De Netflix film “Don’t look up” doet flink wat stof opwaaien. Het gaat over een existentiële dreiging die door politici en media niet serieus wordt genomen. De dreiging in de film is een op de aarde afstevenende komeet, maar staat symbool voor de klimaatcrisis. Ook zijn er veel parallellen te zien met de pandemie. Die analogie valt natuurlijk te bekritiseren: het palet aan mogelijke oplossingen voor een komeetinslag is veel beperkter dan voor klimaatverandering. Een komeetinslag is een alles-of-niets kwestie, in tegenstelling tot klimaatverandering. Of zoals Kate Marvel het omschreef:
Climate change isn’t a cliff we fall off, but a slope we slide down.
Maar dat is natuurlijk niet het punt van de analogie. Die gaat veel meer om de politieke en maatschappelijke respons. Nu.nl:
Het is een uitgebreide allegorie voor de klimaatcrisis: wetenschappers die niet worden gehoord, de politiek die te laat in actie komt, media die ongeïnformeerde sceptici evenveel aandacht geven als serieuze wetenschappers en economische belangen die de aanpak van het probleem belemmeren.
Zoals je van een film als deze kan verwachten zijn de dysfunctionele dynamieken (tussen wetenschap, politiek, media, en multimiljardairs) flink uitvergroot, maar tegelijk ook heel herkenbaar. De Amerikaanse president (Meryl Streep) is een parodie op Donald Trump, compleet met MAGA-achtige petjes met de tekst “don’t look up” (oftewel: doe alsof er geen dreiging is) en een hork van een zoon (Jonah Hill) als stafchef. De polarisatie in de samenleving groeit en wordt door de president en haar zoon verder aangewakkerd, o.a. door het verspreiden van desinformatie en het scheppen van een vijandbeeld (“There’s three types of American people. There are you, the working class. Us, the cool rich, and then them.”).
De media krijgen ook een veeg uit de pan. Het moet vooral leuk en licht blijven, ook als het gaat om het einde van de wereld zoals we die kennen. Het draait om kijkcijfers en reuring, en mensen zijn nu eenmaal meer geïnteresseerd in de liefdesperikelen van Ariana Grande (ja, die speelt ook in de film) dan in wat er echt toe doet. En de media willen ook de andere kant van het verhaal laten horen – ook als die andere kant neer komt op wetenschapsontkenning. De bekende schijnbalans, waar we hier al vaker over gehad hebben.
Professor Mindy (Leonardo DiCaprio) kan in het begin zijn boodschap niet op een begrijpelijke manier onder woorden brengen (een beetje als een jeugdige en sexy versie van Jaap van Dissel). Mindy houdt zijn kritiek op het bizarre plan van een arrogante multimiljardair voor zich om een stem aan zowel de politieke als de talkshow tafel te blijven houden, totdat hij uiteindelijk inziet dat dat een doodlopende weg is.
Als zijn PhD studente Kate Dibiasky (Jennifer Lawrence) op prime-time televisie haar onmacht en boosheid uitschreeuwt wordt ze daarna op sociale media belachelijk gemaakt. Het doet denken aan Greta Thunberg’s “How dare you” speech voor de Verenigde Naties en de sterk uiteenlopende reacties daarop. Haar boosheid is begrijpelijk, maar de vraag die blijft kleven is of het ook effectief is? Het ontbreken van een handelingsperspectief in haar boodschap (die van Lawrence’s karakter in de film; niet Thunberg) maakt het wellicht weinig effectief.
De verschillende keuzes die Mindy en Dibiasky maken illustreren een belangrijk thema van de film. In de woorden van de astronoom Amy Mainzer, die als wetenschappelijk adviseur voor de film diende:
The fundamental tension between whether it is better to protest the systems of the powerful versus try to influence from within is a big part of the story.
Vanuit Nederland bezien lijkt dit allemaal nogal over-the-top. Maar als ik even terugdenk aan het Amerika van 2017 tot 2021 of aan de bijna wekelijks terugkerende koffiedrinksessies op het Museumplein dan weet ik zo net niet hoe overdreven de film is. En dan moet Ongehoord Nederland nog beginnen.
Oh, en kijk vooral tot na de aftiteling!
Andere commentaren:
Een heel lezenswaardig interview met de astronoom Amy Mainzer, die als wetenschappelijk adviseur voor de film heeft gediend:
We talked a lot about how scientists can get marginalized by special interests; by conspiracy theories; and how frustrating that is — when you have news that’s important that you have to share because you know you can solve problems if you can just get the word out about it and get other people to take action. We had dozens and dozens of conversations about this; about how scientists feel when they are ignored.
But, fundamentally, I think the thing that they did very well, and that I was really interested in making sure that they knew, is that science tries to tell the truth. We really try. We try to tell the truth about the way that we see the world working around us, based on empirical evidence. In any given situation, scientists are going to try to get the truth out there. They’re going to try to tell what we know. They’re going to try to make sure that other scientists can replicate the work. That’s a strength of science. And that’s a unique way that science operates — it self-corrects.
Yes, it’s obvious science fiction, but I think it has some important points to make about the value of science in our lives.
Michael Mann in the Boston Globe:
‘Don’t Look Up’ succeeds not because it’s funny and entertaining, but because it’s serious sociopolitical commentary posing as comedy.
The movie Don’t Look Up is satire. But speaking as a climate scientist doing everything I can to wake people up and avoid planetary destruction, it’s also the most accurate film about society’s terrifying non-response to climate breakdown I’ve seen.
Gavin Schmidt op Realclimate o.a. over de science-policy interface:
I saw a number of elements that resonated clearly with my experience in climate #scicomm.
“Don’t Look Up” gives as yet another clear example of leadership failing to rise to the occasion, despite the best (and worst) efforts of the scientists providing the needed information. It really doesn’t have to be that way but it’s rarely (if ever) the scientists’ fault.
Mark Boslough op Skeptical Inquirer:
Sadly, I’d never seen another movie with a scientist character that came close to the authenticity of Contact’s Ellie again. Until now. Don’t Look Up nailed it. There are two reasons for this. First, the producers, writers, and actors respected science and scientists enough to seek out their advice and listen. Second, they called the right scientist [Amy Mainzer], and she didn’t hang up.
It was obvious to me while watching the film that her advice went far beyond astronomy and that she’d schooled the filmmakers on how scientists think and what words they use. It’s the first time I’d ever heard a character refer to “peer review” in a film.
Klimaatverandering 