Nieuwe EU klimaatdoelen niet in lijn met Parijsakkoord

De EU presenteerde recent nieuwe klimaatdoelen: 90% broeikasgasreductie in 2040, naast de al eerder toegezegde doelen van 55% reductie in 2030 en klimaatneutraal in 2050. De EU stelt gecommitteerd te zijn aan het Parijsakkoord. Maar zijn de nieuwe emissiedoelen wel in lijn met het anderhalve graad doel? Het korte antwoord is nee. De uiteindelijke uitstoot hangt vooral af van het pad waarmee de emissiedoelstellingen worden gehaald. In een beknopte analyse laat ik zien dat de EU zich met haar aangekondigde emissiedoelstellingen committeert aan een opwarming van zeker 1,65 graad, en mogelijk zelfs meer dan 1,8 graad. Toch wordt er gecommuniceerd dat de doelen ‘in lijn zijn met Parijs’. Onder invloed van obstructie van binnen én buiten de EU lukt het nog niet om een Europese visie voor een leefbare toekomst te presenteren.

Nieuwe Europese klimaatdoelen

Sinds het Parijsakkoord uit 2015 (ja, dat is alweer tien jaar geleden) moeten landen om de vijf jaar nationaal uitgewerkte klimaatplannen presenteren in zogenoemde Nationally Determined Contributions (NDCs). Daarin worden inspanningen uitgewerkt waarmee elk land haar verantwoordelijkheid neemt bij het beperken van klimaatverandering. Dit jaar, vóór de COP30 in Brazilië, leverden de meeste landen hun derde NDC aan. Op de valreep presenteerde ook de EU een aantal nieuwe emissiedoelstellingen.

Een korte geschiedenisles. Begin 2016, toen de EU het Parijsakkoord ratificeerde, nam ze het doel aan om in 2030 40% broeikasgasreductie te behalen, ten opzichte van de uitstoot in 1990. In 2019 werd met de European Green Deal het doel van klimaatneutraliteit in 2050 vastgesteld. In 2020 werd het doel voor 2030 naar 55% reductie bijgesteld (de klimaatwind waaide toen de goede kant op in de EU). En dit jaar, terwijl de wereldwijde uitstoot nog steeds niet naar beneden gaat en de kans op de opwarming tot anderhalve graad te beperken nagenoeg verdwenen is, presenteert de EU aanvullende doelstellingen: 90% reductie in 2040, en een indicatie van 66,25% tot 72,5% reductie voor 2035. De figuur hieronder laat de uitstoot van de EU vanaf 1990 zien, samen met de alle doelstellingen tot klimaatneutraliteit in 2050.

Eerder dit jaar lazen we waarschuwingen dat we met huidige emissies in de aankomende drie jaar door het resterende koolstofbudget voor anderhalve graad heen schieten. Een nieuwe studie concludeert hetzelfde. Een lineair pad naar netto-nul in de aankomende zes jaar is dus een manier om mogelijk de opwarming nog tot anderhalve graad te beperken. Voor de EU zou dat zo’n 90-95% reductie in 2030 betekenen. De EU zégt gecommitteerd te zijn aan het anderhalve graad doel, maar houdt tegelijkertijd vast aan 55% reductie in 2030 en 90% pas in 2040. Wat gaat hier mis?

Meer dan anderhalve graad

Laten we een korte berekening doen om te kijken of de emissiedoelstellingen van de EU in lijn zijn met anderhalve graad opwarming, en zo nee, aan hoeveel opwarming de EU zich dan wel committeert. Eind 2024 zat de EU op ongeveer 37% broeikasgasreductie ten opzichte van 1990 – dat is ons startpunt. Hoeveel tonnen CO₂ en andere broeikasgassen de EU uiteindelijk uitstoot tot de netto-nul doelstelling in 2050, hangt volledig af van het pad waarlangs de verschillende doelen de aankomende jaren worden gehaald. De minste emissies heb je als je volgend jaar al het doel van 2030 haalt, in 2031 het (lage) doel van 2035, enzovoorts. De meeste emissies krijg je als we de aankomende jaren op hetzelfde niveau blijven uitstoten, in 2030 pas het 55% reductiedoel halen, op dat niveau blijven tot het (hoge) doel in 2035, enzovoorts. Een middenweg is van doel naar doel via een lineair pad. In de onderstaande figuur links zie je hoe dat er uit ziet.

Aan hoeveel opwarming committeert de EU zich? De hoeveelheid opwarming die we krijgen, hangt af van de som van al deze jaarlijkse uitstoot. Die cumulatieve curves, omgerekend in megaton CO₂-equivalent, zie je in de rechter figuur. Het resterende koolstofbudget voor verschillende niveaus aan opwarming vanaf 2025 is gepresenteerd in deze paper (Indicators of Global Climate Change 2024 – Forster et al.) uit juni dit jaar (zie ook onderstaande tabel). Het eerlijke deel daarvan voor de EU heb ik berekend door de waardes te vermenigvuldigen met de huidige mondiale populatiefractie van de EU (ongeveer 5,5%) – dat is zelfs een conservatieve aanname, gezien projecties van de wereldpopulatie tot 2050 een groei laten zien terwijl de populatie van Europe stagneert of zelfs afneemt. Het eerlijke deel voor de EU van de resterende koolstofbudgetten voor anderhalve graad opwarming, en alle tiende graden daarboven, heb ik in de figuur gezet.

Het is duidelijk dat de EU zich met haar emissiedoelstellingen minstens aan een ruime 1,6 graden committeert, en misschien wel zelfs iets meer dan 1,8 graden, afhankelijk van via welk pad de EU haar doelen haalt. Geen enkel van deze paden zijn in lijn met het 1,5 graad doel. Sterker nog, ongeacht het scenario, het koolstofbudget voor 1,5 graad wordt al in de eerste paar jaar opgemaakt (in lijn met de studies van eerder dit jaar). Dat komt vooral omdat het 55% reductie doel in 2030 totaal ontoereikend is. Ik heb ter vergelijking ook een pad getrokken waarbij de EU net binnen het resterende koolstofbudget voor 1,5 graad blijft. Dat betekent ongeveer 95% reductie in 2030.

Adviezen wel erg ruim genomen

Hoe kan het dat de EU stelt dat deze doelstellingen wetenschappelijk onderbouwd zijn en in lijn met het Parijsakkoord? In 2021 is bij de totstandkoming van de Europese Klimaatwet ook een ‘European Scientific Advisory Board on Climate Change’ opgezet, een onafhankelijk adviesorgaan bestaande uit een aantal Europese experts die concrete en onderbouwde klimaataanbevelingen doen aan de verschillende EU instanties. Die stellen in een adviesrapport eerder dit jaar dat emissiereductie van zo’n 71-80% in 2035 en 90-95% in 2040, in aanvulling op de al vastgestelde doelen van 55% reductie in 2030 en netto-nul in 2050, in lijn zou zijn met het eerlijke deel van het resterende koolstofbudget van 1,5 graad voor de EU, en daarnaast óók economisch gezien haalbaar is (zonder de economie compleet te ontwrichten, zegmaar). De uiteindelijke doelen van de EU zitten zodanig aan de ruime kant van die wetenschappelijk onderbouwde speelruimte dat dat niet meer in lijn is met het resterende koolstofbudget voor 1,5 graad, zoals mijn analyse ook laat zien.

Maar ook de geadviseerde emissiedoelstellingen van de wetenschappelijke adviesraad vind ik aan de hoge kant (en dat geven ze zelf ook toe), als je je bedenkt dat we met de huidige emissies in een paar jaar het koolstofbudget voor 1,5 graad opmaken. Hoe zit dat? In het rapport wordt gesteld dat er tussen 2030 en 2050 een budget van 11 – 14 Gt CO₂-eq beschikbaar is voor de EU dat in lijn zou zijn met 1,5 graad. Waarschijnlijk gaat dat uit van de inschattingen van het resterende koolstofbudget uit de Indicators of Global Climate Change uit 2023. Daarin wordt gesteld dat er wereldwijd vanaf 2024 nog ongeveer 200 Gt CO₂-eq beschikbaar voor 50% kans op 1,5 graad. Het EU deel (5,5%) van die 200 is ongeveer 11 Gt CO₂-eq. Maar dat is vanaf 2024, en dus niet van 2030 tot 2050. We zijn nu weer een jaar verder met veel te hoge broeikasgasuitstoot, en nu is dat mondiale koolstofbudget 130 Gt CO₂-eq voor 50% kans op 1,5 graad (en misschien al wel nog minder dan dat), wat neerkomt op iets meer dan 7 Gt CO₂-eq voor de EU vanaf dit jaar. Dat bedrag heb ik voor mijn analyse gebruikt. Gezien de huidige EU emissies ongeveer 4,7 Gt CO₂-eq zijn (in 2024), ben je daar dus inderdaad in een paar jaar doorheen.

De EU zegt dus dat ze ‘committed’ is aan 1,5 graad, maar komt vervolgens met afzwakte doelstellingen die zelfs met één oog dicht nog niet in de buurt komen van de geadviseerde doelen, die waarschijnlijk zelf ook ontoereikend zijn. De wetenschappelijke adviesraad benoemt echter zelf ook een belangrijke nuance in haar rapport. Ze geeft zelf toe dat “geen van de beoordeelde haalbare routes naar klimaatneutraliteit volledig in lijn ligt met de schattingen van het eerlijke aandeel van de EU in het mondiale koolstofbudget voor 1,5 graad”. Daarom stellen ze dat “aanvullende maatregelen moeten worden nagestreefd”, waarbij negatieve emissies worden benoemd.

Overshoot

De enige manier waarop anderhalve graad nog binnen bereik is, is met een gelimiteerde overshoot en een flinke dosis negatieve emissies. Een recent onderzoek van onder meer Climate Analytics en het Potsdam klimaatinstituut PIK presenteert een ‘hoogst mogelijk ambitie’ scenario, waarbij 1,5 graad in 2030 toch echt wordt overschreden, de opwarming tot net-niet-1,7 graad piekt rond 2040, en daarna afneemt tot zelfs 1,2 graad opwarming in 2100. Die piek is hoger dan in de overshoot-scenario’s die het IPCC presenteerde in het zesde Assessment Report, en dat komt vooral omdat we sindsdien (2021) de uitstoot van broeikasgassen niet voldoende hebben teruggebracht. We zullen ons er dus bij neer moeten leggen dat 1,5 graad zonder overshoot niet meer realistisch is. En de schaal waarop negatieve emissies nog realistisch zijn, komt overeen met een beperkte overshoot, zoals in dit scenario.

Als je de EU emissiedoelstellingen en de cumulatieve uitstoot er weer bij pakt, dan zie je dat in het minimale geval de EU uitstoot voor net-niet-1,7 graad opwarming leidt in 2040. Dat komt eigenlijk precies overeen met het ‘hoogst mogelijk ambitie’ scenario van Climate Analytics en PIK. Een zeer optimistische conclusie zou dus kunnen zijn dat de emissiedoelstellingen van de EU overeen komen met een realistisch maar zeer ambitieus scenario waarbij de opwarming uiteindelijk met beperkte overshoot kan worden beteugeld.

Maar de echte conclusie is natuurlijk dat de EU doelstellingen ontoereikend zijn. De emissiedoelen zijn veel te hoog, zeker als je meeneemt dat de EU historisch gezien al voor heel veel klimaatverandering verantwoordelijk is. Eigenlijk is er geen enkel scenario echt eerlijk waarbij de EU beroep doet op ook maar iets van een resterende koolstofbudget. Bovendien presenteert de EU, en de meeste van haar lidstaten, geen overtuigend pad naar klimaatneutraliteit. En daarnaast ontbreekt ook een visie op hoe we na een mogelijke overshoot tóch nog de opwarming naar beneden kunnen krijgen.

Het hoogst haalbare?

Het is belangrijk om te vermelden dat de Europese Commissie met Wopke Hoekstra als klimaatbaas nog enigszins aan die wetenschappelijk onderbouwde adviezen probeerde vast te houden, maar dat het vooral de Europese Raad is geweest (de klimaatministers van alle EU lidstaten) die de doelen heeft afgezwakt, met uitstel van het vernieuwde emissiehandelsysteem en een te grote rol voor koolstofkredieten. Maar ook van buiten de EU is er druk om de klimaatdoelen af te zwakken. Zo lijken nu ook de duurzaamheidsregels voor bedrijven in de EU te worden afgezwakt, onder invloed van het Trump regime.

Misschien is dit dus simpelweg het hoogst haalbare, gezien de ongekende obstructie die vooralsnog onvoldoende wordt aangepakt. Ik heb ook niet heel veel hoop op een doorbraak bij de COP30, waar de EU zelfs een van de partijen is die klimaatambities overeind probeert te houden, tussen de olielanden die zich gesterkt voelen door de VS, maar ook de ongekende hoeveelheid fossiele lobbyisten die er rondlopen.

Hoe houd je dan nog hoop? Ik houd ietwat naïef vast aan analyses die laten zien dat beperking van de opwarming wel haalbaar is, ook al vereist dat urgent politiek ingrijpen. En dat urgente ingrijpen probeer ik onder meer te ondersteunen door uitgesproken kritisch te zijn op beleidsmakers die het laten liggen. Analyses als deze kunnen daarin hopelijk een rol spelen.