggen.
Nogmaals mijn antwoord op de (retorische?) vraag van je blogstuk: wat niet verboden is mag.
LikeLike
“een nuttig perspectief op klimaatrechtvaardigheid in internationaal klimaatbeleid”
‘En het leidt hopelijk tot een groter, en urgenter, gevoel van verantwoordelijkheid. ‘
Arthur,
Het lijkt me moeilijk om daar in politieke zin nog uit te komen, bovenop alle andere verantwoordelijkheidsvraagstukken die in een superknoop zitten. (Bijvoorbeeld, rond 1990 werd op een COP vastgesteld welke landen tot de ontwikkelingslanden behoren en welke tot de ontwikkelde landen, in 30 jaren tijd is dat natuurlijk behoorlijk verschoven terwijl bepaalde lande zich er nog steeds op beroepen.)
Zowel de toerekeningsvraag en de verantwoordelijkheidsvraag (niet onterecht, dat wil ik niet beweren) verschuiven we zo van vroeger naar nu PLUS de toerekening van een producerend land naar het land waar die producten geconsumeerd worden.
Als tijd en energie van (70.000) deelnemers aan de COP’s hoofdzakelijk gaat zitten in die ontontwarbare knoop, leidt dat dan niet af van het kerndoel: mitigatie? En zou die afleiding sommige landen misschien wel goed zou uitkomen?
LikeLike
Goff, in principe is het waar wat je zegt. Nog veel uitstoten is nergens echt verboden dus prima als de NLse overheid dat doet.
Toch is dat niet helemaal waar, denk ik. In de klimaatzaak NLse overheid vs Urgenda heeft Urgenda gewonnen, niet op basis van het Parijsakkoord of Europese doelen ofzo, maar op basis van de zorgplicht die de NLse overheid naar haar burgers heeft. Specifiek doet de zaak een beroep op het Europese Verdrag voor de Rechten van de Mens. Dat laat wmb zien dat het dus wél verboden is om (te veel) uit te stoten. Indirect.
LikeLike
Dag Jaap, het is inderdaad een complex vraagstuk, maar dat betekent niet dat het het niet waard is om daar toch tijd en energie in te steken, ook nu. Ik denk dat het antwoord (of: een antwoord) op het verantwoordelijkheidsvraagstuk belangrijk is in elke vorm van klimaatbeleid:
– mitigatie, omdat we allemaal een verantwoordelijkheid voor emissiereductie hebben. Maar per capita heeft Nederland ook nu nog een relatief hoge uitstoot. En is ons huidige klimaatbeleid dus ook niet in lijn met de Parijs doelen
– klimaatschade, omdat sommige landen zo veel meer aan klimaatverandering hebben bijgedragen dan anderen. Over de wereld is er nu al zo veel economische en niet-economische schade die aan klimaatverandering kan worden toegekend. En dan kondigt NL net aan 15 miljoen (!) in het schadefonds te steken…. dat is echt bizar weinig. (mind you: hoeveel steken we ook al weer in die fossiele subsidies..? een ordegrootte duizend keer meer!)
Ik denk juist dat het niet over verantwoordelijkheid hebben heel gunstig is voor landen als NL en de VS, die het maar al te graag niet willen hebben over financiële bijdrages aan het schadefonds, bijvoorbeeld…
LikeLike
Arthur,
De door Urgenda aangespannen rechtzaak was gebaseerd op nalatigheid van de NL-overheid mbt haar eigen voornemens/toezeggingen/regelgeving. Als argumentaire steunbeer/hoeksteen van hun aanklacht hebben de juristen van Urgenda (terecht en met succes) beroep gedaan op het Europese Verdrag van de Rechten van de Mens. Intussen mag er in NL gewoon uitgestoten worden en dat gebeurt dus ook. Dat het van jou en mij eigenlijk niet zou mogen is van een totaal andere orde.
Ook van een totaal andere orde is dat een equivalent van genoemd Europees Verdrag niet bestaat in China, Z-Amerika, Afrika, Rusland, India etc.
LikeLike
Goff,
Ook in Duitsland en België hebben hogere rechters inmiddels bevestigd dat staten minimale uitstootreducties moeten realiseren obv hun zorgplicht voor huidige en toekomstige generaties.
In hoeverre dat ook voor de rest van de wereld geldt, is een vraag die dit jaar door de Algemene Vergadering van de VN voor advies is voorgelegd aan het Internationaal Gerechtshof: https://www.unep.org/news-and-stories/story/un-resolution-billed-turning-point-climate-justice
Los van de inhoud zal dat advies vooralsnog als “soft law” moeilijk afdwingbaar blijven, maar het kan wellicht wel een stapje zijn in de beweging richting een mondiale grondwet, zoals in 2018 voorgesteld door Joyeeta Gupta: https://link.springer.com/article/10.1057/s41287-018-0129-4
“I argue in favour of a Global Constitution. Such a constitution would guarantee certain rights and impose certain responsibilities and those violating these rights or responsibilities would be held accountable. It would mediate between the nationalistic way in which sovereign countries negotiate and global as well as local level interests. It would ensure that no one (e.g. kings, presidents/dictators, banks, multinationals) is above the law; and that – in these days of transnationalism – powerful actors cannot bypass legal regulations by operating outside the jurisdiction of states through offshoring, the use of the dark web or by exploiting the lack of legal systems in the developing world…
Such a constitution could perhaps mature in 2045, a 100 years after the birth of the United Nations. We already have human rights instruments, principles on environment and development adopted at the United Nations Conference on Environment and Development in 1992, and the unifying Goals of the SDGs…
We only need the leadership at the top and a social movement to demand such a Global Constitution. Of course, this will not be easy. Those in power are unlikely to want to be subject to a Global Constitution. But within national contexts constitutions have been developed when the moment was ripe. The other challenge is how can such a constitution be enforced. It would require some sort of court system and international enforcement; we could build on the existing system of international courts and perhaps even national courts could be engaged as they are in private international law cases.”
Zie voor een recente toelichting van Gupta tijdens het Springtij-festival: https://www.youtube.com/watch?v=ZYse-26q8Lg
LikeLike
Lennart,
dank voor je info. Ik ga ernaar kijken.
LikeLike
Gupta in een artikel op One World van afgelopen vrijdag 1 dec: https://www.oneworld.nl/klimaat/hoogleraar-joyeeta-gupta-ik-wil-een-klimaatrechtvaardige-grondwet-voor-de-wereld-schrijven/
‘Alle landen ter wereld op één lijn krijgen lijkt onmogelijk. Maar Gupta wil optimistisch blijven. “Het is individuele landen ook gelukt om een grondwet te formuleren. Dat gebeurt vaak na grote maatschappelijke onrust, een revolutie: de Franse, de Amerikaanse. In India kwam er een nationale grondwet nadat de Engelse kolonisator verdween. Dat werd ook jarenlang voor onmogelijk gehouden. En opeens is het zover. Als we op een dag wakker worden en de wereld is er klaar voor, dan wil ik de tekst voor zo’n grondwet klaar hebben liggen voor gebruik bij onderhandeling tussen landen.”’
De meest vanzelfsprekende voorstellen zijn aanvankelijk vaak onvoorstelbaar revolutionair.
LikeLike
Arthur,
als ik een land was dat geen zin heeft om te betalen, dan zou ik denken: maak het maar extra complex, dan weet ik de discussie en de onderhandelingen nog wel jaren extra te rekken
LikeLike
Lennart,
‘antropocene tijden’, (zie discussie elders) maakt dat verwijzingen naar historische voorbeelden niet zonder meer geldig zijn. Een structureel toenemende klimaatverandering maakt oplossend vermogen moeilijker.
LikeLike
Lennart,
mooi citaat: “Als we op een dag wakker worden en de wereld is er klaar voor, dan wil ik de tekst voor zo’n grondwet klaar hebben liggen voor gebruik bij onderhandeling tussen landen.”
LikeLike
Jaap,
Verwijzingen naar historische voorbeelden zijn inderdaad niet zonder meer geldig, in het antropoceen nog minder dan voorheen. Anderzijds: ook in het antropoceen kunnen historische voorbeelden misschien mogelijkheden tonen die realiseerbaar zijn, zelfs als dat moeilijker is door structureel toenemende klimaatverandering.
Mensen gaan vaak pas echt goed hun best doen om oplossingen te vinden als de problemen hen bijna boven het hoofd groeien. Soms is dan het al te laat, maar niet zelden lukt het om ondanks grote schade toch nog een enigszins constructieve uitweg te vinden. Of dat in dit geval ook zal lukken, zal moeten blijken, en kan alleen blijken als voldoende mensen het proberen.
LikeLike
Lennart,
zie mijn laatste reactie op ‘open discussie’.
En voor de duidelijkheid: laat ik hier mijn eigen positie eens luidt en duidelijk verkondigen (zie mijn reactie op ‘open discussie’ van een aantal dagen geleden:
dat de opwarming de mensheid ‘gevangen’ zet. JA!
dat irrationaliteit (populisme) meer en meer de boventoon gaat voeren. JA!
dat het ‘ten goede kerend’ vermogen richting emancipatie, vrijheid en democratisering verslechterd. JA!
dat de mensheid niet bekwaam is om deze situatie om te keren. JA!
dat de mens nu een ‘dominante’ macht is die tot het tegenovergestelde zal gaan leiden richting onmacht. JA!
debat over ‘antropoceen’ reikt in het hart van de historische en antropologische analyse. JA!, waarom? Omdat a. het in de aard van homo sapiens ligt en b. zie eerste alinea, de intra-systemische, trans-systemische positieve feedbackmechanismen
‘we zijn erin gestruikeld’. JA!
De huidige crisis overstijgt nationalistische identiteiten terwijl deze het reactionaire conservatieve populisme, met zijn nadruk op nationale identiteit, juist aandrijft. JA!
dat het zijn eigen logica heeft dat benodigde geldstromen niet echt (of niet voldoende) op gang zullen komen. JA!
we zien de Grote Ontkenning. JA!
het vermogen van Homo Sapiëns om op te bouwen leidt nu tot onomkoombare vernietiging. JA!
Tot slot de utopisch idealistische schets van Peter Sloterdijk. NEE! Dat gaat ‘m niet worden. En daarbij: de mensheid is slechts een rimpeling in de ‘BIG HISTORY’.
LikeLike
Jaap,
Het zou goed kunnen dat je gelijk hebt met je analyse, maar zoals eerder besproken ben je naar mijn inschatting toch wat te stellig en is niet uit te sluiten dat “de mens(-heid)” ons toch nog positief zal verrassen en meer zal blijken dan een rimpeling in de grote geschiedenis in de zin van Fred Spier e.a. Of zoals Chomsky schreef in 2010: https://chomsky.info/20100930/
“With the environmental crisis, we’re now in a situation where we can decide whether [Ernst] Mayr was right or not. If nothing significant is done about it, and pretty quickly, then he will have been correct: human intelligence is indeed a lethal mutation. Maybe some humans will survive, but it will be scattered and nothing like a decent existence, and we’ll take a lot of the rest of the living world along with us…
[T]he only potential counterweight to all of this is some very substantial popular movement which is not just going to call for putting solar panels on your roof, though it’s a good thing to do, but it’s going to have to dismantle an entire sociological, cultural, economic, and ideological structure which is just driving us to disaster. It’s not a small task, but it’s a task that had better be undertaken, and probably pretty quickly, or it’s going to be too late.”
Of Extinction Rebellion en soortgelijke bewegingen als deel van een (uiteindelijk mondiale) “movement of movements” voldoende sterk zullen worden om het tij nog te keren, zal moeten blijken. Jij bent ervan overtuigd dat dit niet het geval zal zijn. Ik denk dat we onszelf nog kunnen verrassen, hoe klein of groot die kans ook mag zijn. Het is niet over tot de vette dame zingt.
LikeLike
Pingback: De COP28 eindtekst: gezien de fossiele lobby een succes | Klimaatverandering
Arthur,
Er verscheen 19-12-23 een bericht op CarbonBrief over “Webinar: Journalisten van Carbon Brief bespreken de belangrijkste resultaten van COP28”. In dat bericht is ook opgenomen een serie interessante vragen uit het publiek.
Van een aantal vragen vind ik de antwoorden van de journalisten (die COP28 hebben bijgewoond) nogal vragen oproepend.
PG vraagt: Is wat er is overeengekomen niet enorm tekortschietend wat nodig is? De Saoedi’s hebben met deze formulering ingestemd omdat het hen in staat stelde op ‘business as usual’-basis door te gaan, nietwaar?
SE antwoordt: Zoals we in onze samenvatting schreven, was de formulering over fossiele brandstoffen waarschijnlijk net zo ambitieus als zij had kunnen zijn – afgezien van aanzienlijke bewegingen op het gebied van nieuwe financiering.
Arthur, heb jij een idee wat SE bedoelt met “waarschijnlijk net zo ambitieus als zij had kunnen zijn”?
ME vraagt: Nu de FT rapporteert: ‘Grote olie verwelkomt de oproep van de COP28 om op een ‘ordelijke’ manier af te stappen van fossiele brandstoffen’ – moet het snijden in de FF-subsidies de focus zijn voor de volgende COP?
SE antwoordt: De inventarisatie roept landen op om inefficiënte subsidies voor fossiele brandstoffen die de energiearmoede niet ondersteunen “zo snel mogelijk” geleidelijk af te schaffen, en dit onderwerp is herhaaldelijk ter sprake gekomen, bijvoorbeeld in de uitkomst van de COP26, maar ik ben er zeker van dat de focus op subsidies zal blijven bestaan – en met goede reden.
Arthur, heb jij een idee wat SE met die laatste woorden bedoeld?
BM zegt en vraagt: Omdat de zinsnede over het afstappen van fossiele brandstoffen een uitbreiding heeft, namelijk “om in 2050 netto nul te bereiken, in overeenstemming met de wetenschap”; Maakt dat deze uitspraak niet betekenisvoller? Er is netto nul CO2 nodig om de opwarming tot 1,5 graden Celsius te beperken, dus de hele zin zegt eigenlijk dat de transitie van fossiele brandstoffen in 2050 gerealiseerd moet zijn, en dat is precies wat nodig is. Ik weet dat de “oproep aan partijen”-context deze hele verklaring nogal zwak maakt, maar toch
SE: Bedankt voor de vraag Bert, ja je hebt gelijk, maar desalniettemin zal de belangrijkste test komen met toezeggingen voor de volgende landen.
Arthur, dit antwoord van SE lijkt me veel te kort door de bocht en lijkt me ook in tegenspraak met wat uit jouw artikel blijkt en wat volgens mij ook niet meer dan logisch is, namelijk dat het wel degelijk afhangt van het afbouwpad dat gevolgd wordt. Een lineair afbouwpad naar 2050 levert een veel beter resultaat dan een voorlopig plateau met daarna een versnelde afbouw. Zo heb jij het ook bedoeld?
LikeLike