Klimaatbeleid jaagt bedrijven niet over de grens

Door: Arthur Oldeman

Een treffende titel, die ik niet zomaar uit mijn duim zuig, maar die de belangrijkste conclusie van een recent onderzoek van onder meer het Centraal Planbureau (CPB) vertegenwoordigt. Een paar dagen geleden verscheen de publicatie getiteld “Koolstofkosten en prestaties van industriële bedrijven: bewijs uit internationale microdata” waarin wordt onderzocht hoe industriële bedrijven reageren op klimaatbeleid. De belangrijkste conclusie is dat bedrijven doorgaans hun bedrijfsvoering aanpassen, in plaats van te verkassen naar landen met minder streng klimaatbeleid. Daarnaast lijkt de winst, productiviteit en omzet niet gedrukt te worden door klimaatbeleid.

De studie analyseert een indrukkende 3,1 miljoen bedrijven over 32 landen in de periode 2000 tot en met 2019. Dat klinkt als een uitgebreide analyse, waarmee je wel significante conclusies kunt trekken. ‘Klimaatbeleid’ wordt hier wel gereduceerd tot koolstofkosten. Hierbij kun je denken aan de meer directe kosten zoals door CO₂ belastingen en emissiehandelssystemen (bijvoorbeeld het ETS). De studie neemt echter ook meer indirecte kosten zoals accijnzen, subsidies en emissiestandaarden mee. De prestatie-indicatoren die worden bekeken zijn verkoopcijfers, investeringen, werkgelegenheid, productiviteit, winstgevendheid en “exit”. Die laatste indicator geeft aan of een bedrijf in een bepaald land stopt met het doorgeven van financiële gegevens. Dat kan zijn doordat een bedrijf verhuist naar het buitenland, of doordat het bankroet gaat. Dat onderscheid wordt niet gemaakt in de specifieke methodologie die de auteurs hanteren.

Naast de eerdere genoemde conclusies, vindt het onderzoek ook een beperkte daling in werkgelegenheid. Deze daling in werkgelegenheid is vooral terug te vinden bij kapitaal- en koolstofintensieve bedrijven, bijvoorbeeld in de cementindustrie. Opmerkelijk genoeg is er juist bij bedrijven in deze sectoren ook een toename in investeringen, en voor een grote groep ook een toename in productiviteit. Meer met minder, zeg maar.

De onderzoekers vinden verder dat zowel winstgevendheid als de waarschijnlijkheid op een “exit” nagenoeg niet beïnvloed worden door koolstofkosten. Dat is goed nieuws voor onder meer de Nederlandse industrie, die afgelopen week nog benauwd reageerde op de plannen van de EU om het ETS uit te breiden. Bedrijven waarschuwen daarbij voor het risico op zogenaamde “koolstoflekkage”, dat de NOS als volgt beschrijft: “Daarbij vertrekken bedrijven naar landen buiten de EU omdat ze daar niet voor uitstoot hoeven te betalen.” Vrees niet, zou ik tegen de Nederlandse industrie willen zeggen. De praktijk leert dat jullie wel blijven.

Natuurlijk is dat wat kort door de bocht. Wat de studie van het CBS namelijk laat zien, is dat in de afgelopen twintig jaar er eigenlijk geen risico op koolstoflekkage door oplopende (nationale) koolstofkosten is geweest. Dat zegt veel, maar kun je niet zomaar doortrekken naar de toekomst. Markten zijn complexe systemen en dat betekent dat ze niet-lineair kunnen reageren op prikkels, waar je klimaatbeleid onder kunt scharen. Aan de andere kant is er ook geen enkele aanwijzing dat koolstofkosten in de nabije toekomst wel voor een weglek zouden zorgen. Die uitbreiding van het ETS door het Europees parlement is ook juist gericht op het aanpakken van zo’n mogelijke weglek, in elk geval aan de grenzen van de EU.

Wat de Nederlandse situatie wel bijzonder maakt, is dat wij momenteel een grote hoeveelheid belastingvoordelen bieden aan de fossiele industrie die niet per se in landen om ons heen te vinden zijn (zoals accijnsvrijstellingen voor raffinaderijen). In totaal telt dat op tot zo’n 30 miljard euro in sommige jaren, waar we eerder in deze blog al over hebben geschreven. Verschillende organisaties en klimaatactivisten eisen het afschaffen van deze fossiele subsidies. Als kritiek daarop wordt het argument van een slechte concurrentiepositie, werkgelegenheid en mogelijke weglek genoemd. Dat gaat dus over de afschaf van bepaalde koolstofvoordelen. Wat de CPB-studie laat zien, is dat zelfs accijnzen en belastingen die de fossiele industrie benadelen al niet zorgen voor zo’n weglek. We kunnen dus verwachten dat de afschaf van belastingvoordelen dat dus ook niet voor elkaar zullen krijgen.

De Nederlandse politiek en industrie hoeven dus niet bang te zijn voor grote nadelige gevolgen van oplopende koolstofkosten en ander klimaatbeleid. Uiteindelijk is het – ook voor de industrie – de enige logische en morele keuze om emissies snel af te bouwen. Want, zoals een andere studie recent liet zien, niets doen is uiteindelijk de duurste optie.