Wat je zegt ben je zelf – Maarten Keulemans bekritiseert de schrijver, niet het boek

Het net verschenen boek “De Twijfelbrigade” van Jan Paul van Soest, was voor Maarten Keulemans aanleiding voor een blogstukje. Een schrijfsel met een hoog wat-je-zegt-ben-je-zelf-gehalte. Waar de meeste mensen aan het begin van hun tienerjaren tot het inzicht komen dat er veel betere argumenten zijn dan een “tu quoque”, lijkt de chef wetenschap van De Volkskrant best trots te zijn op zijn gebruik van de meest kinderachtige der drogredenen. Nu zou dat nog een beetje te begrijpen zijn, als hij er in geslaagd was een uitzonderlijk staaltje hypocrisie bloot te leggen. Dat is niet zo. Hij heeft slechts stropoppen.

Keulemans constateert dat Jan Paul van Soest, evenals verschillende betrokkenen bij zijn boek en de presentatie daarvan, ondernemers zijn die verdienen aan duurzaamheid. Veel journalistiek onderzoekswerk heeft hij niet hoeven doen voor die constatering: deze mensen komen daar namelijk altijd rond voor uit bij hun publieke publicaties of presentaties. Dat ze hun geld verdienen met een onderwerp waar ze mee begaan zijn kan ook geen probleem zijn: wie van schrijven houdt wordt journalist, wie het onbegrijpelijke wil begrijpen wordt kwantumfysicus, wie in geld geïnteresseerd is wordt bankier of accountant en wie duurzaamheid belangrijk vindt wordt duurzaam ondernemer. En zoals de journalist verstand heeft van journalistiek, de kwantumfysicus van kwantumfysica en de bankier en de accountant van geld, weet de duurzaam ondernemer het een en ander van duurzaamheid. Zijn inzichten en meningen hierover wil hij uitdragen; zijn keuze om de kost te verdienen met duurzaamheid vloeit immers voort uit zijn betrokkenheid. Daar kun je moeilijk iets tegen hebben, toch?

Misschien denkt Maarten Keulemans dat Jan Paul van Soest bedrijven of personen die belang hebben bij fossiele brandstoffen het recht wil ontzeggen om voor zichzelf op te komen. Dat heeft hij dan verkeerd begrepen. Het gaat er helemaal niet om dat belanghebbenden voor zichzelf opkomen, het punt is dat ze niet met open vizier strijden: ze verbergen zich achter allerlei “denktanks” en “instituten”, ze verdraaien de wetenschap en brengen zelf pseudowetenschappelijke artikelen en rapporten uit, ze besmeuren en belasteren wetenschappers die alleen maar hun werk doen, enzovoort. Vindt Maarten Keulemans dat zulke praktijken niet blootgelegd mogen worden? Of, nog erger, insinueert hij nu dat de duurzaam ondernemers die hij met naam en toenaam noemt het ook niet zo nauw nemen met de wetenschappelijke feiten en moraal?

Dan volgt de overbekende stropop over onheilsprofeten – dit keer duurzaam ondernemers – die hel, verdoemenis en het einde der tijden zouden verkondigen, vergezeld door de even bekende valse tegenstelling: zolang we niet “niet in rap en voorspelbaar tempo opmarcheren naar de afgrond”, valt het allemaal reuze mee. Het is Keulemans al eerder uitgelegd dat degenen die voor duurzaamheid pleiten meestal juist optimisten zijn: ze zijn er van overtuigd dat we iets aan het probleem van de klimaatverandering kunnen doen zonder onverantwoord grote offers te brengen, als we tenminste bereid zijn de risico’s onder ogen te zien. Duurzaam ondernemers geloven daar zo in, dat ze er hun leven van hebben gemaakt.

Simpelweg “spiegelen” wat Jan Paul van Soest over de “twijfelindustrie” schrijft, is dus te kort door de bocht. Als er werkelijk een “angstzaaiïndustrie” zou bestaan, dan zouden we veel meer horen van mensen als Guy McPherson, een rasechte doemdenker die de risico’s die de mainstream wetenschap schetst net zo hard overdrijft als de meeste zelfverklaarde sceptici ze bagatelliseren. Nu zal er best ergens een ondernemer te vinden zijn die wegloopt met McPherson, maar de ondernemers die Keulemans noemt doen dat bij mijn weten niet. Die houden het bij de mainstream wetenschap, zoals die bijvoorbeeld beschreven wordt in de IPCC-rapporten. Wie dan toch kritisch wil zijn, zou kunnen zeggen dat die duurzaam ondernemers makkelijk praten hebben over het volgen van de wetenschap, omdat die immers parallel loopt aan hun zakelijke belangen. Dat ligt voor de fossiele-brandstofindustrie wel anders.

Wie zich in het openbaar uitlaat over de risico’s van klimaatverandering doet het blijkbaar nooit goed: als hij een “gewoon” leven leidt is hij hypocriet omdat hij te weinig aan zijn eigen emissies en energieverbruik doet; als hij er zich zodanig voor inzet dat hij er zelfs zijn kostwinning van heeft gemaakt is hij ongeloofwaardig vanwege zijn zakelijke belangen, en als hij zich idealistisch, in geitenwollen sokken terugtrekt op een hutje op de hei is hij een wereldvreemde kluizenaar die niet serieus te nemen is. Nu is het prima om mensen eens een spiegel voor te houden: niemand is immers helemaal objectief en iedereen heeft (onderbewust) de neiging zijn wereldbeeld zo hier en daar aan te passen aan het eigenbelang. Maar de kritiek moet wel redelijk blijven. Klimaatwetenschapper Ken Caldeira gaf onlangs in een tweet aan dat het daar vaak misgaat.

Kritiek mag, maar op basis van niet meer dan speculaties de integriteit van mensen ter discussie stellen gaat te ver. Keulemans komt daar op zijn minst heel dicht in de buurt. Uit de manier waarop zijn blogstuk rondzingt op het internet, blijkt in elk geval dat het door veel mensen op die manier wordt geïnterpreteerd. Het minste dat Maarten Keulemans zou kunnen doen, is duidelijk maken dat er geen enkele reden is om aan de integriteit van de door hem genoemde mensen te twijfelen.

En dan is er nog die slotzin: “Wordt het niet eens tijd voor een boek dat ‘hard in zijn ontleding van de georganiseerde klimaatondernemers’ is?” Dit is moeilijk anders te lezen dan een regelrechte erkenning van Maarten Keulemans dat hij er maar wat op los speculeert. De “ontleding van de georganiseerde klimaatondernemers” blijkt er immers nog niet te zijn. Nog onthutsender: de journalist Keulemans wekt niet bepaald de indruk dat hij van plan is om met deze “scoop” aan de slag te gaan. Een merkwaardige journalistieke taakopvatting die, dat lijkt me wel zeker, haaks staat op de visie van kwaliteitskrant De Volkskrant.